Öz
Although various taxes on alcoholic beverages existed in the Ottoman Empire under different names, in general, such taxes were referred to as the “müskirat tax” following the Tanzimat reforms. One of the alcoholic beverages produced during the Ottoman period was arak, also known as rakı. In a Muslim society, religious authorities and administrators, on account of the religious prohibition (haram) of alcohol, generally imposed administrative bans on its consumption. However, for non-Muslim Ottoman subjects, the production, consumption, and sale of alcohol were, for the most part, not subject to such prohibitions and were permitted under certain protective regulations. The commercial value of alcohol among non-Muslims resulted in its taxation. In 1881, due to the Ottoman State’s inability to repay its foreign debts, the Ottoman Public Debt Administration (Düyun-ı Umumiye İdaresi), composed of representatives of foreign creditors, was established; the management and collection of certain taxes, including the müskirat tax, were transferred to this administration. It is well known that the Ottoman Public Debt Administration had a negative impact on the fiscal independence of the Ottoman treasury, followed highly stringent practices in tax collection, and provoked various reactions. This study examines a tax dispute in 1900, which led to a legal case between Mustafa, the tax collector for the Düyun-ı Umumiye in the Ilgın district of Konya, and Haralambos, a producer of rakı residing in Ilgın and originally from Kayseri. The case was first heard by the Ilgın District Administrative Council (at first instance), then by the Konya Provincial Administrative Council (on appeal), and finally by the Council of State (Şura-yı Devlet) (upon further appeal). At the conclusion of the case, the defendant Haralambos was acquitted. Through the analysis of this case, this study provides an example of the process by which administrative courts reviewed and adjudicated cases, thereby illuminating the application of laws in the courtroom and the handling of local matters in these courts. Secondly, a tax collection method of the Ottoman Public Debt Administration that provoked significant opposition has been subjected to in-depth analysis. Thirdly, the study contributes to the social and judicial history of Ilgın, a district of Konya.
Anahtar Kelimeler
Tax Jurisdiction Ottoman Empire Alcohol Tax (Müskirat Vergisi) Ottoman Public Debt Administration (Düyun-ı Umumiye) Administrative Court Councils Rakı Ilgın Konya
Etik Beyan
This article is a revised and edited version of the paper titled "A Lawsuit Filed Over the Dispute Between the Tax Officer and the Producer in the Production of Rakı (1900)", which was presented by the authors at the 6th International Symposium on Social Sciences and Educational Sciences (USVES) held on March 8-9, 2025.
Kaynakça
- Akyıldız, Ali. 2010. “Şûrâ-yı Devlet”. ss.236-239 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul: TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/sura-yi-devlet
- Arslan, Fatih. 2021. “II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Men’-i Müskirat Meselesi (1908-1926)”. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- Baktır, Mustafa. 2000. “İslam’da İçki”, ss. 458-462 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV Yayınları.
- Besim Ömer. 1900. “İspirto Belası ve Da‘-i Küul”. http://www.servetifunundergisi.com/kuulun-damarlarda-ika-eyledigi-tagayyurat-ortada/. Erişim Tarihi: Mart 2025.
- Erçin, Abdülkadir. 2024. “Kuruluşundan II. Meşrutiyet’e Kastamonu Vilayeti’nde Duyun-ı Umumiye İdaresi (1882-1908)”. Karadeniz Araştırmaları XXI (81): 258-279.
- Gedikli, Fethi. 2009. “Osmanlı Devleti’nde Şaraptan Alınan Vergiler”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 7, ss. 7-19.
- Georgeon, François. 2023. Rakının Ülkesinde: Osmanlı İmparatorluğu’ndan Erdoğan Türkiyesi’ne Şarap ve Alkol (14.-21. Yüzyıllar). Çeviren: Renan Akman, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Karahanoğulları, Onur. 2017. Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Ankara: Turhan Kitapevi.
- Karaveli, Muhittin. 1975. Rakı ve Damıtma Teknolojileri. İstanbul: Tekel Genel Müdürlüğü Yay.
- Konan, Belkıs. 2019. “Osmanlı Devletinde İdari Yargının Gelişiminde Şûra-yı Devletin Rolü”. Adalet Dergisi 62-63: 135-59.
- Koyuncu, Derviş Tuğrul. 2020. Osmanlı İmparatorluğu’nda İçki Üretimi ve Tüketimi. İstanbul: Selenge Yayınları.
- Kubbealtı Lügatı. 2025. https://lugatim.com/s/m%C3%BCskirat. Erişim Tarihi: 01.03.2025.
- Küçük, Cevdet-Tevfik Ertüzün. 1994. “Düyûn-ı Umûmiyye”, ss. 58-62 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/duyun-i-umumiyye.
- Nişanyan. 2025. Nişanyan Sözlük. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/arak#google_vignette. Erişim Tarihi: 01.03.2025.
- Ögel, Kültegin. 2024. “Türkiye’de Alkol Kültürü”, https://www.ogelk.net/Dosyadepo/alkol_kulturu_kultegin_ogel.pdf, ET: 20.03.2024, 1-11.
- Öztürk, Yeter. 2017. “XIX. Yüzyıl Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Devlet’inde İçki ve Yasakları”. Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
- Parlatır, İsmail. 2016. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
- Sağlam, Ahmet Hakan. 2007. Osmanlı Devleti’nde Moratoryum 1875-1881 Rüsûm-ı Sitte’den Düyun-ı Umumiyye’ye. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Şener, Abdüllatif. 2021. Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Hukuku. İstanbul: Alfa Yayınları.
- Torun, Musa. 2000. “Tıp Açısından İçki”. ss. 462-464 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/icki#4-tip-acisindan-icki.
Öz
Osmanlı Devleti’nde alkollü içeceklerden çeşitli adlarla vergiler alınsa da genel olarak bu tür vergilere Tanzimat’tan sonra müskirat vergisi denilmiştir. Osmanlı döneminde üretilen alkollü içkilerden biri de arak denen rakıdır. Müslüman bir toplumda din adamları ve yöneticiler, dinen içkinin haram olmasından dolayı çoğunlukla idari olarak da içkiyi yasaklamışlardır. Ancak gayrimüslim Osmanlı tebaası için içkinin üretimi, tüketimi ve alım-satımı himaye esasına göre belli şartlar çerçevesinde çoğunlukla yasak kapsamına alınmamıştır. Gayrimüslimler açısından içkinin ticari değere sahip olması vergilendirilmesini de beraberinde getirmiştir. 1881 yılında Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını ödeyememesi nedeniyle yabancı alacaklıların temsilcilerinden oluşan Düyun-ı Umumiye İdaresi kurulmuş ve müskiratla birlikte bazı vergi kalemlerinin yönetimi ve toplanması bu idareye bırakılmıştır. Düyun-ı Umumiye İdaresinin Osmanlı maliyesinin bağımsızlığını olumsuz etkilediği, vergi toplamada ne kadar sıkı bir takip yaptığı ve çeşitli tepkilere neden olduğu malumdur. Bu çalışmada 1900 yılında Konya vilayetinin Ilgın kazası Düyun-ı Umumiye vergi tahsildarı Mustafa ile Ilgın’da ikamet eden rakı üreticisi Kayserili Haralambos’un arasında meydana gelen bir vergi anlaşmazlığı sonucu açılan bir dava ele alınmıştır. Dava önce bidayeten Ilgın Kazası İdare Meclisinde, istinafen Konya Vilayeti İdare Meclisinde, temyizen de Şura-yı Devlette görülmüştür. Dava sonucunda davalı Haralambos beraat etmiştir. Bu davanın analiziyle idare mahkemelerinin dava dinlemesi ve karar verme sürecine bir örnek gösterilmiş, böylece kanunların mahkemede uygulanması ve taşradaki bir meselenin bu mahkemede ele alınışı açığa çıkarılmıştır. İkinci olarak Düyun-ı Umumiye İdaresinin tepkiye neden olan bir vergi toplama yöntemi derinlemesine analiz edilmiştir. Üçüncü olarak Konya’nın Ilgın ilçesinin sosyal ve adli tarihine çeşitli katkılar yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Vergi Yargısı Osmanlı Devleti Müskirat Vergisi Düyun-ı Umumiye Rakı Ilgın Konya İdare Meclisi Mahkemeleri
Etik Beyan
Bu makale, yazarlar tarafından 08-09 Mart 2025 tarihlerindeki 6. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Eğitim Bilimleri Sempozyumu (USVES)'na sunulan "Rakının Üretiminde Vergi Memuru ile Üretici Arasındaki Anlaşmazlık Üzerine Açılan Bir Dava (1900) başlıklı bildirinin yeniden gözden geçirilerek düzenlenmiş hâlidir.
Kaynakça
- Akyıldız, Ali. 2010. “Şûrâ-yı Devlet”. ss.236-239 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul: TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/sura-yi-devlet
- Arslan, Fatih. 2021. “II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Men’-i Müskirat Meselesi (1908-1926)”. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- Baktır, Mustafa. 2000. “İslam’da İçki”, ss. 458-462 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV Yayınları.
- Besim Ömer. 1900. “İspirto Belası ve Da‘-i Küul”. http://www.servetifunundergisi.com/kuulun-damarlarda-ika-eyledigi-tagayyurat-ortada/. Erişim Tarihi: Mart 2025.
- Erçin, Abdülkadir. 2024. “Kuruluşundan II. Meşrutiyet’e Kastamonu Vilayeti’nde Duyun-ı Umumiye İdaresi (1882-1908)”. Karadeniz Araştırmaları XXI (81): 258-279.
- Gedikli, Fethi. 2009. “Osmanlı Devleti’nde Şaraptan Alınan Vergiler”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 7, ss. 7-19.
- Georgeon, François. 2023. Rakının Ülkesinde: Osmanlı İmparatorluğu’ndan Erdoğan Türkiyesi’ne Şarap ve Alkol (14.-21. Yüzyıllar). Çeviren: Renan Akman, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Karahanoğulları, Onur. 2017. Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Ankara: Turhan Kitapevi.
- Karaveli, Muhittin. 1975. Rakı ve Damıtma Teknolojileri. İstanbul: Tekel Genel Müdürlüğü Yay.
- Konan, Belkıs. 2019. “Osmanlı Devletinde İdari Yargının Gelişiminde Şûra-yı Devletin Rolü”. Adalet Dergisi 62-63: 135-59.
- Koyuncu, Derviş Tuğrul. 2020. Osmanlı İmparatorluğu’nda İçki Üretimi ve Tüketimi. İstanbul: Selenge Yayınları.
- Kubbealtı Lügatı. 2025. https://lugatim.com/s/m%C3%BCskirat. Erişim Tarihi: 01.03.2025.
- Küçük, Cevdet-Tevfik Ertüzün. 1994. “Düyûn-ı Umûmiyye”, ss. 58-62 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/duyun-i-umumiyye.
- Nişanyan. 2025. Nişanyan Sözlük. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/arak#google_vignette. Erişim Tarihi: 01.03.2025.
- Ögel, Kültegin. 2024. “Türkiye’de Alkol Kültürü”, https://www.ogelk.net/Dosyadepo/alkol_kulturu_kultegin_ogel.pdf, ET: 20.03.2024, 1-11.
- Öztürk, Yeter. 2017. “XIX. Yüzyıl Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Devlet’inde İçki ve Yasakları”. Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
- Parlatır, İsmail. 2016. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
- Sağlam, Ahmet Hakan. 2007. Osmanlı Devleti’nde Moratoryum 1875-1881 Rüsûm-ı Sitte’den Düyun-ı Umumiyye’ye. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Şener, Abdüllatif. 2021. Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Hukuku. İstanbul: Alfa Yayınları.
- Torun, Musa. 2000. “Tıp Açısından İçki”. ss. 462-464 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/icki#4-tip-acisindan-icki.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Sosyoekonomik Tarihi, Osmanlı Taşra Teşkilatı, Yakınçağ Osmanlı Tarihi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 14 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 21 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 13 Sayı: 43 |
Avrasyad''de yayınlanan makaleler, Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır. Bilimsel araştırmaları kamuya ücretsiz sunmanın bilginin küresel paylaşımını artıracağı ilkesini benimseyen dergi, tüm içeriğine anında açık erişim sağlamaktadır. Makalelerdeki fikir ve görüşlerin sorumluluğu sadece yazarlarına ait olup Avrasyad''nin görüşlerini yansıtmazlar. Kullanım Şartları ve Gizlilik Politikası