Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

OSMANLI YENİLEŞME SÜRECİNDE HAPİSHANE REFORMU: ÇERMİK HAPİSHANESİ

Yıl 2025, Sayı: 11, 20 - 40, 25.06.2025
https://doi.org/10.53507/akademikdusunce.1677489

Öz

Osmanlı klasik döneminde suç işleyen kişilere İslam şeriatının öngördüğü birtakım cezalar verilmiştir. Ayrıca İslam hukukunun izin verdiği ölçüde örfi hukuk kurallarından da faydalanılmıştır. Bu dönemde bazı suçlarda kişinin belirli sınırlar dahilinde hapis altında tutulduğu da bilinmektedir. Osmanlı modernleşme dönemine gelindiğinde ilk başlarda askeri alanda yapılan reformlar, batının birtakım dayatmaları sonucunda hukuk alanına da yayılmış ve modern dünyanın suç ve ceza ilkeleri Osmanlı metinlerine ve uygulamalarına da yansımıştır. Hapishane kurumu da bunlardan biridir. Bu çalışmanın amacı, reform sürecinde Osmanlı hapishanelerindeki gelişmelerin çeşitli boyutlarının ele alınarak bunların yerelde Çermik hapishanesine nasıl yansıdığına dair incelenmesi suretiyle Osmanlı yenileşme döneminde karşımıza çıkan hapishane kurumunun Çermik hapishanesini nasıl değiştirdiğini ve dönüştürdüğünü tespit etmektir.
Bu amaçla ilk olarak Osmanlı devletinin batılı anlamda hapishane kurumu ile tanışması, suç ve ceza anlayışının İslam hukukundan batılı normlara doğru evrilmesi, hapishanenin yaygın bir ceza olarak uygulanması yönündeki değişimler incelenmiştir. İkinci olarak reform süreciyle birlikte Çermik kazasında açılmış olan hapishanenin başta fiziki yapısı olmak üzere hükümlü ve tutukluların içinde bulundukları şartlar, hapishane binasında hijyen ve hastalıklara karşı alınan önlemler, yeni bir hapishanenin açılması ihtiyacı, buradaki personelin durumu ile zaman içerisinde hapishanede bulunan tutuklu ve hükümlülerin sayıları ve isnat edilen suçlar gibi konular araştırılmıştır.

Kaynakça

  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı: A. MKT. MVL, 8/24. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Mebani-i Emîrîye ve Hapishaneler Müdüriyeti: DH. MB. HPS, 11/11; 12/35; 19/77; 41/63; 74/48; 141/90; 141/105; 142/55; 143/13; 152/42; 156/58. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Mebânî‐i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyeti: DH. MB. HPS. M, 10/51; 12/18; 23/5; 24/4; 28/26; 29/66. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi: DH. MKT, 577/10; 1787/81. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Dahiliye Nezâreti Tesrî-i Muamelât ve Islahat Komisyonu, Islahat: DH. TMIK. S, 12/8; 13/66; 22/67; 25/10; 33/64. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). İrade Dahiliye: İ. DH, 831/66908. İstanbul, ,Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Maliye Emlak-ı Emîrîye Müdüriyeti: ML. EEM, 1332/31. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Meclis-i Vala: MVL, 25/1; 609/53. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Şura-yi Devlet: ŞD, 1485/14. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Yıldız Perakende Umum Vilayetler Tahriratı: Y. PRK. UM, 39/41. İstanbul, Türkiye.
  • Akgündüz, A. (2015). Arşiv Belgeleri Işığında Dahiliye Nezareti Tarihi (1.baskı). Ankara: TİAV.
  • Artuk, M. E. (2013). Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunlarından 1840 ve 1851 Tarihli Kanunların İncelenmesi. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 16 (Güz), 5-20.
  • Aydın, M. (2022). Tanzimat Sonrası Osmanlı Hukuk Sisteminde Hapishane Koşulları Açısından Mahkûm Hakları (1839-1920). Adalet Dergisi, 69, 175-212. https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1217771.
  • Aydın, M. Â. (1993). Osmanlı Ceza Hukuku. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Bardakoğlu, A. (1993). Ceza, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Dağ, M. (2022). Osmanlı Devleti’nde Bir Kaza Hapishanesinden Yansımalar: Tüm Yönleriyle Suruç Hapishanesi (1852-1920). Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2). 341-374. https://doi.org/10.47140/kusbder.1134988.
  • Erdoğdu, İ. (2006). 17. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Toplumunda Değişim Eğilimleri (Harput Örneği). (yayımlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Gül, A. (2013). Osmanlı Taşrasında Suç ve Suçlular (1919 Ocak Ayı Erzincan Sancağı Örneği). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XVII (1-2), 1-29.
  • İşbilir, Ö. (2019). Kalebend, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Kırzıoğlu, M. F. (1956). Çermik Kasabası Üzerine Notlar. Kara Amid Dergisi, 1(1), 267-280.
  • Orat, J. A. ve Çelik, F. (2011). Diyarbakır Vilayeti Hapishaneleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 73-95.
  • Özkan, M. (2022). Tanzimat Sonrası Osmanlı Ceza Hukuku Düzenlemeleri, Balıkesir İlahiyat Dergisi, 15, 241-277.
  • Öztürk, M. ve Yılmazçelik, İ. (1998). Arifi Paşa’nın Seyahatnamesi Diyarbekir Seyahati. Belgeler Türk Tarih Belgeleri Dergisi, XVIII (22), 91-109.
  • Parlatır, İ. (2014). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
  • Ünlü, M. (2007). Hapishane Reformu Sürecinde Canik Hapishanesini Islâh Çalışmaları (1876-1918). Karadeniz Tarihi Sempozyumu (25-26 Mayıs 2005), Trabzon.
  • Yıldız, G. (2002). Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
  • Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840). Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Prison Reform in the Ottoman Modernization Process: Çermik Prison

Yıl 2025, Sayı: 11, 20 - 40, 25.06.2025
https://doi.org/10.53507/akademikdusunce.1677489

Öz

In the classical Ottoman period, people who committed crimes were given certain punishments as prescribed by Islamic sharia. In addition, customary law rules were also used to the extent permitted by Islamic law. It is also known that people were imprisoned within certain limits for some crimes during this period. When the Ottoman modernization period came, the reforms that were initially made in the military field spread to the field of law as a result of some impositions from the West, and the crime and punishment principles of the modern world were reflected in Ottoman texts and practices. The prison institution is one of these. The aim of this study is to determine how the prison institution that emerged during the Ottoman modernization period changed and transformed the Çermik prison by examining the various dimensions of the developments in Ottoman prisons during the reform process and how these were reflected in the Çermik prison locally.
For this purpose, firstly, the introduction of the Ottoman state to the institution of prison in the western sense, the evolution of the understanding of crime and punishment from Islamic law to western norms, and the changes in the implementation of prison as a widespread punishment were examined. Secondly, the physical structure of the prison opened in Çermik district with the reform process, the conditions of the convicts and detainees, the hygiene and measures taken against diseases in the prison building, the need to open a new prison, the situation of the personnel there, the number of convicts and detainees in the prison over time and the crimes attributed to them were investigated.

Kaynakça

  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı: A. MKT. MVL, 8/24. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Mebani-i Emîrîye ve Hapishaneler Müdüriyeti: DH. MB. HPS, 11/11; 12/35; 19/77; 41/63; 74/48; 141/90; 141/105; 142/55; 143/13; 152/42; 156/58. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Mebânî‐i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyeti: DH. MB. HPS. M, 10/51; 12/18; 23/5; 24/4; 28/26; 29/66. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi: DH. MKT, 577/10; 1787/81. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Dahiliye Nezâreti Tesrî-i Muamelât ve Islahat Komisyonu, Islahat: DH. TMIK. S, 12/8; 13/66; 22/67; 25/10; 33/64. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). İrade Dahiliye: İ. DH, 831/66908. İstanbul, ,Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Maliye Emlak-ı Emîrîye Müdüriyeti: ML. EEM, 1332/31. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Meclis-i Vala: MVL, 25/1; 609/53. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Şura-yi Devlet: ŞD, 1485/14. İstanbul, Türkiye.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (t.y.). Yıldız Perakende Umum Vilayetler Tahriratı: Y. PRK. UM, 39/41. İstanbul, Türkiye.
  • Akgündüz, A. (2015). Arşiv Belgeleri Işığında Dahiliye Nezareti Tarihi (1.baskı). Ankara: TİAV.
  • Artuk, M. E. (2013). Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunlarından 1840 ve 1851 Tarihli Kanunların İncelenmesi. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 16 (Güz), 5-20.
  • Aydın, M. (2022). Tanzimat Sonrası Osmanlı Hukuk Sisteminde Hapishane Koşulları Açısından Mahkûm Hakları (1839-1920). Adalet Dergisi, 69, 175-212. https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1217771.
  • Aydın, M. Â. (1993). Osmanlı Ceza Hukuku. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Bardakoğlu, A. (1993). Ceza, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Dağ, M. (2022). Osmanlı Devleti’nde Bir Kaza Hapishanesinden Yansımalar: Tüm Yönleriyle Suruç Hapishanesi (1852-1920). Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2). 341-374. https://doi.org/10.47140/kusbder.1134988.
  • Erdoğdu, İ. (2006). 17. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Toplumunda Değişim Eğilimleri (Harput Örneği). (yayımlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Gül, A. (2013). Osmanlı Taşrasında Suç ve Suçlular (1919 Ocak Ayı Erzincan Sancağı Örneği). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XVII (1-2), 1-29.
  • İşbilir, Ö. (2019). Kalebend, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Kırzıoğlu, M. F. (1956). Çermik Kasabası Üzerine Notlar. Kara Amid Dergisi, 1(1), 267-280.
  • Orat, J. A. ve Çelik, F. (2011). Diyarbakır Vilayeti Hapishaneleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 73-95.
  • Özkan, M. (2022). Tanzimat Sonrası Osmanlı Ceza Hukuku Düzenlemeleri, Balıkesir İlahiyat Dergisi, 15, 241-277.
  • Öztürk, M. ve Yılmazçelik, İ. (1998). Arifi Paşa’nın Seyahatnamesi Diyarbekir Seyahati. Belgeler Türk Tarih Belgeleri Dergisi, XVIII (22), 91-109.
  • Parlatır, İ. (2014). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
  • Ünlü, M. (2007). Hapishane Reformu Sürecinde Canik Hapishanesini Islâh Çalışmaları (1876-1918). Karadeniz Tarihi Sempozyumu (25-26 Mayıs 2005), Trabzon.
  • Yıldız, G. (2002). Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
  • Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Toplam 27 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Siyasi Düşünce Tarihi
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Davut Öz 0009-0001-9354-0836

Erken Görünüm Tarihi 19 Haziran 2025
Yayımlanma Tarihi 25 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 16 Nisan 2025
Kabul Tarihi 20 Mayıs 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 11

Kaynak Göster

APA Öz, D. (2025). OSMANLI YENİLEŞME SÜRECİNDE HAPİSHANE REFORMU: ÇERMİK HAPİSHANESİ. Akademik Düşünce Dergisi(11), 20-40. https://doi.org/10.53507/akademikdusunce.1677489