Öz
XIX. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı devlet adamları bir taraftan iç problemlerle mücadele ederken diğer taraftan da imparatorluktaki gayrimüslim tebaanın yaşadığı sorunları bahane ederek devamlı devletin iç işlerine müdahale eden Batılı devletlerle mücadele etmek zorunda kalmıştır. Devleti yönetenler bu durumla baş edebilmenin ancak güçlü bir idarî, malî ve askerî yapı tesis edilmesiyle mümkün olabileceğine karar vererek reform hareketlerine girişmişlerdir. Aslında bu reform hareketleri III. Selim (1789-1807) ve II. Mahmut (1808-1839) zamanında belli bir ölçüde başlamıştı. 1839 yılında ilan edilen Tanzimat’ı bu iki dönemin bir devamı ya da tamamlayıcısı olarak nitelendirilebiliriz. Tanzimat’la birlikte imparatorlukta yürütülen bu hareketlerin en önemlilerinden birisi geleneksel iltizam sisteminin terk edilerek yerine muhassıllık sisteminin kurulmasıdır. Malî alandaki bu girişim aynı zamanda diğer reformların başarılı ya da başarısız olmasında önemli bir faktör olacaktı. Çünkü yapılacak tüm yenilikler önemli ölçüde mâlî kaynak gerektirmekteydi. Muhassılık sisteminin ilk başta tüm ülke yerine başkente yakın vilayetlerde uygulanmasına karar verilmiştir. Edirne Eyaleti de bunlardan birisidir. Bu çalışmada Edirne’de muhassıllık sisteminin tesisi, başarıları, başarısızlıkları ve bunların nedenleri arşiv belgeleri ışığında incelenmiştir. Zira Edirne Eyaleti kozmopolit yapısı sebebiyle imparatorluğun küçük bir örneği konumundaydı. Bu nedenle uygulama sırasında yaşanan -olumlu yahut olumsuz- hadiseler Osmanlı İmparatorluğu’nun o döneminin daha iyi anlaşılmasında faydalı olacağı kanaatindeyiz.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abadan, Y. (1940). Tanzimat Fermanının Tahlili. Tanzimat I. Maarif Matbaası.
- Ahmed Lûtfî Efendi, (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, 6-7-8. (Çev. Y. Demirel-T. Erdoğan). Yapı Kredi Yayınları.
- Akyıldız, A. (2011). Tanzimat. İçinde. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 40, ss. 1-10). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Akyıldız, A. (2015). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İletişim Yayınları.
- Aydın, M. (1992). Ahmed Ârif Hikmet Beyefendi’nin Rumeli Tanzimat Müfettişliği ve Teftiş Defteri. Belleten, 215, LVI, (Nisan), 69-165. Berkes, N. (2013). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
- Cezar, Y. (1985). Tanzimat’a Doğru Osmanlı Maliyesi. İçinde. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (C. 4, ss. 924-933). İletişim Yayınları.
- Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih). Alan Yayıncılık.
- Çadırcı, M. (1985a). Osmanlı İmparatorluğunda Eyalet ve Sancaklarda Meclislerin Oluşturulması (1840-1864). Ord. Prof. Yusuf Hikmet Bayur’a Armağan. (ss. 257-277). Türk Tarih Kurumu Yayınları. Çadırcı, M. (1985b). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ülke Yönetimi. İçinde. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (C. 1, ss. 210-230).İletişim Yayınları.
- Çadırcı, M. (1987). Tanzimat’ın İlânı Sıralarında Türkiye’de Yönetim (1826-1839). Belleten, 201, LI, Aralık, 1215-1240.
- Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Çadırcı, M. (2007). Tanzimat- Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi. İmge Kitabevi Yayınları.
- Çakır, C. (2012). Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Küre Yayınları.
- Ebinç, S. (2024). Ziya Gökalp’in Ölümünün Yüzüncü Yılında Sönmeyen Işığı. Türkiye Günlüğü, 159, 134-150.
- Efe, A. (2002). Muhassıllık Teşkilatı [Yayınlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi.
- Efe, A. (2009). Osmanlı Devleti’nde Mali Sistem Arayışının Getirdiği Yerel Yönetim Uygulamaları: Muhassıllık Örneği. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 49, 59-89.
- Engelhardt. (1328). Türkiye ve Tanzimat. (Çev. A. Reşâd). Kanaat Matbaası.
- Engelhardt. (1976). Tanzimat. (Çev. A. Düz). Milliyet Yayınları.
- Eren, A. C. (2007). Tanzimat Fermanı ve Dönemi. Derin Yayınları.
- Genç, M. (2000). İltizam. İçinde. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 22, ss. 154-158). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- İnalcık, H. (1964). Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler. Belleten, 112, XXVIII, (Ekim), 623-649.
- İnalcık, H. & Seyitdanlığlu, M. (2011). Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Karal, E. Z. (2011). Osmanlı Tarihi. (C. 5). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Kaynar, R. (2010). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Mustafa Nuri Paşa, (1992). Netayic ül-vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi. (Sad. N. Çağatay). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Sayın, A. V. (1999). Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi). T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayını.
- Seyitdanlıoğlu, M. (1999). Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Seyitdanlıoğlu, M. (2011) Divan-ı Hümâyûn’dan Meclis-i Meb’usan’a Osmanlı İmparatorluğu’nda Yasama. Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu (Ed). (ss. 371-385).Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Shaw, S. (1985). Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Vergi Sistemi. İçinde. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (C. 4, ss. 934-946). İletişim Yayınları.
- Şener, A. (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. İşaret Yayınları.
- Türkçe Sözlük. (2009). Türk Dil Kurumu.
- Yaman, M. T. (1940). Osmanlı İmparatorluğu Mülkî İdaresinde Avrupalılaşma Hakkında Bir Kalem Tecrübesi. Cumhuriyet Matbaası.
- Yaman, M. T. (1944). Osmanlı İmparatorluğu Teşkilâtında Mütesellimlik Müessesesine Dair. Türk Hukuk Tarihi Dergisi, 1, 75-105.
- Yılmaz, Ö. (2014). Tanzimat Döneminde Osmanlı Taşra İdare Meclisleri (1840-1871). History Studies, 6, (6), 253-280.
- Zürcher, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İletişim yayınları.
Öz
By the XIXth century, Ottoman statesmen had to struggle with internal problems on the one hand, and on the other hand, they had to fight against Western states that constantly intervened in the internal affairs of the state by using the problems of non-Muslim subjects in the empire as an excuse. The rulers of the state decided that it was only possible to cope with this situation by establishing a strong administrative, financial and military structure and embarked on reform movements. In fact, these reform movements had started to a certain extent during the reigns of Selim III (1789-1807) and Mahmut II (1808-1839). Proclaimed in 1839, Tanzimat can be described as a continuation or complement of these two periods. One of the most important of these movements carried out in the empire with the Tanzimat was the abandonment of the traditional iltizam system and its replacement by the muhassıllık system. This initiative in the fiscal sphere would also be an important factor in the success or failure of other reforms. Because all innovations required significant financial resources. At first, it was decided to implement the Muhassilik system in the provinces close to the capital instead of the whole country. Edirne Province was one of these provinces. In this study, the establishment of the muhassilik system in Edirne, its successes, failures and their reasons are analysed in the light of archival documents. Because of its cosmopolitan structure, Edirne Province was a small example of the empire. For this reason, we believe that the positive or negative events that took place during the implementation will be useful for a better understanding of that period of the Ottoman Empire.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abadan, Y. (1940). Tanzimat Fermanının Tahlili. Tanzimat I. Maarif Matbaası.
- Ahmed Lûtfî Efendi, (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, 6-7-8. (Çev. Y. Demirel-T. Erdoğan). Yapı Kredi Yayınları.
- Akyıldız, A. (2011). Tanzimat. İçinde. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 40, ss. 1-10). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Akyıldız, A. (2015). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İletişim Yayınları.
- Aydın, M. (1992). Ahmed Ârif Hikmet Beyefendi’nin Rumeli Tanzimat Müfettişliği ve Teftiş Defteri. Belleten, 215, LVI, (Nisan), 69-165. Berkes, N. (2013). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
- Cezar, Y. (1985). Tanzimat’a Doğru Osmanlı Maliyesi. İçinde. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (C. 4, ss. 924-933). İletişim Yayınları.
- Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih). Alan Yayıncılık.
- Çadırcı, M. (1985a). Osmanlı İmparatorluğunda Eyalet ve Sancaklarda Meclislerin Oluşturulması (1840-1864). Ord. Prof. Yusuf Hikmet Bayur’a Armağan. (ss. 257-277). Türk Tarih Kurumu Yayınları. Çadırcı, M. (1985b). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ülke Yönetimi. İçinde. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (C. 1, ss. 210-230).İletişim Yayınları.
- Çadırcı, M. (1987). Tanzimat’ın İlânı Sıralarında Türkiye’de Yönetim (1826-1839). Belleten, 201, LI, Aralık, 1215-1240.
- Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Çadırcı, M. (2007). Tanzimat- Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi. İmge Kitabevi Yayınları.
- Çakır, C. (2012). Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Küre Yayınları.
- Ebinç, S. (2024). Ziya Gökalp’in Ölümünün Yüzüncü Yılında Sönmeyen Işığı. Türkiye Günlüğü, 159, 134-150.
- Efe, A. (2002). Muhassıllık Teşkilatı [Yayınlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi.
- Efe, A. (2009). Osmanlı Devleti’nde Mali Sistem Arayışının Getirdiği Yerel Yönetim Uygulamaları: Muhassıllık Örneği. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 49, 59-89.
- Engelhardt. (1328). Türkiye ve Tanzimat. (Çev. A. Reşâd). Kanaat Matbaası.
- Engelhardt. (1976). Tanzimat. (Çev. A. Düz). Milliyet Yayınları.
- Eren, A. C. (2007). Tanzimat Fermanı ve Dönemi. Derin Yayınları.
- Genç, M. (2000). İltizam. İçinde. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 22, ss. 154-158). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- İnalcık, H. (1964). Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler. Belleten, 112, XXVIII, (Ekim), 623-649.
- İnalcık, H. & Seyitdanlığlu, M. (2011). Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Karal, E. Z. (2011). Osmanlı Tarihi. (C. 5). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Kaynar, R. (2010). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Mustafa Nuri Paşa, (1992). Netayic ül-vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi. (Sad. N. Çağatay). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Sayın, A. V. (1999). Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi). T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayını.
- Seyitdanlıoğlu, M. (1999). Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Seyitdanlıoğlu, M. (2011) Divan-ı Hümâyûn’dan Meclis-i Meb’usan’a Osmanlı İmparatorluğu’nda Yasama. Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu (Ed). (ss. 371-385).Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Shaw, S. (1985). Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Vergi Sistemi. İçinde. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (C. 4, ss. 934-946). İletişim Yayınları.
- Şener, A. (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. İşaret Yayınları.
- Türkçe Sözlük. (2009). Türk Dil Kurumu.
- Yaman, M. T. (1940). Osmanlı İmparatorluğu Mülkî İdaresinde Avrupalılaşma Hakkında Bir Kalem Tecrübesi. Cumhuriyet Matbaası.
- Yaman, M. T. (1944). Osmanlı İmparatorluğu Teşkilâtında Mütesellimlik Müessesesine Dair. Türk Hukuk Tarihi Dergisi, 1, 75-105.
- Yılmaz, Ö. (2014). Tanzimat Döneminde Osmanlı Taşra İdare Meclisleri (1840-1871). History Studies, 6, (6), 253-280.
- Zürcher, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İletişim yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Yakınçağ Kent Tarihi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 30 Mart 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | |
| Gönderilme Tarihi | 26 Ağustos 2024 |
| Kabul Tarihi | 30 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 12 Sayı: 2 |
По всем вопросам приема статей и выпуска очередных номеров обращаться в редакцию соответствующего журнала