Öz
Anadolu halı dokumaları, Türk kültürünün derin köklerini ve zengin geleneklerini yansıtan önemli bir sanat dalıdır. Hem estetik hem de kültürel açıdan zengin bir geçmişe sahip olan ve dünya sanat tarihinin bir parçasını oluşturan bu gelenekli sanat, Anadolu’nun kültürel ve sanatsal gelişimini yansıtan miras olarak varlığını sürdürmektedir. Araştırmada Zara halı dokumaları araştırılmıştır. Zara ilçesinin en çok dokuma yapılan köyleri seçilerek örneklem içerisine alınmıştır. Akören, Gümüşçevre, Ekinli ve Canova köylerinde bulunan 11 adet halı ile şehir merkezinde bulunan 4 adet eski halı örneğiyle birlikte toplam 15 adet halı örneği üzerinden ilçenin halı kültürü ve özellikleri açıklanmıştır. Araştırma esnasında oluşturulan bilgi formlarından, dokumaların nicel (kalite, iplik çeşidi, ebat, kullanılan teknik, desen) özelliklerinin yanında, nitel özellikleri de (motiflerin ve desenlerin taşıdığı anlamlar ve ilettikleri mesajlar) açıklanmaya çalışılmıştır. Fotoğraflama yöntemi ile kayıt altına alınan halıların, yeniden üretilebilmesi için, fotoğraftan dijital ortama desen aktarımı yapılarak, desenlerin sürdürülebilirliğine katkı sağlanmıştır. Ayrıca istatistik veriler ışığında, aidiyet ve kimlik oluşturulabilmesi için yorumlanmıştır.
Yöre halılarında; akrep, altıgen, baklava, bereket, bulut, canavar ayağı, çengel, çiçek, dal, demet çiçek, ejder, el-parmak-tarak, göz, gonca, goncagül, gül, hayat ağacı, im, karanfil, köşek (deve) boynu, kuş, kurtağzı, lale, leblebi, madalyon, muska, ok, pıtrak, sandık, sığır sidiği, stilize hayvan, su yolu (sığır sidiği), Türkmen gülü, testere dişi, yazı tasviri, yonca, yıldız, yaprak olmak üzere 38 farklı motif kullanılmıştır. Halılarda en yaygın olarak kullanılan renkler kırmızı ve mavi olup, bordo ve bej renkleri ise en az kullanılan renkler olarak belirlenmiştir. Çoğunluğu yöresel halı karakterine uygun olarak atkı ve çözgüsü yün iplikten dokunmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ağyürek, G. (2011). Geleneksel Türk resim sanatının günümüzdeki söylemi (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). Basılmamış.
- Ateş, M. (t.y.). Türk Halıları: Motiflerin sembollerin dili. Nevşehir: Ema Kağıtçılık Matbaacılık Ltd.
- Arslan Kalay, H. (2022). Hayvan sembolizminin Anadolu Türk kilimlerine yansımaları. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 55, 40-55.
- Bilgili, N. (2014). Türklerin kozmik sembolleri tamgalar. İstanbul: Hermes Yayınları.
- Birol, A., İnci, D., & Çiçek, (2011). Türk tezyinî san’atlarında motifler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı..
- Darçın, İ. (2019). Sivrihisar kirkitli düz dokumalarının teknik, motif, kompozisyon özellikleri ve yeni tekstil tasarımlarında değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
- Diler, A., & Gallice, M. A. (2018). Kilimin sembolleri. İstanbul: Alpha Publishing Distribution.
- Deniz, B. (2000). Türk dünyasında halı ve düz dokuma yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
- Durul, Y. (1987). Anadolu kilimlerinden örnekler. İstanbul: Ak Yayınları.
- Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten günümüze Anadolu motifleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Gezgin, G. (2010). Bitki mitosları. İstanbul: Sel Yayıncılık.
- Hacip, Y. H. (1947). Kutadgu Bilig (R. R. Arat, Yay. haz.). Ankara.
- Kayıpmaz, F., & Kayıpmaz, N. (1991). Sivas kilim seccâdeleri. Türk Etnoğrafya Dergisi, 19, 95.
- Kılıç, S. (2009). Orta Asya Türk zaman mekan algısının Zara halılarına uzanan yansımaları. In Pamukkale Üniversitesi XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyum Bildirileri Kitabı (ss. 371–380). Denizli: Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yayınları.
- Kırzıoğlu, G. (2001). Altaylar’dan Tuna boyu’na Türk dünyasında ortak yanışlar (motifler). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Kokakı, Ö. (2001). Hayat ağacı, yaşamın simgesi. Skylife Dergisi, 6, 11.
- Ölmez, N. F. (2009). Death symbolısm in Turkish weavings. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi ART-E, 4, 13.
- Peshchereva, E. M. (1959). Pottery production in Central Asia. Moskova-Leningrad.
- Topçulu, S. (2016). Tokat/Zile ve çevresindeki havlı ve düz dokumalar (Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
- Elek.Erişim:1.http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Bulut%20 ve%20Basit%20Geometrik%20Motifler.pdf Erişim Tarihi: 07.02.2021.
- Görsel 1: Halı Yaygı Örneği ve Detayı (Kaynar, H. 2008).
- Görsel 2. a: Halı Yaygı Örneği b: Dijital Tasarım (Kaynar, H. 2008, 2010)
- Görsel 3. a: Halı Yastık Örneği b: Dijital Tasarım (Kaynar, H. 2008, 2010)
- Görsel 4. a:Halı Yastık Örneği b: Dijital Tasarım (Kaynar, H. 2008, 2011)
- Görsel 5: Halı Yolluk Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 6 : Halı Yaygı Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 7: Halı Yaygı Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 8. a: Halı Yaygı Örneği b: Dijital tasarımı (Kaynar, H. 2008, 2011)
- Görsel 9: Halı Yaygı Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 10: Halı Seccade Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 11.a: Halı Yaygı Örneği b: Dijital tasarımı (Kaynar, H. 2008, 2010)
- Görsel 12. a: Halı Yaygı Örneği Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü 0329 Envanter No’lu Halı (Sivas Vakıflar Bölge Müd. Arşivi, 2025)
- Görsel 12.b: Halı Yaygı Örneği, Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü 0296 Envanter No’lu Halı (Sivas Vakıflar Bölge Müd. Arşivi, 2025)
- Görsel 12. c: Halı Yaygı Örneği d: Dijital Tasarım (Durmuş, H. 2014; Kaynar, H. 2015) (Hüseyin Durmuş (1966) arşivine aittir)
- Görsel:12 d. Dijital Tasarım (Kaynar, H. 2015)
- Görsel 12.e: Halı Yaygı Örneği Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü 0398 Envanter No’lu Halı f: Dijital Tasarım (Sivas Vakıflar Bölge Müd. Arşivi, 2025; Kaynar, H. 2015)
Öz
Anatolian carpet weaving is an important art form that reflects the deep roots and rich traditions of Turkish culture. This traditional art, which has a rich past in both aesthetic and cultural terms and constitutes an important part of world art history, began with the migration of nomadic communities from Central Asia to Anatolia. It continues its existence as an important heritage reflecting the cultural and artistic development of Anatolia throughout history. In this study, carpet weavings in Zara district, one of the important centers in weaving, were investigated. The villages in Zara district where the most weaving was done were selected and included in the sample. The carpet culture and characteristics of the district were explained through a total of 15 carpet samples, including 11 old carpet samples located in Akören (1), Gümüşçevre (1), Ekinli (2) and Canova (7) villages and 4 old carpet samples located in the city center. In addition to the quantitative characteristics of the weavings (quality, yarn type, size, technique used, pattern), the qualitative characteristics (meanings carried by motifs and patterns and the messages they convey) were also tried to be explained from the information forms created during the research. In addition, the carpets recorded with the photography method were transferred from the photograph to the digital environment in order to be reproduced, thus contributing to the sustainability of the patterns. In addition, it has been interpreted in the light of statistical data to create a sense of belonging and identity.
Scorpion, hexagon, diamond, abundance, cloud, monster’s foot, hook, flower, branch, bunch of flowers, dragon, hand-finger-comb, eye, bud, rosebud, rose, tree of life, sign, carnation, camel neck, bird, dovetail, tulip, roasted chickpea, medallion, amulet, arrow, cocklebur, chest, cattle urine, stylized animal, waterway (cattle urine), Turkmen rose, sawtooth, writing depiction, clover, star, leaf. 38 different motifs were used in the carpets. The most commonly used colors in the carpets are red and blue, while burgundy and beige were determined as the least used colors. Most of them are woven from wool yarn in weft and warp in accordance with the character of the regional carpet.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ağyürek, G. (2011). Geleneksel Türk resim sanatının günümüzdeki söylemi (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). Basılmamış.
- Ateş, M. (t.y.). Türk Halıları: Motiflerin sembollerin dili. Nevşehir: Ema Kağıtçılık Matbaacılık Ltd.
- Arslan Kalay, H. (2022). Hayvan sembolizminin Anadolu Türk kilimlerine yansımaları. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 55, 40-55.
- Bilgili, N. (2014). Türklerin kozmik sembolleri tamgalar. İstanbul: Hermes Yayınları.
- Birol, A., İnci, D., & Çiçek, (2011). Türk tezyinî san’atlarında motifler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı..
- Darçın, İ. (2019). Sivrihisar kirkitli düz dokumalarının teknik, motif, kompozisyon özellikleri ve yeni tekstil tasarımlarında değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
- Diler, A., & Gallice, M. A. (2018). Kilimin sembolleri. İstanbul: Alpha Publishing Distribution.
- Deniz, B. (2000). Türk dünyasında halı ve düz dokuma yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
- Durul, Y. (1987). Anadolu kilimlerinden örnekler. İstanbul: Ak Yayınları.
- Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten günümüze Anadolu motifleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Gezgin, G. (2010). Bitki mitosları. İstanbul: Sel Yayıncılık.
- Hacip, Y. H. (1947). Kutadgu Bilig (R. R. Arat, Yay. haz.). Ankara.
- Kayıpmaz, F., & Kayıpmaz, N. (1991). Sivas kilim seccâdeleri. Türk Etnoğrafya Dergisi, 19, 95.
- Kılıç, S. (2009). Orta Asya Türk zaman mekan algısının Zara halılarına uzanan yansımaları. In Pamukkale Üniversitesi XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyum Bildirileri Kitabı (ss. 371–380). Denizli: Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yayınları.
- Kırzıoğlu, G. (2001). Altaylar’dan Tuna boyu’na Türk dünyasında ortak yanışlar (motifler). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Kokakı, Ö. (2001). Hayat ağacı, yaşamın simgesi. Skylife Dergisi, 6, 11.
- Ölmez, N. F. (2009). Death symbolısm in Turkish weavings. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi ART-E, 4, 13.
- Peshchereva, E. M. (1959). Pottery production in Central Asia. Moskova-Leningrad.
- Topçulu, S. (2016). Tokat/Zile ve çevresindeki havlı ve düz dokumalar (Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
- Elek.Erişim:1.http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Bulut%20 ve%20Basit%20Geometrik%20Motifler.pdf Erişim Tarihi: 07.02.2021.
- Görsel 1: Halı Yaygı Örneği ve Detayı (Kaynar, H. 2008).
- Görsel 2. a: Halı Yaygı Örneği b: Dijital Tasarım (Kaynar, H. 2008, 2010)
- Görsel 3. a: Halı Yastık Örneği b: Dijital Tasarım (Kaynar, H. 2008, 2010)
- Görsel 4. a:Halı Yastık Örneği b: Dijital Tasarım (Kaynar, H. 2008, 2011)
- Görsel 5: Halı Yolluk Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 6 : Halı Yaygı Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 7: Halı Yaygı Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 8. a: Halı Yaygı Örneği b: Dijital tasarımı (Kaynar, H. 2008, 2011)
- Görsel 9: Halı Yaygı Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 10: Halı Seccade Örneği (Kaynar, H. 2008)
- Görsel 11.a: Halı Yaygı Örneği b: Dijital tasarımı (Kaynar, H. 2008, 2010)
- Görsel 12. a: Halı Yaygı Örneği Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü 0329 Envanter No’lu Halı (Sivas Vakıflar Bölge Müd. Arşivi, 2025)
- Görsel 12.b: Halı Yaygı Örneği, Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü 0296 Envanter No’lu Halı (Sivas Vakıflar Bölge Müd. Arşivi, 2025)
- Görsel 12. c: Halı Yaygı Örneği d: Dijital Tasarım (Durmuş, H. 2014; Kaynar, H. 2015) (Hüseyin Durmuş (1966) arşivine aittir)
- Görsel:12 d. Dijital Tasarım (Kaynar, H. 2015)
- Görsel 12.e: Halı Yaygı Örneği Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü 0398 Envanter No’lu Halı f: Dijital Tasarım (Sivas Vakıflar Bölge Müd. Arşivi, 2025; Kaynar, H. 2015)
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Halı-Kilim ve Dokuma |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 26 Ekim 2024 |
| Kabul Tarihi | 27 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: ARIŞ 26. SAYI |
