Öz
Bir toplumun geçim kaynakları, o toplumun yaşam tarzını belirler. Toplumun yaşam tarzı ise kültürünü oluşturur ve o toplumun dilinde kendini gösterir. Türklerin çok eski zamandan beri hayvancılıkla uğraşmaları, onların hayvanların birçok yönünden yararlanmalarını beraberinde getirmiştir. Hayvanların yününden/kılından yararlanan Türkler; dokumacılık sanatını geliştirmiş, günümüze kadar taşımışlardır. Literatürde, dokumacılık terimleri üzerine yapılan çalışmaların daha çok güzel sanatlar, el sanatları, tarih vd. alanlarda olduğu görülmüştür. Türk dili alanında yapılan çalışmalar ise kısıtlı olup belli konular üzerine yoğunlaşmıştır. Bu durum; Türk dili araştırmacılarının, unutulmaya yüz tutan el dokumacılığı terimlerini kayıt altına almalarının gerekliliğini ortaya koymaktadır. Dokumacılık konusunda tarihte de önemli bir yeri olan Uşak’ta dokumacılık, 21. yy. başlarına kadar günlük hayatın bir parçası olmuştur; fakat makineleşmenin ve köyden kente göçlerin artmasıyla birlikte el dokumacılığı, yerini sanayi tipi dokumacılığa bırakmıştır. Böylece günlük hayatın bir parçası olmaktan çıkan dokumacılığa ait söz varlığı unutulmaktadır. Uşak ağızları üzerine yapılan çalışmalarda, çoğunlukla Eşme ilçesine yoğunlaşıldığı görülmektedir; fakat Uşak ilinin yakın zamana kadar el dokumacılığını günlük hayatında sürdürmüş olan diğer yörelerinin de incelenmesi, bu kültürel mirasın etraflıca incelenebilmesi için gereklidir. Bu ihtiyaçlardan hareketle; bu çalışmada, Uşak ili Ulubey ilçesinin Kışla Köyü’ndeki düz dokuma yaygıların söz varlığı üzerinden, Türk el dokumacılığı terimlerinin kapsamlı bir şekilde incelenmesinin önemi vurgulanmış, el dokumacılığına ait ağız verilerinin kayda geçirilmesi ile Uşak iline ait el dokumacılığı kültürünü tanıtmak, el dokumacılığıyla ilgili söz varlığının kaybolmasını önlemek, Türk dili araştırmalarına söz varlığı bakımından katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Çalışmada elde edilen bulgular sonucunda; dokumacılık terimleri konusunda yapılacak olan çalışmalarda, dokumacılık terimlerinin 1. Dokuma çeşitleri, 2. Dokumacılıkta kullanılan araçlar, 3. Ana malzeme (ip) ile ilgili terimler, 4. Yanış adları ve 5. Dokumacılıkta kullanılan fiiller başlıkları altında tasnif edilebileceği önerisinde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Türklük Bilimi Halk Bilimi Uşak Ağzı Kültürel Miras Söz Varlığı Dokumacılık Kilim.
Kaynakça
- Açıkgöz, H. (1984). Türkçe’de halı ve halıcılık terimleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 32(2), 137-188.
- Aslanapa, O. (2016). Türk sanatı. Remzi Kitabevi.
- Aydın, T. (2022). Türk halı ve düz dokumalarında kullanılan sembolik motifler ve kültürel kökenleri (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı). YÖK Tez Merkezi.
- Balpınar Acar, B. (1982). Kilim, Cicim, Zili, Sumak – Türk düz dokuma yaygıları. Eren Yayınları, No: 3.
- Besrek, E. (2024). Uşak kilimlerinde kullanılan motiflerin seramik bünye üzerine hediyelik eşya olarak uygulanması (Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Seramik ve Cam Ana Sanat Dalı). YÖK Tez Merkezi.
- Bozkurt, N. (1997). Halı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15, 251-262.
- Bozkurt, N. (2002). Kilim. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26, 3-5.
- Bozkurt, N. (2009). Seccade. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36, 269-271.
- Deniz, B. (2010). Anadolu-Türk halı ve düz dokuma yaygılarında bazı motiflerin isimlendirilmesi. Akdeniz Sanat Dergisi, 3/5, 51-68.
- El sanatları. (2025, 5 Ocak). Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. https://usak.ktb. gov.tr/TR-75325/el-sanatlari.html
- Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk / giriş - metin – dizin - çeviri - notlar – dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları: 1120.
- Erdoğan, S. (2021). Kırşehir yöresinden tespit edilen dokumacılık terimleri (isimler). Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 50, 69-93.
- Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro Basımevi.
- Gönül, M. (1957). Türk halı ve kilimlerinin teknik hususiyetleri. Türk Etnografya Dergisi, 53, 69-86.
- Gönül, M. (1964). Dokumacılığın tarihçesi ve en eski dokuma aletleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, 2, 80-99.
- Gülsevin, G. (2002). Uşak ili ağızları (dil özellikleri – metinler – sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları: 814.
- Gümüş, K. S. & Gümüş, D. (2016). Türk dokuma sanatında sözlük denemesi: AksarayTaşpınar halıları sözlüğü örneği, Akademik Bakış Dergisi, 55, 560-572, ISSN: 1694-528X.
- Karataş, M. (2013). Türk dilinde yanış (motif) adları -Anadolu sahası-, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
- Keyvanoğlu, M. (2021). Ulubey ve köylerinin tarihi ile kültürel değerleri, Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
- Oruç Aslan, B. & Özbek, E. E. (2018). Demirci halı dokumacılığında kullanılan terimler ve Derleme Sözlüğü’ndeki yeri. SEFAD, 39, 65-72, e-ISSN: 2458-908X.
- Oyman Büken, N. (2010). El dokumacılığının ve el dokuma tezgahının tarihçesi, el dokuma tezgahı çeşitleri. Sanat Dergisi, 0 (8), 63-84.
- Öztürk, İ. (2011). Türk halı ve düz dokumaları üzerine tartışılması önerilen konular. Arış Dergisi, VI, 94-99.
- Soydan, S. (2013). Derleme sözlüğünde dokumacılık mesleği ile ilgili söz varlığı. Turkish Studies, 8/4, 1287-1303.
- Tokat, F. (2014). Denizli ağzındaki el dokumacılığı ile ilgili terimler. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2/4, 171-196.
- Türk Dil Kurumu (1972) Farda. Derleme Sözlüğü içinde (Cilt 5, 1834). Türk Dil Kurumu Yayınları: 211/5.
- Yıldız, H. (2013). Eski Türkçede dokumacılıkla ilgili söz varlığı. Arış Dergisi, IX, 82-91.
- Yıldız, S. (2021). Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler (Cilt: 2). A. Çatalcalı Ceylan, F. Özbay, Z. Özomay ve M. B. Kurt (Ed.). El Dokumacılığında Kullanılan Araç ve Gereçler. (55. Bölüm, s. 593-608). Gece Kitaplığı, ISBN: 978-625-7342-60-5. Uğurlu, S. S. (2025, 6 Ocak). Dokumacılık tarihi. https://www.turkiyedokumaatlasi. com/dokuma.php
Öz
A society’s sources of income determine the lifestyle of that society. The lifestyle of the society forms its culture and shows itself in the language of that society. The fact that the Turks have been engaged in animal husbandry since ancient times has brought them the opportunity to benefit from many aspects of animals. Benefiting from the wool/hair of animals, the Turks have developed the art of weaving and have carried it to the present day. It has been seen in the literature that studies on weaving terms are mostly in the fields of Fine Arts, Handicrafts, History etc. Studies in terms of Turkish language research are limited and focus on certain subjects. This situation reveals the need for Turkish language researchers to record hand weaving terms that are about to be forgotten. Weaving in Uşak has been a part of daily life until the beginning of the 21st century; however, with the increase of mechanization and migration from villages to cities, hand weaving has given way to industrial type weaving. Thus, the vocabulary belonging to weaving, which has ceased to be a part of daily life, is being forgotten. Based on these needs; in this study, the importance of a comprehensive examination of Turkish hand-weaving terms through the vocabulary of flat-woven rugs in the Kışla Village of Ulubey district of Uşak province is emphasized, and by recording the dialect data related to hand-weaving, it is aimed to introduce the hand-weaving culture of Uşak province, to prevent the loss of the vocabulary related to hand-weaving, and to contribute to Turkish language research in terms of vocabulary. As a result of the findings obtained in the study; it is suggested that in the studies to be conducted on weaving terms, weaving terms can be classified under the titles of 1. Weaving types, 2. Tools used in weaving, 3. Terms related to the main material (yarn), 4. Motif names and 5. Verbs used in weaving.
Anahtar Kelimeler
Turcology Folklore Uşak Dialect Cultural Heritage Vocabulary Veawing Kilim.
Kaynakça
- Açıkgöz, H. (1984). Türkçe’de halı ve halıcılık terimleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 32(2), 137-188.
- Aslanapa, O. (2016). Türk sanatı. Remzi Kitabevi.
- Aydın, T. (2022). Türk halı ve düz dokumalarında kullanılan sembolik motifler ve kültürel kökenleri (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı). YÖK Tez Merkezi.
- Balpınar Acar, B. (1982). Kilim, Cicim, Zili, Sumak – Türk düz dokuma yaygıları. Eren Yayınları, No: 3.
- Besrek, E. (2024). Uşak kilimlerinde kullanılan motiflerin seramik bünye üzerine hediyelik eşya olarak uygulanması (Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Seramik ve Cam Ana Sanat Dalı). YÖK Tez Merkezi.
- Bozkurt, N. (1997). Halı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15, 251-262.
- Bozkurt, N. (2002). Kilim. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26, 3-5.
- Bozkurt, N. (2009). Seccade. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36, 269-271.
- Deniz, B. (2010). Anadolu-Türk halı ve düz dokuma yaygılarında bazı motiflerin isimlendirilmesi. Akdeniz Sanat Dergisi, 3/5, 51-68.
- El sanatları. (2025, 5 Ocak). Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. https://usak.ktb. gov.tr/TR-75325/el-sanatlari.html
- Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk / giriş - metin – dizin - çeviri - notlar – dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları: 1120.
- Erdoğan, S. (2021). Kırşehir yöresinden tespit edilen dokumacılık terimleri (isimler). Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 50, 69-93.
- Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro Basımevi.
- Gönül, M. (1957). Türk halı ve kilimlerinin teknik hususiyetleri. Türk Etnografya Dergisi, 53, 69-86.
- Gönül, M. (1964). Dokumacılığın tarihçesi ve en eski dokuma aletleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, 2, 80-99.
- Gülsevin, G. (2002). Uşak ili ağızları (dil özellikleri – metinler – sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları: 814.
- Gümüş, K. S. & Gümüş, D. (2016). Türk dokuma sanatında sözlük denemesi: AksarayTaşpınar halıları sözlüğü örneği, Akademik Bakış Dergisi, 55, 560-572, ISSN: 1694-528X.
- Karataş, M. (2013). Türk dilinde yanış (motif) adları -Anadolu sahası-, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
- Keyvanoğlu, M. (2021). Ulubey ve köylerinin tarihi ile kültürel değerleri, Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
- Oruç Aslan, B. & Özbek, E. E. (2018). Demirci halı dokumacılığında kullanılan terimler ve Derleme Sözlüğü’ndeki yeri. SEFAD, 39, 65-72, e-ISSN: 2458-908X.
- Oyman Büken, N. (2010). El dokumacılığının ve el dokuma tezgahının tarihçesi, el dokuma tezgahı çeşitleri. Sanat Dergisi, 0 (8), 63-84.
- Öztürk, İ. (2011). Türk halı ve düz dokumaları üzerine tartışılması önerilen konular. Arış Dergisi, VI, 94-99.
- Soydan, S. (2013). Derleme sözlüğünde dokumacılık mesleği ile ilgili söz varlığı. Turkish Studies, 8/4, 1287-1303.
- Tokat, F. (2014). Denizli ağzındaki el dokumacılığı ile ilgili terimler. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2/4, 171-196.
- Türk Dil Kurumu (1972) Farda. Derleme Sözlüğü içinde (Cilt 5, 1834). Türk Dil Kurumu Yayınları: 211/5.
- Yıldız, H. (2013). Eski Türkçede dokumacılıkla ilgili söz varlığı. Arış Dergisi, IX, 82-91.
- Yıldız, S. (2021). Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler (Cilt: 2). A. Çatalcalı Ceylan, F. Özbay, Z. Özomay ve M. B. Kurt (Ed.). El Dokumacılığında Kullanılan Araç ve Gereçler. (55. Bölüm, s. 593-608). Gece Kitaplığı, ISBN: 978-625-7342-60-5. Uğurlu, S. S. (2025, 6 Ocak). Dokumacılık tarihi. https://www.turkiyedokumaatlasi. com/dokuma.php
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Halı-Kilim ve Dokuma |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 2 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 10 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: ARIŞ 26. SAYI |
