Öz
Şeyh Said isyanı yakın dönemin önemli olaylarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Kısa zamanda yayılan isyan, aşiretlerin bir kısmının desteğiyle hızlıca yayılmıştır. Şeyh Said, bölgede dini bir önder olarak kabul edildiğinden aşiretlerin bazılarının desteğini almıştır. İsyana sebep olarak hükümetin özellikle Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı doğu bölgesi için almış olduğu kararlar ve dini reformlar gösterilmiştir. İsyandan önce Şeyh Said, bölge aşiretlerini kendi tarafına çekmek amacıyla bazı girişimlerde bulunmuştur. Bu amaçla bazen aşiret reislerine mektuplar yazmış bazen de onları ziyaret etmiştir. Bu çabaların bazıları karşılığını bulmuş ve aşiretlerin bir kısmının desteğini kazanmıştır. İsyan başladıktan kısa bir süre sonra bölgede özellikle askeri birliklerin eksikliğinden dolayı kısa sürede başarı kazanılmışsa da bir süre sonra takviye askeri kuvvetlerin gelmesiyle durum tersine dönmüştür. Dolayısıyla isyancılar kontrol ettikleri bölgeleri yavaş yavaş kaybetmeye başlamıştır. Bu durum onlarla beraber hareket eden aşiretlerin onlardan ayrılmasına neden olmuştur. Hasenan, Hayderan, Hormek ve Lolan gibi aşiretler isyan boyunca ön plana çıkan aşiretler olarak görülmektedir. İsyana bakıldığında bölgede bulunan aşiretlerin bir kısmının isyana destek verdikleri büyük bir kısmının ise ya tarafsız kaldıkları ya da hükümet kuvvetlerine destek verdikleri görülmüştür. Araştırmada isyan esnasında bölge aşiretlerinin isyandaki rolüne değinilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Şeyh Said Hasenan Aşireti Cibran Aşireti Hayderan Aşireti Lolan Aşireti
Kaynakça
- Akyürekli, M. (2016). Şark İstiklal Mahkemesi 1925-1927. Tarih Kulübü Yayınları.
- Akyürekli, M. (2020). Binbaşı Kasım’ın Hatıraları. Avesta Yayınları.
- Aras, İ. (1992). Adım Şeyh Sait. İlke Yayınları.
- Arslan, R. (2006). Şeyh Said Ayaklanmasında Varto Aşiretleri ve Mehmet Şerif Fırat Olayı. Doz Yayıncılık.
- Aşan, A. (1991). Şeyh Sait Ayaklanması. Sistem Matbaacılık.
- Aybars, E. (1988). İstiklal Mahkemeleri Cilt I-II 1920-1927. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
- Bruneissen, M. V. (1995). Kürdistan Üzerine Yazılar (Çev. N. Kıraç, B. Peker, vd.). İletişim Yayınları.
- Cemal, N. (1955). Şeyh Said İsyanı. Sel Yayınları.
- Cemal, S. (2023). İngiliz ve Fransız Arşiv Belgeleriyle Şeyh Said Hareketi. Nubihar Yayınları.
- Çay, A. (1994). Her Yönüyle Kürt Dosyası. Turan Kültür Vakfı.
- Dersimi, N. (1979). Dersim Tarihi. Eylem Yayınları. Fırat, M. Ş. (1961). Doğu İlleri ve Varto Tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
- Gezik, E. (2004). Dinsel, Etnik ve Politik Sorunlar Bağlamında Alevi Kürtler. Kalan Yayınları.
- Han, A. (2023). 1925 Şeyh Sait Kıyamı Cibranlı Halit Bey ve Azadi Örgütü. Doz Yayıncılık.
- Hasretyan, M. A. & Ahmad, K.M. (1991).1925 Kürt Ayaklanması. Medya Güneşi Yayınları.
- Işık, M. K. (2005). Aşiretten Millet Olma Yapılanmasında Kürtler. Doz Yayınları.
- Kahraman, A. (2011). Kürt İsyanları Tedip ve Tenkil. Evrensel Basım Yayın.
- Kalafat, Y. (1992). Şark Meselesi Işığında Şeyh Sait Olayı, Karakteri, Dönemindeki İç ve Dış Olaylar. Boğaziçi Yayınları.
- Kalafat, Y. (2003). Bir Ayaklanmanın Anatomisi: Şeyh Sait. ASAM Yayınları.
- Kaymaz, İ. Ş. (2003). Musul Sorunu. Otopsi Yayınları.
- Kirişçi, K. & Winrow, G. (1997). Kürt Sorunu Kökeni ve Gelişimi (Çev. A. Fethi). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Mesut, A. (1992). İngiliz Belgelerinde Kürdistan. Doz Yayınları.
- Mumcu, U. (1993). Kürt-İslam Ayaklanması 1919-1925. Tekin Yayınevi.
- Olson, R. (1992). Kürt Milliyetçiliğinin Kaynakları ve Şeyh Said İsyanı (Çev. B. Peker ve N. Kıraç). Özge Yayınları.
- Örgeevren, A. S. (2002). Şeyh Sait İsyanı ve Şark İstiklal Mahkemesi. Temel Yayınları.
- Serdi, H. H. (1994). Görüş ve Anılarım (1907-1985). Med Yayınları.
- Sever, T. (2022). 1925 Hareketi. Nubihar Yayınları.
- Sever, M. E. (2023). Azadi Örgütü ve Cibranlı Halit Bey. Avesta Yayınları.
- TBMM Zabit Ceridesi, Devre 2, Cilt 14, İçtima senesi 2.
- TBMM Zabit Ceridesi, Devre 2, Cilt 15, İçtima senesi 2.
- T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, (1972). Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938). Genelkurmay Harp Tarihi Yayınları.
- T.C. Genelkurmay Başkanlığı, (1992). Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları 1. Kaynak Yayınları.
- Toker, M. (1998). Şeyh Sait ve İsyanı. Yenigün Haber Ajansı.
Öz
The Sheikh Said rebellion is one of the important events of the recent period. The rebellion, which spread in a short time, spread rapidly with the support of some of the tribes. Since Sheikh Said was regarded as a religious leader in the region, he received the support of some of the tribes. The reason for the revolt was the government's decisions and religious reforms, especially in the eastern region where Kurds lived in large numbers. Before the revolt, Sheikh Said made some attempts to attract the tribes of the region to his side. For this purpose, he sometimes wrote letters to the tribal chiefs and sometimes visited them. Some of these efforts paid off and he gained the support of some of the tribes. Shortly after the rebellion started, although success was achieved in a short time due to the lack of military troops in the region, the situation was reversed after a while with the arrival of reinforced military forces. Therefore, the rebels gradually started to lose the territories they controlled. This situation caused the tribes that acted together with them to separate from them. Tribes such as Hasenan, Hayderan, Hormek and Lolan are seen as the prominent tribes during the rebellion. Looking at the rebellion, it is seen that some of the tribes in the region supported the rebellion and most of them either remained neutral or supported the government forces. In the research, the role of the tribes in the region during the rebellion was tried to be mentioned.
Anahtar Kelimeler
Sheikh Said Hasenan Tribe Cibran Tribe Hayderan Tribe Lolan Tribe
Kaynakça
- Akyürekli, M. (2016). Şark İstiklal Mahkemesi 1925-1927. Tarih Kulübü Yayınları.
- Akyürekli, M. (2020). Binbaşı Kasım’ın Hatıraları. Avesta Yayınları.
- Aras, İ. (1992). Adım Şeyh Sait. İlke Yayınları.
- Arslan, R. (2006). Şeyh Said Ayaklanmasında Varto Aşiretleri ve Mehmet Şerif Fırat Olayı. Doz Yayıncılık.
- Aşan, A. (1991). Şeyh Sait Ayaklanması. Sistem Matbaacılık.
- Aybars, E. (1988). İstiklal Mahkemeleri Cilt I-II 1920-1927. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
- Bruneissen, M. V. (1995). Kürdistan Üzerine Yazılar (Çev. N. Kıraç, B. Peker, vd.). İletişim Yayınları.
- Cemal, N. (1955). Şeyh Said İsyanı. Sel Yayınları.
- Cemal, S. (2023). İngiliz ve Fransız Arşiv Belgeleriyle Şeyh Said Hareketi. Nubihar Yayınları.
- Çay, A. (1994). Her Yönüyle Kürt Dosyası. Turan Kültür Vakfı.
- Dersimi, N. (1979). Dersim Tarihi. Eylem Yayınları. Fırat, M. Ş. (1961). Doğu İlleri ve Varto Tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
- Gezik, E. (2004). Dinsel, Etnik ve Politik Sorunlar Bağlamında Alevi Kürtler. Kalan Yayınları.
- Han, A. (2023). 1925 Şeyh Sait Kıyamı Cibranlı Halit Bey ve Azadi Örgütü. Doz Yayıncılık.
- Hasretyan, M. A. & Ahmad, K.M. (1991).1925 Kürt Ayaklanması. Medya Güneşi Yayınları.
- Işık, M. K. (2005). Aşiretten Millet Olma Yapılanmasında Kürtler. Doz Yayınları.
- Kahraman, A. (2011). Kürt İsyanları Tedip ve Tenkil. Evrensel Basım Yayın.
- Kalafat, Y. (1992). Şark Meselesi Işığında Şeyh Sait Olayı, Karakteri, Dönemindeki İç ve Dış Olaylar. Boğaziçi Yayınları.
- Kalafat, Y. (2003). Bir Ayaklanmanın Anatomisi: Şeyh Sait. ASAM Yayınları.
- Kaymaz, İ. Ş. (2003). Musul Sorunu. Otopsi Yayınları.
- Kirişçi, K. & Winrow, G. (1997). Kürt Sorunu Kökeni ve Gelişimi (Çev. A. Fethi). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Mesut, A. (1992). İngiliz Belgelerinde Kürdistan. Doz Yayınları.
- Mumcu, U. (1993). Kürt-İslam Ayaklanması 1919-1925. Tekin Yayınevi.
- Olson, R. (1992). Kürt Milliyetçiliğinin Kaynakları ve Şeyh Said İsyanı (Çev. B. Peker ve N. Kıraç). Özge Yayınları.
- Örgeevren, A. S. (2002). Şeyh Sait İsyanı ve Şark İstiklal Mahkemesi. Temel Yayınları.
- Serdi, H. H. (1994). Görüş ve Anılarım (1907-1985). Med Yayınları.
- Sever, T. (2022). 1925 Hareketi. Nubihar Yayınları.
- Sever, M. E. (2023). Azadi Örgütü ve Cibranlı Halit Bey. Avesta Yayınları.
- TBMM Zabit Ceridesi, Devre 2, Cilt 14, İçtima senesi 2.
- TBMM Zabit Ceridesi, Devre 2, Cilt 15, İçtima senesi 2.
- T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, (1972). Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938). Genelkurmay Harp Tarihi Yayınları.
- T.C. Genelkurmay Başkanlığı, (1992). Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları 1. Kaynak Yayınları.
- Toker, M. (1998). Şeyh Sait ve İsyanı. Yenigün Haber Ajansı.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türkiye Cumhuriyeti Tarihi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 20 Nisan 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | |
| Gönderilme Tarihi | 5 Ocak 2025 |
| Kabul Tarihi | 20 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 12 Sayı: 2 |
По всем вопросам приема статей и выпуска очередных номеров обращаться в редакцию соответствующего журнала