Kudüs Hizbü’t-Tahrîri’l-İslâmî Lideri Muhammed Takiyyüddin en-Nebhanî’nin Başbakan Adnan Menderes’e Filistin Meselesi Hakkında Gönderdiği Rapor
Öz
Hizbu’t-Tahrîri’l-İslâmî, 1953’te Muhammed Takiyyüddin en-Nebhanî tarafından Kudüs’te kuruldu. Parti halifeliğin ihyası, İslâm ülkelerinin ümmet bayrağı altında birleşmesi, Batının ekonomik, politik ve kültürel hâkimiyetinden kurtulması gibi fikirleri savunmuştur. Hizbu’t-Tahriri’l-İslâmî, tüm Filistin topraklarına sahip bağımsız bir Filistin devleti ve İsrail’in olmadığı bir Ortadoğu politikasını yürütmüştür. 1955’te ABD Dış İşleri Bakanı’nın Ortadoğu ve Filistin Meselesi hakkında yaptığı konuşma ve İngiltere Hükümeti’nin bu konudaki açıklamaları üzerine Muhammed Takiyyüddin en-Nebhanî tarafından bir mektup ve bir de rapor bazı İslâm ülkelerine gönderilmiştir. Mektubun ve raporun gönderildiği devletlerden biri de Türkiye’dir. Bu makalede, 15 Eylül 1955’te Kudüs Hizbu’t-Tahriri’l-İslâmî lideri Muhammed Takiyüddin en-Nebhanî’nin dönemin Başbakanı Adnan Menderes’e gönderdiği mektup ile Filistin Meselesi hakkındaki rapor incelenmiştir. Muhammed Takiyüddin en-Nebhanî mektubunda, ABD ve İngiltere’nin bilhassa Filistin Meselesi hakkındaki niyetlerinin tüm İslâm ülkeleri tarafından bilinmesi gerektiği için bu raporu gönderdiğini açıklamıştır. Takiyüddin en-Nebhanî’nin gönderdiği raporda ABD Dış İşleri Bakanı Dulless’in konuşması ve İngiltere Hükümeti’nin açıklamaları esas alınarak, bu iki ülkenin Ortadoğu ve Filistin hakkındaki planları detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Raporda Filistin Meselesi’nin önemini, Filistinli mültecilerin komşu Arap ülkelerinde iskânı, Filistin-İsrail arasındaki hudut sorunu, Arap Devletleri ve İsrail arasındaki güven meselesi ve Kudüs’ün statüsü, gibi konuların nasıl halledilmesi gerektiği konular ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler
Filistin Meselesi Hizbu’t-Tahriri’l-İslâmî Siyonizm Kudüs Muhammed Takiyüddin en-Nebhanî
Kaynakça
- Abdülhamid’in Hatıra Defteri. (1975). (Haz. İ Bozdağ) Kervan Yayınları.
- Arı, M. S. (2005). Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında II. Abdülhamid Dönemi’nde Yahudilerin Filistin’e Yerleşim Çabaları, Akademik Araştırmalar Dergisi, 6 (24), 109-126.
- Arslan, A. (2007), Avrupa’dan Türkiye’ye Yahudi Göçünün Stratejik Olarak Kullanılması (1880-1920), Güvenlik Stratejileri Dergisi, 3 (5), 7-41.
- Arslantaş, N. (2011). İslâmî Dönemde (638-1099) Filistin’e Yahudi Göçü (‘Aliya)”, Belleten, C. LXXV, (274), Aralık, 641-689.
- Aslan, T. (28-29 Kasım 2013). II. Abdülhamid Dönemi’nde Filistin’e Yapılan Yahudi Göçleri ve Alınan Tedbirler. Osmanlı’dan Günümüze Filistin Sempozyumu Bildiriler (C. I, s. 241-389). Ankara.
- Asrar, A. Hint Alt Kıtası, (1998), Günümüz Dünyasında Azınlıklar, III. Kutlu Doğum İlmî Toplantısı, TDV, (s. 287-300). İSAM Yayınları, Sempozyumlar / Paneller 3, İstanbul.
- BCA (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi). 030.01.0.0.5.28.15.
- Belazurî. (1987). Fütûhu’l-Buldân. (Çev. Mustafa Fayda). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Bilge, M. L. (2001). İzzeddin el-Kassâm. İçinde TDV İslâm Ansiklodisi, (C. 24, s. 582). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Düz, A. (1974). Vaat Edilmiş Topraklar… Ama Kime?, Hayat Tarih Mecmuası, 3 Mart 1974, 39-52.
- Eryaman, A. (28-29 Kasım 2013). İngiliz Mandaterliğine Geçiş Sürecinde Filistin, Osmanlı’dan Günümüze Filistin Sempozyumu. (C. I, 207-240). Ankara.
- Faruki, S. T. (1988). Hizbu’t-Tahrir ve Hilafet. (Çev. H. Aktaş). Yöneliş Yayınları.
- Gül, H. (2018). Filistin Sorununun Tarihsel Nedenleri, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 13-22.
- Gümüşkaya, H. (2022). Mısır’da İslâmî Hareketler: İhvân-ı Müslimîn ve Selefî Gruplar, Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Dergisi, 5 (1), 20-37.
- Karaköse, H. (2018). Filistin ve Kudüs Meselesine Genel Bir Bakış (XIX. Yüzyılın Ortasından XX. Yüzyıl Ortalarına Kadar), Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2), 150-165. Kaştan, Y. 2007. Orta Doğu’da Arap- İsrail Mücadeleleri ve Türkiye, 38. ICANAS, 1797-1817. Kılıç, S. & Altuncu, A. (28-29 Nisan 2016). Yahudi Geleneği Bağlamında Sürgün, II. Ortadoğu Konferansları: Ortadoğu’daki Çatışmalar Bağlamında Göç Sorunu, 516-524.
- Kodal, T. (2007). Türk Arşiv Belgelerine Göre II. Dünya Savaşı (1939-1945) Yıllarında Türkiye Üzerinden Yahudi Göçleri, Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Dergisi, 5 (3), Ocak, s. 133-163.
- Köse, A, (1998). Hizbü’t-Tahrîri’l-İslâmî. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. XVIII, s. 184-185). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Köse, T. (2019), Çarlık Rejimi Gölgesinde Rus Yahudileri: 1881-1882 Pogromları, Filistin Araştırmaları Dergisi, 5, 33-58.
- Kuduoğlu, A. (2018). İran’da Musaddık Dönemi: 1951-1953, İran Çalışmaları Dergisi, 2 (2), 37-62.
- Kurt, Y. (21-23 Kasım 2012). Osmanlı Devleti’nde Yahudilerin Filistin’de Toprak Edinmesi, Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi, (s. 95-105). İstanbul.
- Memiş, E. (2011). Eski Çağ’da Filistin ve Filistinliler, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 1-11.
- Öke, M. K. (2006). Osmanlı İmparatorluğu, Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880-1914), Marife, 6 (1), s. 261-270.
- Özcan, A. (1988). Hindistan. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. XVIII, s. 85-92). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Özdemir, B. (2019). Çarlık Rusyasında Yahudi Siyaseti ve Pogrom Hareketleri, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 78-86.
- Resmî Gazete, 16 Haziran 1954, S. 8730, s. 10-12.
- Şemsettin Sami, (1318). Kamus-i Türkî. İkdam Matbaası.
- Umar, Ö. O. (2002). Osmanlı Yönetiminde Yahudilerin Filistin’e Yerleşme Faaliyetleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (2), 421-438.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1994). Osmanlı Tarihi. (C. 2). TTK Yayınları.
- Mustafa bin Şemseddin el-Karahisarî. (1310). Ahterî-i Kebîr. Matbaa-i Âmire.
Report sent by Muhammad Takiyyüddin en-Nebhanî, Leader of Hizb ut-Tahrîr al-Islâmî in Jerusalem, to Prime Minister Adnan Menderes Regarding the Palestinian Issue
Öz
Hizb ut-Tahrir al-Islami was founded in Jerusalem in 1953 by Muhammad Taqi al-Din al-Nabhani. The party has advocated ideas such as the revival of the caliphate, the unification of Islamic countries under the banner of the ummah, and liberation from Western economic, political, and cultural domination. Hizb ut-Tahrir al-Islami has pursued a policy of an independent Palestinian state with all Palestinian territories and a Middle East without Israel. In 1955, following a speech by the US Secretary of State on the Middle East and the Palestinian issue and statements by the British Government on the matter, Muhammad Takiyyüddin en-Nebhanî sent a letter and a report to some Islamic countries. One of the countries to which the letter and report were sent was Turkey. This article examines the letter sent by Muhammad Takiyüddin en-Nebhanî, leader of Hizbu’t-Tahriri’l-İslâmî in Jerusalem, to then Prime Minister Adnan Menderes on 15 September 1955, as well as the report on the Palestinian issue. In his letter, Muhammad Takiyüddin en-Nebhanî explained that he sent this report because all Islamic countries needed to be aware of the intentions of the United States and the United Kingdom, particularly regarding the Palestinian issue. The report sent by Takiyüddin en-Nebhanî detailed the plans of these two countries regarding the Middle East and Palestine, based on the speech of US Secretary of State Dulless and the statements of the British Government. The report addressed issues such as the importance of the Palestinian issue, the settlement of Palestinian refugees in neighbouring Arab countries, the border dispute between Palestine and Israel, the issue of trust between Arab states and Israel, and the status of Jerusalem.
Anahtar Kelimeler
Palestinian issue Hizb ut-Tahrir al-Islami Zionism Jerusalem Muhammad Takiyuddin al-Nabhani
Kaynakça
- Abdülhamid’in Hatıra Defteri. (1975). (Haz. İ Bozdağ) Kervan Yayınları.
- Arı, M. S. (2005). Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında II. Abdülhamid Dönemi’nde Yahudilerin Filistin’e Yerleşim Çabaları, Akademik Araştırmalar Dergisi, 6 (24), 109-126.
- Arslan, A. (2007), Avrupa’dan Türkiye’ye Yahudi Göçünün Stratejik Olarak Kullanılması (1880-1920), Güvenlik Stratejileri Dergisi, 3 (5), 7-41.
- Arslantaş, N. (2011). İslâmî Dönemde (638-1099) Filistin’e Yahudi Göçü (‘Aliya)”, Belleten, C. LXXV, (274), Aralık, 641-689.
- Aslan, T. (28-29 Kasım 2013). II. Abdülhamid Dönemi’nde Filistin’e Yapılan Yahudi Göçleri ve Alınan Tedbirler. Osmanlı’dan Günümüze Filistin Sempozyumu Bildiriler (C. I, s. 241-389). Ankara.
- Asrar, A. Hint Alt Kıtası, (1998), Günümüz Dünyasında Azınlıklar, III. Kutlu Doğum İlmî Toplantısı, TDV, (s. 287-300). İSAM Yayınları, Sempozyumlar / Paneller 3, İstanbul.
- BCA (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi). 030.01.0.0.5.28.15.
- Belazurî. (1987). Fütûhu’l-Buldân. (Çev. Mustafa Fayda). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Bilge, M. L. (2001). İzzeddin el-Kassâm. İçinde TDV İslâm Ansiklodisi, (C. 24, s. 582). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Düz, A. (1974). Vaat Edilmiş Topraklar… Ama Kime?, Hayat Tarih Mecmuası, 3 Mart 1974, 39-52.
- Eryaman, A. (28-29 Kasım 2013). İngiliz Mandaterliğine Geçiş Sürecinde Filistin, Osmanlı’dan Günümüze Filistin Sempozyumu. (C. I, 207-240). Ankara.
- Faruki, S. T. (1988). Hizbu’t-Tahrir ve Hilafet. (Çev. H. Aktaş). Yöneliş Yayınları.
- Gül, H. (2018). Filistin Sorununun Tarihsel Nedenleri, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 13-22.
- Gümüşkaya, H. (2022). Mısır’da İslâmî Hareketler: İhvân-ı Müslimîn ve Selefî Gruplar, Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Dergisi, 5 (1), 20-37.
- Karaköse, H. (2018). Filistin ve Kudüs Meselesine Genel Bir Bakış (XIX. Yüzyılın Ortasından XX. Yüzyıl Ortalarına Kadar), Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2), 150-165. Kaştan, Y. 2007. Orta Doğu’da Arap- İsrail Mücadeleleri ve Türkiye, 38. ICANAS, 1797-1817. Kılıç, S. & Altuncu, A. (28-29 Nisan 2016). Yahudi Geleneği Bağlamında Sürgün, II. Ortadoğu Konferansları: Ortadoğu’daki Çatışmalar Bağlamında Göç Sorunu, 516-524.
- Kodal, T. (2007). Türk Arşiv Belgelerine Göre II. Dünya Savaşı (1939-1945) Yıllarında Türkiye Üzerinden Yahudi Göçleri, Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Dergisi, 5 (3), Ocak, s. 133-163.
- Köse, A, (1998). Hizbü’t-Tahrîri’l-İslâmî. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. XVIII, s. 184-185). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Köse, T. (2019), Çarlık Rejimi Gölgesinde Rus Yahudileri: 1881-1882 Pogromları, Filistin Araştırmaları Dergisi, 5, 33-58.
- Kuduoğlu, A. (2018). İran’da Musaddık Dönemi: 1951-1953, İran Çalışmaları Dergisi, 2 (2), 37-62.
- Kurt, Y. (21-23 Kasım 2012). Osmanlı Devleti’nde Yahudilerin Filistin’de Toprak Edinmesi, Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi, (s. 95-105). İstanbul.
- Memiş, E. (2011). Eski Çağ’da Filistin ve Filistinliler, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 1-11.
- Öke, M. K. (2006). Osmanlı İmparatorluğu, Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880-1914), Marife, 6 (1), s. 261-270.
- Özcan, A. (1988). Hindistan. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. XVIII, s. 85-92). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Özdemir, B. (2019). Çarlık Rusyasında Yahudi Siyaseti ve Pogrom Hareketleri, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 78-86.
- Resmî Gazete, 16 Haziran 1954, S. 8730, s. 10-12.
- Şemsettin Sami, (1318). Kamus-i Türkî. İkdam Matbaası.
- Umar, Ö. O. (2002). Osmanlı Yönetiminde Yahudilerin Filistin’e Yerleşme Faaliyetleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (2), 421-438.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1994). Osmanlı Tarihi. (C. 2). TTK Yayınları.
- Mustafa bin Şemseddin el-Karahisarî. (1310). Ahterî-i Kebîr. Matbaa-i Âmire.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Modern Türk Tarihi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 27 Temmuz 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | |
| Gönderilme Tarihi | 19 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 27 Temmuz 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 12 Sayı: 4 |
По всем вопросам приема статей и выпуска очередных номеров обращаться в редакцию соответствующего журнала