The science of rhetoric (Balagha) is a branch of the Arabic language focused on enhancing expression and conveying meaning effectively. One of its main branches is Ilm al-Ma'ani (the science of meanings), along with Ilm al-Bayan (figures of speech) and Ilm al-Badi' (beautification). Initially, these sciences were taught together, but over time, they were separated. In the fifth century AH, Abd al-Qahir al-Jurjani advanced the science of meanings in his work Delail al-I'jaz. The Quran greatly influenced the development of rhetoric, with scholars studying its eloquence and rhetorical features. Key figures such as Al-Jahiz, Al-Zajjaj, Al-Jurjani, and Al-Razi contributed significantly to the field. Today, Fadel Alsamerai is a leading figure in Arabic language and rhetoric, with numerous works addressing language, grammar, and rhetoric. This study aims to shed light on the efforts of Fadel Alsamerai in the science of meanings through his various books. The research is divided into an introduction and a main body. The introduction provides an overview of Fadel Alsamerai, the history of the science of meanings, and its development in brief. The first section is dedicated to Fadel Alsamerai’s contributions to the science of meanings and is divided into five parts: the first is inquiry, the second is emphasis with "Inna" and the definite article "al", the third is prioritization and postponement, the fourth is indefiniteness, and the fifth is brevity. Finally, the results and conclusions are presented. This article is part of a doctoral dissertation submitted for publication to fulfill graduation requirements.
عِلْمُ البَلاغَةِ هُوَ أَحَدُ فُرُوعِ اللُّغَةِ العَرَبِيَّةِ الَّتِي تَهْتَمُّ بِدِرَاسَةِ تَحْسِينِ التَّعْبِيرِ وَتَوْصِيلِ المَعْنَى بِأَفْضَلِ طَرِيقَةٍ مُمْكِنَةٍ، ويُعَدُّ عِلْمُ المَعَانِي مِنْ أَبْرَزِ فُرُوعِ البَلاغَةِ إِلَى جَانِبِ عِلْمِ البَيَانِ وَالبَدِيعِ. فِي بِدَايَةِ نُشْأَةِ عِلْمِ البَلاغَةِ، كَانَتْ هَذِهِ العُلُومُ تُدَرَّسُ مَعًا دُونَ تَقْسِيمٍ أَوْ تَحْدِيدٍ، وَلَكِنْ مَعَ مَرُورِ الوَقْتِ بَدَأَ المُخْتَصُّونَ فِي هَذَا المَجَالِ بِالمُحَاولةِ لتَقْسِيمِ وَتَخْصِيصِ كُلِّ عِلْمٍ عَلَى حِدَةٍ. وَقَدْ اسْتَمَرَّ هَذَا النَّهْجُ حَتَّى جَاءَ عَبْدُ القَاهِرِ الجَرْجَانِيُّ فِي القَرْنِ الخَامِسِ الهِجْرِيِّ، حَيْثُ قَدَّمَ نَظَرِيَّةَ عِلْمِ المَعَانِي فِي كِتَابِهِ "دَلَائِلُ الإِعْجَازِ". ولَقَدْ كَانَ لِلْقُرْآنِ الكَرِيمِ تَأْثِيرٌ كَبِيرٌ فِي تَطَوُّرِ عِلْمِ البَلاغَةِ، إِذْ دَرَسَ العُلَمَاءُ بَلَاغَةَ القُرْآنِ بِعِنَايَةٍ وَرَكَّزُوا عَلَى أُسَالِيبِهِ وَكَيْفِيَّةِ تَوْظِيفِهِ لِلْأَدَوَاتِ البَلاغِيَّةِ لِنَقْلِ المَعْنَى بِشَكْلٍ مُؤَثِّرٍ. مِنْ بَيْنِ العُلَمَاءِ الَّذِينَ سَاهَمُوا فِي تَطْوِيرِ عِلْمِ البَلاغَةِ الجَاحِظُ، وَالزَّجَّاجُ، وَالجُرْجَانِيُّ، وَالرَّازِيُّ وَغَيْرُهُمْ، الَّذِينَ سَاهَمُوا فِي تَقْعِيدِ البَلاغَةِ وَتَطْوِيرِهَا، وَمِنْ بَيْنِ العُلَمَاءِ المُعَاصِرِينَ الَّذِينَ بَرَزُوا فِي مَجَالِ البَلاغَةِ وَعِلْمِ اللُّغَةِ العَرَبِيَّةِ بِشَكْلٍ عَامٍّ، يُعْتَبَرُ الدُّكْتُورُ فَاضِلُ السَّامرَائِيُّ مِنْ أَبْرَزِ الأَسْمَاءِ، حَيْثُ قَدَّمَ الْعَدِيدَ مِنَ الأعْمَالِ الَّتِي تَنَاوَلَتْ مُخْتَلِفَ جَوَانِبِ اللُّغَةِ وَالنَّحْوِ وَالبَلاغَةِ. جَاءَتْ هَذِهِ الدِّرَاسَةُ لِتَسْلِيطِ الضَّوْءِ عَلَى جُهُودِ فَاضِلِ السَّامَرَائِيِّ فِي عِلْمِ المَعَانِي مِنْ خِلَالِ كُتُبِهِ المُخْتَلِفَةِ. تَمَّ تَقْسِيمُ البَحْثِ إِلَى مَدْخَلٍ وَمَبْحَثٍ. جَاءَ المَدْخَلُ مُعَرِّفًا بِفَاضِلِ السَّامرَائِيِّ وَتَارِيخَ عِلْمِ المَعَانِي وَتَطَوُّرَهُ بِإِيجَازٍ. أَمَّا المَبْحَثُ الأوَّلُ فَقَدْ خُصِّصَ لِجُهُودِ فَاضِلِ السَّامِرَائِيِّ فِي عِلْمِ المَعَانِي، وَقُسِّمَ إِلَى خَمْسَةِ أَقْسَامٍ: الأوَّلُ: الاستفهامُ، الثَّانِي: التَّأْكِيدُ بِـ "إِنَّ" وَاللامِ، الثَّالِثُ: التَّقْدِيمُ وَالتَّأْخِيرُ، الرَّابِعُ: التَّنْكِيرُ، الخَامِسُ: الإِيجَازُ. وَفِي النِّهَايَةِ، تَمَّ تَقْدِيمُ النَّتَائِجِ وَالاستِنْتَاجَاتِ. هذه المقالة تُعدّ جزءًا من رسالة دكتوراه تم تقديمها للنشر لاستيفاء متطلبات التخرج.
Belâgat ilmi, Arapçanın dallarından biri olup ifade şekillerini geliştirme ve anlamı en iyi şekilde sunmaya odaklanır. Meânî ilimi, beyân ve bedîa ilimiyle birlikte belâgatın en önemli bilimlerinden biri olarak kabul edilir. Belâğat ilminde, başlangıçta bu üç bilim bir arada, herhangi bir bölümleme ya da belirleme yapılmadan ele alınyordu. Bu durum, beşinci yüzyılda, Abdülkâhir el-Cürcânî’nin "Delâilü'l-İ'câz" adlı eserinde meânî ilmi teorisini ortaya koyana kadar böyle devam etti. Kur'an-ı Kerim, nazil olduktan sonra belâğat ilminde büyük bir etki yarattı, bu sayede âlimler Kur'ân'ın belâğatını incelediler, üsluplarına ve anlamı etkili bir şekilde iletmek için belâgat araçlarının nasıl kullanıldığını araştırdılar. Belâgatın gelişimine katkı sağlayan önemli âlimler arasında el-Câhız, ez-Zeccâc, el-Cürcânî, er-Râzî de yer almaktadır. Bu âlimler, belâgatın kurallarını oluşturup geliştirdiler ve bu süreç günümüze kadar devam etti. Fâdıl es-Sâmerrâî, yaptığı çalışmalarla Arap dili ve belâğati alanına katkı sağlayan çağdaş isimler arasında yer almaktadır. Bu çalışma, Fâdıl es-Sâmerrâî meânî ilmindeki katkılarını incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, bir giriş ve ana bölüm olarak iki kısma ayrılmıştır. Giriş kısmında, Fâdıl es-Sâmerrâî hakkında bilgi verilmiş ve Meânî iliminin tarihsel gelişimi kısaca ele alınmıştır. Birinci bölümde, es-Sâmerrâî’nin meânî ilimindeki katkılarını ele alınıp, altı ana başlığa ayrılmıştır: Birinci başlıkta: istifhâm, ikinci başlıkta "İnne" ve lam ile teyit etmek, üçüncü başlıkta Takdîm ve Tehîr, dördüncü başlıkta tenkîr ve beşinci başlıkta ise icâz. Çalışma sonuç kısmıyla tamamlanmıştır. Bu makale, mezuniyet gerekliliklerini tamamlamak için yayına sunulan doktora tezinin bir parçasıdır.
Birincil Dil | Arapça |
---|---|
Konular | Arap Dili ve Belagatı |
Bölüm | Araştırma Makalesi |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 15 Nisan 2025 |
Gönderilme Tarihi | 2 Mart 2025 |
Kabul Tarihi | 31 Mart 2025 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 9 Sayı: 1 |
Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.