Öz
Edebiyat bilimci Georg Lukacs (1885 -1971)’ın, Marksist dünya görüşü çerçevesinde oluşturduğu eleştiri kuramı, edebiyat incelemelerine yeni bir bakış açısı getirmiş, üretken tartışma alanları açmıştır. Edebî etkinliği bir insan araştırması olarak değerlendiren düşünürün, yanıtını aradığı sorulardan kimileri şunlardır: Edebiyat Nedir? Edebiyat, toplumsal ilişkilerin bir yansıtıcısı mıdır? Bir edebiyat yapıtı toplumsal-ekonomik yapıyı nasıl ve ne biçimde yansıtabilir? 1930'lardan günümüze değin gerçekçilik tartışmalarında karşımıza çıkan bu türden sorular önemini bugün de korumaktadır. Lukacs’ın estetiği, sanatsal bir yaratım olan edebi ya-pıtların, bütüncül bir perspektifle ve içerdiği farklı varlık düzeyleriyle birlikte değerlendirilmesi gerektiğini savunur. Lukacs’a göre her sanat yapıtı özgün bir yaratmadır. Edebî bir yapıt, türsel özellikleri ve sanatsal kendine özgülükleriyle birlikte, içinde üretildiği kültürel yapıya ilişkin tarihsel-toplumsal anlamda bakış açıları da barındırır. Lukacs’ın estetik belirlemeleri, bir yapıtın değerlendirilmesinde onun anlatım olanaklarını bulgulama, sanatsal boyutlarını daha derinlikli biçimde anlamlandırma, toplumsal yapıya ilişkin sunduğu malzemeyi görünür kılma bakımından zengin olanaklar sunmaktadır. Yazar, dramaturg Nebojsa Bradic’in, Derviş ve Ölüm adlı oyunu, odağına adalet kavramını alır. Oyunda bireyin içsel ve varoluşsal çatışmaları, toplumsa ve tarihsel boyutu da kapsayacak biçimde ele alınmıştır. Lukacs’ın estetik belirlemeleri Marksist düşünceye temellenir. Bu çalışma kapsamında, öncelikle Marksist estetiğin belirlemelerine genel hatlarıyla değinilecek, ardından Lukacs’ın estetik kategorileştirmesi açıklanacaktır. Çalışmanın son bölümdeyse Derviş ve Ölüm, Lukacs’ın saptadığı estetik ilkeler doğrultusunda çözümlenmeye çalışılacaktır. Derviş ve Ölüm örnekleminin seçilme nedeni, içerdiği etik-politik meselelerin evrensel olması ve taşıdığı anlam olanaklarının Lukacs’ın estetik kategorileriyle değerlendirilmeye uygun olduğunun düşünülmesidir.
Anahtar Kelimeler
Marksist estetik Georg Lukacs Derviş ve Ölüm metin çözümlemesi Nebosja Bradic
Kaynakça
- Bradic, N. (2009). Derviş ve Ölüm, (çev. Bilge Emin), İstanbul: Mitos-Boyut.
- Cevizci, A. (2002). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma.
- Dobrolyubov, N. A. (1992). Oblomovluk Nedir, (çev. Mazlum Beyhan), İstanbul: Yön.
- Lukacs, G. (2000). Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı, (çev. Cevat Çapan), İstanbul: Payel.
- Lukacs, G. (1999). Estetik 1. C. (çev. Ahmet Cemal), İstanbul: Payel.
- Lukacs, G. (1981). Estetik 2. C. (çev. Ahmet Cemal), İstanbul: Payel.
- Lukacs, G. (2004). Marksist İmgelem, çev. Veysel Atayman – Mediha Göbenli, İstanbul: Yeni Hayat.
- Lukacs, G. (2014). Emek, çev. Ayşen Tekşen, İstanbul: Payel.
- Lukacs, G. (1987). Avrupa Gerçekçiliği, (çev. Mehmet H. Doğan), İstanbul: Payel.
- Marx. K. (2005). 1844 El Yazmaları, (çev. Kenan Somer), Ankara: Sol.
- Marx, K. (2011). Kapital, (çev. Alaattin Bilgi), Ankara: Sol.
- Marx, K. – Engels F. (2015). Alman İdeolojisi, (çev. Sevim Belli), İstanbul: Sol.
- Marx, K. (2005). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, (çev. Sevim Belli), İstanbul: Sol.
- Moran, B. (2013). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim.
- Wernar, E. (2014). Büyük Bir Devletin Doğuşu: Osmanlılar, (çev. Yılmaz Öner – Orhan Esen), İstanbul: Yordam.
Öz
The literary theory created by Georg Lukacs (1885 -1971) within the framework of the Marxist theory has brought a new perspective to literary studies and opened productive areas of discussion. Lukacs evaluates literary activity as a human research, seeks answers to the following questions: What is literature? Is literature a reflection of social relations? How and in what way can a literary work reflect the social and economic structure? Such questions, which have been encountered realism discussions since the 1930s, still maintain their importance today. Lukacs' aesthetics claims that literary works, which are artistic creations, should be evaluated with a holistic perspective and with the different levels of existence they contain. According to Lukacs, every work of art is an original creation. A literary work, along with its generic features and artistic uniqueness, also contains historical-social perspectives regarding the cultural structure in which it is produced. Lukacs’ aesthetic determinations offer rich opportunities in terms of discovering the narrative possibilities of a work in the evaluation, understanding its artistic content in a deeper way, and making visible the material it presents regarding the social structure. The play of the writer and dramaturge Nebojsa Bradic, The Dervish and Death, focuses on the concept of justice. In the play, the individual’s internal and existential conflicts are addressed in a way that also includes the social and historical dimension.Lukascs's aesthetic determinations are based on Marxist theory. Within the scope of this study, firstly the determinations of Marxist aesthetics will be discussed in general terms, then Lukacs’ aesthetic categorization will be explained. In the last section of the study, Dervish and Death will be tried to be analyzed in line with the aesthetic principles determined by Lukacs. The reason for choosing the Dervish and Death sample is that the ethical-political issues it contains are universal and the meaning possibilities it carries are considered suitable for evaluation with Lukacs’ aesthetic categories.
Anahtar Kelimeler
Marxist aesthetic Georg Lukacs Dervish and Death text analysis Nebojsa Bradic
Kaynakça
- Bradic, N. (2009). Derviş ve Ölüm, (çev. Bilge Emin), İstanbul: Mitos-Boyut.
- Cevizci, A. (2002). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma.
- Dobrolyubov, N. A. (1992). Oblomovluk Nedir, (çev. Mazlum Beyhan), İstanbul: Yön.
- Lukacs, G. (2000). Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı, (çev. Cevat Çapan), İstanbul: Payel.
- Lukacs, G. (1999). Estetik 1. C. (çev. Ahmet Cemal), İstanbul: Payel.
- Lukacs, G. (1981). Estetik 2. C. (çev. Ahmet Cemal), İstanbul: Payel.
- Lukacs, G. (2004). Marksist İmgelem, çev. Veysel Atayman – Mediha Göbenli, İstanbul: Yeni Hayat.
- Lukacs, G. (2014). Emek, çev. Ayşen Tekşen, İstanbul: Payel.
- Lukacs, G. (1987). Avrupa Gerçekçiliği, (çev. Mehmet H. Doğan), İstanbul: Payel.
- Marx. K. (2005). 1844 El Yazmaları, (çev. Kenan Somer), Ankara: Sol.
- Marx, K. (2011). Kapital, (çev. Alaattin Bilgi), Ankara: Sol.
- Marx, K. – Engels F. (2015). Alman İdeolojisi, (çev. Sevim Belli), İstanbul: Sol.
- Marx, K. (2005). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, (çev. Sevim Belli), İstanbul: Sol.
- Moran, B. (2013). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim.
- Wernar, E. (2014). Büyük Bir Devletin Doğuşu: Osmanlılar, (çev. Yılmaz Öner – Orhan Esen), İstanbul: Yordam.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Dili ve Edebiyatı (Diğer) |
| Bölüm | İnceleme Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 26 Mayıs 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Mayıs 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 13 Temmuz 2024 |
| Kabul Tarihi | 18 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 13 Sayı: 36 |
Evliya Çelebi
Mahallesi Hatboyu Caddesi, No: 2/2 TUZLA / İSTANBUL Tel: +90 532 732 00 21 (Türkçe
İletişim) Tel: +90 533 578 27 54 (For English) Tel: +90 545 933 24 14 (Pour le Français),
akrajournal@gmail.com