Öz
Bu makalede, Peride Celal’in 1939 yılında İkdam gazetesinde yayımladığı “Ankara Notları” ile 1963’te yayımladığı Gecenin Ucunda isimli romanı merkeze alınarak yazarın Ankara’ya dair kanaatleri değerlendirilmiştir. Peride Celal’in hayatı ile Cumhuriyet’in kuruluş süreci arasındaki paralellikten hareketle, onun sanatında modernleşme ideolojisiyle kurduğu yakın ilişkiye dikkat çekilmiştir. “Ankara Notları”nda, Ankara’nın genel fiziki çevresine ve sosyal hayatına dair intibalarla resmî kurumlardan (İsmet Paşa Kız Enstitüsü ve Cebeci Konservatuvarı) söz eden Celal’in Ankara’ya dair millî romantik bir bakış açısı geliştirdiği yönünde tespitlerde bulunulmuştur. Gecenin Ucunda adlı romanında ise Ankara’nın mekân olarak temsili, karakterlerin psikolojik durumuyla ilişkili olarak incelenmiştir. Romanın başkişisi Macide’nin İstanbul ve Ankara arasında yaşadığı gerilimden hareketle Ankara’nın Macide için yalnızca coğrafi değil, aynı zamanda ideolojik ve kültürel anlamda bir sığınak vazifesi gördüğü tespit edilmiştir. Romanın bilinç akışı ve geriye dönük kurgu (analepsis) ile ilerlemesi, Macide’nin geçmiş ile şimdi arasındaki zihinsel çatışmalarını görünür kılmıştır. Romanda Hüsnü Bey ve Işık ailesindeki karakterler aracılığıyla Cumhuriyet’in kurucu idealleri ile bunların zamanla uğradığı erozyon arasındaki çelişki vurgulanmıştır. Bu bağlamda Gecenin Ucunda, bireysel bir aşk hikâyesinden öte, dönemin ideolojik ve kültürel dönüşümlerini şehir-mekân ilişkisi üzerinden tartışan bir roman olarak öne çıkar. Aralarında yaklaşık çeyrek asırlık bir zaman farkı bulunan bu iki metinden hareketle Peride Celal’in zaman içinde Cumhuriyet ideallerine dair zihinsel dönüşümü hakkında yorumlar yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Ankara Peride Celal Ankara Notları Gecenin Ucunda İkdam Modernleşme
Kaynakça
- Aydın, R. (2023). Osmanlı’dan Cumhuriyete değişen sofralar: yemek ve âdâb-ı muâşeret. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25 (4), 1583-1594.
- Aydın, S., vd. (2005). Küçük Asya’nın bin yüzü: Ankara. Dost Kitabevi Yayınları.
- Batuman, B. (2017). Mekan, kimlik ve sosyal çatışma: Cumhuriyet'in kamusal mekanı olarak Kızılay Meydanı. G. A. Sargın (Ed.) Ankara'nın kamusal yüzleri -başkent üzerine mekan-politik tezler içinde (s. 41-76). İletişim Yayınları.
- Bayraktar, A. N. (2016). Başkent Ankara’da Cumhuriyet sonrası yaşanan büyük değişim: Modern yaşam kurgusu ve modern mekânlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 67-80.
- Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve ulusun inşası -erken Cumhuriyet Türkiyesi'nde mimari kültür-. Metis Yayınları.
- Birinci, A. (2008). Meşrutiyet Ankara’sında bir yangın. Türk Yurdu, 251, 51-63.
- Celal, P. (1939a, 13 Temmuz). Ankara notları 1: Şehir. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939b, 14 Temmuz). Ankara notları 2: Şehir. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939c, 15 Temmuz). Ankara notları 3: Hayat. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939d, 16 Temmuz). Ankara notları 4: İsmet Paşa Kız Enstitüsünü ziyaret. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939e, 17 Temmuz). Ankara notları 5: İsmet Paşa Kız Enstitüsü. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939f, 19 Temmuz). Ankara notları 6: Konservatuvarda bir dolaşma. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939g, 20 Temmuz). Ankara notları 7: Konservatuvarda bir dolaşma. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1963). Gecenin ucundaki ışık. İnkılap ve Aka Kitabevleri.
- Celal, P. (1996). Gecenin ucunda. Can Yayınları
- Çakallı, S. (2005). Peride Celal'in romanlarında kadın kahramanlar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
- Doğan, A., & Kılınç, M. (2020). Cumhuriyet dönemi Türk kadınının modernleşmesinde öncü bir kurum: İsmet Paşa Kız Enstitüsü Ankara (1928–1938). Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(29), 2371-2389.
- Duru, B. (2017). Mustafa Kemal döneminde Ankara'nın imarı. F. Ş. Cantek (Ed.) İcad Edilmiş Şehir: Ankara içinde (s. 107-125). İletişim Yayınları.
- Gökyay, O. Ş. (1941). Devlet Konservatuvarı tarihçesi. Devlet Tiyatroları.
- İleri, S. (1996). Peride Celal’e Armağan, Oğlak Yayıncılık.
- İlkin, S. (1994). Ankara’nın yeme-içme atılımının öncüsü Karpiç. Ankara Dergisi, 2(6), 65-71.
- İrdem, İ.; Lenger, A. (2021). 1923-1950 Arası dönemde Ankara kentleşmesi ve sorunları. Gazi Akademik Bakış, 14 (28), 331-357.
- Karay, R. H. (2009). Ankara (A. Birinci, Haz.). İnkılap Kitabevi.
- Kaynar, H. (2013). “Artisliğe fazla hevesim vardır…”: Musiki Muallim Mektebi’nin evrak-ı metrukesinde saklı kalanlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(2), 56-78.
- Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi (I. Ergüden, Çev.). Sel Yayıncılık.
- Sazyek, E. (2020). Türk Romanında Ankara. Vekam Yayınları.
- Soja, E. W. (1996). Thirdspace: Journeys to Los Angeles and other real-and-imagined places. Oxford: Blackwell Publishing.
- Soydan, S. (2025). İsmi yad ruhu şad olsun: Suat Derviş, Nahid Sırrı Örik ve Peride Celal üzerine yazılar. Sanat Kritik Yayınları.
- Şimşir, B. N. (1988). Ankara… Ankara (Bir başkentin doğuşu). Bilgi Yayınevi.
- Tally, R. T. (2020). Mekânsallık (E. Aras, Çev.). Hece Yayınları.
- Tangülü, Z., & Becerikli, S. (2020). Musiki Muallim Mektebi (1924-1937). Asia Minor Studies, 8(2), 458–466.
- Tanpınar, A. H. (1969). Beş şehir. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Uludağ, Z. (1998). Cumhuriyet döneminde rekreasyon ve Gençlik Parkı örneği. Y. Sey (Ed.). 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık içinde (s. 65-74). Tarih Vakfı Yayınları.
- Uludağ Z.; Aycı H. (2016). Modernin güçlü sahnesi erken Cumhuriyet dönemi Ankara’sında kolektif belleğin inşası ve toplumsal unutma süreci. İdealkent, 7(20), 746-773.
- Tonga, N. (2019). Bir edebî muhit olarak Ankara (1923-1980). Çolpan Yayınları.
Öz
This article evaluates Peride Celal’s impressions of Ankara by focusing on two key texts: her 1939 piece “Ankara Notes” published in İkdam newspaper, and her 1963 novel Gecenin Ucunda (At the Edge of the Night). Drawing on the parallel between the Peride Celal’s life and the foundational years of the Turkish Republic, the study highlights her close engagement with the ideology of modernization. In “Ankara Notes,” Celal offers observations on the city’s physical landscape and social life, including references to official institutions such as the İsmet Paşa Girls’ Institute and the Cebeci Conservatory. These reflections reveal a form of national romanticism in her perspective on Ankara. In contrast, in Gecenin Ucunda, the representation of Ankara as a setting is explored through its relation to the psychological states of the characters. The novel’s protagonist, Macide, experiences a tension between Istanbul and Ankara, and Ankara emerges not only as a geographical space but also as an ideological and cultural refuge for her. The narrative structure of the novel—shaped by stream of consciousness and analepsis—makes visible Macide’s internal conflicts between the past and the present. Through characters such as Hüsnü Bey and members of the Işık family, the novel emphasizes the contradiction between the founding ideals of the Republic and their subsequent erosion over time. In this regard, Gecenin Ucunda stands out not merely as a personal love story, but as a novel that interrogates ideological and cultural transformations of the era through the lens of urban space. Based on these two texts, which are separated by approximately a quarter of a century, various interpretations have been made regarding Peride Celal’s intellectual transformation concerning the ideals of the Republic over time.
Anahtar Kelimeler
Ankara Peride Celal Ankara Notes Gecenin Ucunda İkdam Modernleşme
Kaynakça
- Aydın, R. (2023). Osmanlı’dan Cumhuriyete değişen sofralar: yemek ve âdâb-ı muâşeret. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25 (4), 1583-1594.
- Aydın, S., vd. (2005). Küçük Asya’nın bin yüzü: Ankara. Dost Kitabevi Yayınları.
- Batuman, B. (2017). Mekan, kimlik ve sosyal çatışma: Cumhuriyet'in kamusal mekanı olarak Kızılay Meydanı. G. A. Sargın (Ed.) Ankara'nın kamusal yüzleri -başkent üzerine mekan-politik tezler içinde (s. 41-76). İletişim Yayınları.
- Bayraktar, A. N. (2016). Başkent Ankara’da Cumhuriyet sonrası yaşanan büyük değişim: Modern yaşam kurgusu ve modern mekânlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 67-80.
- Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve ulusun inşası -erken Cumhuriyet Türkiyesi'nde mimari kültür-. Metis Yayınları.
- Birinci, A. (2008). Meşrutiyet Ankara’sında bir yangın. Türk Yurdu, 251, 51-63.
- Celal, P. (1939a, 13 Temmuz). Ankara notları 1: Şehir. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939b, 14 Temmuz). Ankara notları 2: Şehir. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939c, 15 Temmuz). Ankara notları 3: Hayat. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939d, 16 Temmuz). Ankara notları 4: İsmet Paşa Kız Enstitüsünü ziyaret. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939e, 17 Temmuz). Ankara notları 5: İsmet Paşa Kız Enstitüsü. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939f, 19 Temmuz). Ankara notları 6: Konservatuvarda bir dolaşma. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1939g, 20 Temmuz). Ankara notları 7: Konservatuvarda bir dolaşma. İkdam, s. 6.
- Celal, P. (1963). Gecenin ucundaki ışık. İnkılap ve Aka Kitabevleri.
- Celal, P. (1996). Gecenin ucunda. Can Yayınları
- Çakallı, S. (2005). Peride Celal'in romanlarında kadın kahramanlar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
- Doğan, A., & Kılınç, M. (2020). Cumhuriyet dönemi Türk kadınının modernleşmesinde öncü bir kurum: İsmet Paşa Kız Enstitüsü Ankara (1928–1938). Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(29), 2371-2389.
- Duru, B. (2017). Mustafa Kemal döneminde Ankara'nın imarı. F. Ş. Cantek (Ed.) İcad Edilmiş Şehir: Ankara içinde (s. 107-125). İletişim Yayınları.
- Gökyay, O. Ş. (1941). Devlet Konservatuvarı tarihçesi. Devlet Tiyatroları.
- İleri, S. (1996). Peride Celal’e Armağan, Oğlak Yayıncılık.
- İlkin, S. (1994). Ankara’nın yeme-içme atılımının öncüsü Karpiç. Ankara Dergisi, 2(6), 65-71.
- İrdem, İ.; Lenger, A. (2021). 1923-1950 Arası dönemde Ankara kentleşmesi ve sorunları. Gazi Akademik Bakış, 14 (28), 331-357.
- Karay, R. H. (2009). Ankara (A. Birinci, Haz.). İnkılap Kitabevi.
- Kaynar, H. (2013). “Artisliğe fazla hevesim vardır…”: Musiki Muallim Mektebi’nin evrak-ı metrukesinde saklı kalanlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(2), 56-78.
- Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi (I. Ergüden, Çev.). Sel Yayıncılık.
- Sazyek, E. (2020). Türk Romanında Ankara. Vekam Yayınları.
- Soja, E. W. (1996). Thirdspace: Journeys to Los Angeles and other real-and-imagined places. Oxford: Blackwell Publishing.
- Soydan, S. (2025). İsmi yad ruhu şad olsun: Suat Derviş, Nahid Sırrı Örik ve Peride Celal üzerine yazılar. Sanat Kritik Yayınları.
- Şimşir, B. N. (1988). Ankara… Ankara (Bir başkentin doğuşu). Bilgi Yayınevi.
- Tally, R. T. (2020). Mekânsallık (E. Aras, Çev.). Hece Yayınları.
- Tangülü, Z., & Becerikli, S. (2020). Musiki Muallim Mektebi (1924-1937). Asia Minor Studies, 8(2), 458–466.
- Tanpınar, A. H. (1969). Beş şehir. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Uludağ, Z. (1998). Cumhuriyet döneminde rekreasyon ve Gençlik Parkı örneği. Y. Sey (Ed.). 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık içinde (s. 65-74). Tarih Vakfı Yayınları.
- Uludağ Z.; Aycı H. (2016). Modernin güçlü sahnesi erken Cumhuriyet dönemi Ankara’sında kolektif belleğin inşası ve toplumsal unutma süreci. İdealkent, 7(20), 746-773.
- Tonga, N. (2019). Bir edebî muhit olarak Ankara (1923-1980). Çolpan Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türkiye Sahası Yeni Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Mayıs 2025 |
| Kabul Tarihi | 11 Temmuz 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 9 Sayı: 2 |
This work is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International