A MODERNIZATION ACTOR IN THE TRANSITION FROM OTTOMAN EMPIRE TO REPUBLIC: ANALYZING SAFIYE HÜSEYIN ELBI'S POLITICAL CAREER AND CONTRIBUTIONS TO WOMEN'S RIGHTS MOVEMENT (1930-1946)
Öz
This study examines the political career and social struggle of Safiye Huseyin Elbi, one of the pioneering figures in the Turkish women's rights movement. The primary objective of this research is to analyze Elbi's political activities, her pioneering role in the gender equality movement, and her contributions to social transformation within the complex social, political, and cultural dynamics of the period. Elbi was both a war hero and a foundational figure in modern Turkish nursing. The scope encompasses her political career, beginning with her election to the Istanbul Municipal Council from Kadikoy following women's right to be elected to municipal councils in 1930, her dedicated work in various civil society organizations, and her significant parliamentary candidacy processes between 1935-1946. The methodological framework comprehensively combines meticulous examination of official archival documents from the period, systematic analysis of daily press records, and valuable testimonies from living members of the Elbi family. The article adopts both chronological and thematic approaches to achieve a multidimensional analysis. The introduction explores Safiye Huseyin's distinguished family background, rich social life, and particularly her extraordinary sacrifice and critical role during the Balkan Wars and at the Gallipoli front. Subsequently, the study thoroughly examines her activities as one of the first female municipal council members, her work in the Turkish Women's Union, and her experiences during parliamentary candidacy processes. The comprehensive conclusion evaluates the profound and lasting contribution of Elbi's political legacy to contemporary gender equality discussions from a multifaceted perspective. This detailed research demonstrates how Elbi's experiences vividly reflect the institutional and social challenges, opportunities, and notable achievements faced by female politicians in the early Republican period. Additionally, it thoroughly reveals the multilayered and complex relationship between the period's dynamic women's rights movement and the Kemalist modernization project.
Anahtar Kelimeler
Early Republican Period Kemalist Modernization Women Turkish Women Municipal Council Safiye Hüseyin Elbi
Kaynakça
- Akçe, Hilal & Sarıçiçek, Mümtaz (2016). Bir Rol-Model; Çanakkale’nin Kadın Kahramanı Safiye Hüseyin, Türk Yurdu, 105(343) (Mart), 34-40.
- Dalaman, Zeynep Banu (2024). Women's Political Participation in Türkiye: A Century of Progress and Ongoing Challenges. Journal of Sustainable Equity and Social Research (JSESR), 1(Special Issue on Women), 28-52. https://doi.org/10.5281/zenodo.13910484
- Dalaman, Zeynep Banu & Bektaş, İlknur (2024). Safiye Hüseyin Elbi: Kadın Hakları ve Sosyal Girişimcilikte Öncü Bir Figür. Z.B. Dalaman & G. Ak (Eds). Sınırları Aşanlar: Osmanlı İmparatorluğu ve Erken Türkiye Cumhuriyeti'nin Öncü Kadınları içinde (ss. 143-175). İstanbul: ATİ Yayınları.
- Davaz, Aslı (2014). Eşitsiz kız kardeşlik: uluslararası ve Ortadoğu kadın hareketleri, 1935 Kongresi ve Türk Kadın Birliği. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Dölen, Emre (1998). Balkan Savaşı’nda Bir Hemşire: Nesime Ahmed (Dölen) Hanım (1894-1976). Sağlık Alanında Türk Kadını (Ed. Nuran Yıldırım), İstanbul: Novartis, 388-426.
- Dölen, Emre (2023, 23 Mayıs). Harun Ülman Yazısına Yorum. Erişim Tariihi 10.5.2024: https://fenerbahcetarihi.org/2022/12/harun-ulman/
- Karayaman, Mehmet (2012). İlk Türk Hemşirelerinden Safiye Hüseyin Elbi’nin Hayatı ve Hatıraları. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, (18), 9-28.
- Manav, Nursel (2023). Türk Hemşireliğinin Hilalleşen İsmi Safıye Hüseyın Elbi. Kızılay Kültür Sanat Yayınları.
- Muhiddin, Nezihe (1931). Türk Kadını. İstanbul Numune Matbaası.
- Segev, Ronen. "The late Ottoman era and its legacy for nursing in Turkey." Turkish Studies 25.2 (2024): 352-365.
- Şimşek-Rathke, Leyla (2022). Köşklerden Cepheye, Cepheden Hayır İşlerine Topluma Hizmetle Geçen Bir Ömür: Safiye Hüseyin Elbi. Kadın Özel Arşivlerinde 40 Kadın 40 Hayat (Ed. A. Sönmezay). İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, İBB Kültür A.Ş.
- Topçu, İbrahim & İzgöer, Ahmet Zeki (2020). Osmanlı Hilâl-i Ahmer Mecmuaları. Cilt 9. Kızılay. Yaşar, Selman (2020). Basındaki Bilgiler Işığında 12. Uluslararası Kadınlar Birliği Kongresi (18-26 Nisan 1935), IKSAD Publishing House.
- Gazete ve Dergiler
- Akşam, 10 Haziran 1933
- Cumhuriyet, 7 Kasım 1930
- Cumhuriyet, 11 Aralık 1930
- Cumhuriyet, 3 Haziran 1931
- Cumhuriyet, 22 Mayıs 1932
- Cumhuriyet, 28 Ağustos 1933
- Cumhuriyet, 19 Aralık 1933
- Cumhuriyet, 09 Mart 1934
- Cumhuriyet, 14 Eylül 1934
- Cumhuriyet, 23 Mart 1939
- Haber, 18 Ocak 1945
- Hakimiyet-i Milliye, 5 Ekim 1930
- Kadın Gazetesi. (14 Şubat 1949). Türk Kadın Değerlerimiz. Yıl 2. Sayı 103
- Milliyet, 30 Mart 1930
- Milliyet, 7 Eylül 1930
- Milliyet 22 Mayıs 1932
- Milliyet, 1 Eylül 1932
- Milliyet, 23 Eylül 1932
- Milliyet, 06 Nisan 1934
- Milliyet, 28 Şubat 1935
- Vakit, 5 Ekim 1930
- Vakit, 7 Kasım 1930
- Vakit, 15 Mart 1939
- Vakit, 19 Temmuz 1946
- Zaman, 16 Ocak 1935
- Arşiv Belgeleri
- Hasena Ilgaz Özel Arşivi. 1941. Kadın Eserleri Kütüphanesi, 10002-042-2430. Yardımsevenler Derneği İstanbul Merkezinin 1941’de kuruluşu.
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi. 24 Temmuz 1935. İBB Atatürk Kitaplığı. Bel_Mtf_032952 Safiye Hüseyin Elbi’nin Mektubu.
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi. 1933. İBB Atatürk Kitaplığı. Bel_Mtf_032864 Safiye Hüseyin Elbi’nin CHF İstanbul Yönetiminden istifa mektubu.
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı, Belge: Bel_Mtf_035827
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı, Belge: Bel_Mtf_032759
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı, Belge: Bel_Mtf_032867_001
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı, Belge: Krt_022787
- Safiye Hüseyin Elbi Özel Arşiv Koleksiyonu. Kadın Eserleri Kütüphanesi.
- Süreyya Ağaoğlu Özel Arşivi. 1966. Kadın Eserleri Kütüphanesi. Belge: 10001-087-048.b Tezer (Ağaoğlu) Taşkıran’ın II. Meşrutiyet Döneminde kadınların sosyal hayattaki hizmetleri, 1966.
OSMANLI'DAN CUMHURIYET'E GEÇIŞ SÜRECINDE BIR MODERNLEŞME AKTÖRÜ: SAFIYE HÜSEYIN ELBI'NIN SIYASI KARIYERI VE KADIN HAKLARI MÜCADELESINE KATKILARI (1930-1946)
Öz
Bu çalışma, Türk kadın hakları hareketinin öncü isimlerinden biri olan Safiye Hüseyin Elbi'nin siyasi kariyerini ve toplumsal mücadelesini derinlemesine incelemektedir. Araştırmanın temel amacı, hem bir savaş kahramanı hem de modern Türk hemşirelik mesleğinin temel taşlarından biri olan Elbi'nin siyasi faaliyetlerini, kadın-erkek eşitliği mücadelesindeki öncü rolünü ve toplumsal dönüşüme katkılarını, dönemin karmaşık sosyal, siyasi ve kültürel dinamikleri çerçevesinde detaylı bir şekilde analiz etmektir. Çalışmanın kapsamı, 1930 yılında kadınlara belediye meclislerine seçilme hakkının tanınmasının ardından Elbi'nin Kadıköy'den İstanbul Belediye Meclisi üyeliğine seçilmesiyle başlayan siyasi kariyerini, çeşitli sivil toplum kuruluşlarındaki özverili faaliyetlerini ve 1935-1946 yılları arasındaki önemli milletvekilliği adaylık süreçlerini detaylı bir şekilde ele almaktadır. Araştırmanın metodolojik çerçevesi, dönemin resmi arşiv belgelerinin titiz bir incelemesini, günlük basın kayıtlarının sistematik analizini ve Elbi ailesinin yaşayan üyelerinin değerli tanıklıklarını kapsamlı bir şekilde bir araya getirmektedir. Makalede hem kronolojik hem de tematik bir yaklaşım benimsenerek, konunun çok boyutlu analizi hedeflenmektedir. Giriş bölümünde Safiye Hüseyin Hanım'ın köklü ve saygın ailesi, zengin sosyal hayatı ve özellikle Balkan Savaşları sırasında, Çanakkale cephesinde gösterdiği olağanüstü fedakarlık ve kritik rolü ele alınmaktadır. Ardından, Elbi'nin ilk kadın belediye meclis üyelerinden biri olarak gerçekleştirdiği faaliyetleri, Türk Kadınlar Birliği'ndeki çalışmaları ve milletvekilliği adaylık süreçlerindeki deneyimleri derinlemesine incelenmektedir. Çalışmanın kapsamlı sonuç bölümü, Elbi'nin siyasi mirasının günümüz kadın-erkek eşitliği tartışmalarına olan derin ve kalıcı katkısını çok yönlü bir perspektiften değerlendirmektedir. Bu detaylı araştırma, Elbi'nin deneyimlerinden erken Cumhuriyet döneminde kadın siyasetçilerin karşılaştığı kurumsal ve toplumsal zorlukları, fırsatları ve kayda değer başarıları çarpıcı bir şekilde yansıttığını ortaya koymaktadır. Aynı zamanda, dönemin dinamik kadın hakları hareketinin Kemalist modernleşme projesiyle olan çok katmanlı ve karmaşık ilişkisini tüm boyutlarıyla gözler önüne sermektedir
Anahtar Kelimeler
Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Kadınlar Birliği Belediye Meclisi Safiye Hüseyin Elbi Kemallist modernleşme Kadınların Siyasi Hakları
Kaynakça
- Akçe, Hilal & Sarıçiçek, Mümtaz (2016). Bir Rol-Model; Çanakkale’nin Kadın Kahramanı Safiye Hüseyin, Türk Yurdu, 105(343) (Mart), 34-40.
- Dalaman, Zeynep Banu (2024). Women's Political Participation in Türkiye: A Century of Progress and Ongoing Challenges. Journal of Sustainable Equity and Social Research (JSESR), 1(Special Issue on Women), 28-52. https://doi.org/10.5281/zenodo.13910484
- Dalaman, Zeynep Banu & Bektaş, İlknur (2024). Safiye Hüseyin Elbi: Kadın Hakları ve Sosyal Girişimcilikte Öncü Bir Figür. Z.B. Dalaman & G. Ak (Eds). Sınırları Aşanlar: Osmanlı İmparatorluğu ve Erken Türkiye Cumhuriyeti'nin Öncü Kadınları içinde (ss. 143-175). İstanbul: ATİ Yayınları.
- Davaz, Aslı (2014). Eşitsiz kız kardeşlik: uluslararası ve Ortadoğu kadın hareketleri, 1935 Kongresi ve Türk Kadın Birliği. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Dölen, Emre (1998). Balkan Savaşı’nda Bir Hemşire: Nesime Ahmed (Dölen) Hanım (1894-1976). Sağlık Alanında Türk Kadını (Ed. Nuran Yıldırım), İstanbul: Novartis, 388-426.
- Dölen, Emre (2023, 23 Mayıs). Harun Ülman Yazısına Yorum. Erişim Tariihi 10.5.2024: https://fenerbahcetarihi.org/2022/12/harun-ulman/
- Karayaman, Mehmet (2012). İlk Türk Hemşirelerinden Safiye Hüseyin Elbi’nin Hayatı ve Hatıraları. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, (18), 9-28.
- Manav, Nursel (2023). Türk Hemşireliğinin Hilalleşen İsmi Safıye Hüseyın Elbi. Kızılay Kültür Sanat Yayınları.
- Muhiddin, Nezihe (1931). Türk Kadını. İstanbul Numune Matbaası.
- Segev, Ronen. "The late Ottoman era and its legacy for nursing in Turkey." Turkish Studies 25.2 (2024): 352-365.
- Şimşek-Rathke, Leyla (2022). Köşklerden Cepheye, Cepheden Hayır İşlerine Topluma Hizmetle Geçen Bir Ömür: Safiye Hüseyin Elbi. Kadın Özel Arşivlerinde 40 Kadın 40 Hayat (Ed. A. Sönmezay). İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, İBB Kültür A.Ş.
- Topçu, İbrahim & İzgöer, Ahmet Zeki (2020). Osmanlı Hilâl-i Ahmer Mecmuaları. Cilt 9. Kızılay. Yaşar, Selman (2020). Basındaki Bilgiler Işığında 12. Uluslararası Kadınlar Birliği Kongresi (18-26 Nisan 1935), IKSAD Publishing House.
- Gazete ve Dergiler
- Akşam, 10 Haziran 1933
- Cumhuriyet, 7 Kasım 1930
- Cumhuriyet, 11 Aralık 1930
- Cumhuriyet, 3 Haziran 1931
- Cumhuriyet, 22 Mayıs 1932
- Cumhuriyet, 28 Ağustos 1933
- Cumhuriyet, 19 Aralık 1933
- Cumhuriyet, 09 Mart 1934
- Cumhuriyet, 14 Eylül 1934
- Cumhuriyet, 23 Mart 1939
- Haber, 18 Ocak 1945
- Hakimiyet-i Milliye, 5 Ekim 1930
- Kadın Gazetesi. (14 Şubat 1949). Türk Kadın Değerlerimiz. Yıl 2. Sayı 103
- Milliyet, 30 Mart 1930
- Milliyet, 7 Eylül 1930
- Milliyet 22 Mayıs 1932
- Milliyet, 1 Eylül 1932
- Milliyet, 23 Eylül 1932
- Milliyet, 06 Nisan 1934
- Milliyet, 28 Şubat 1935
- Vakit, 5 Ekim 1930
- Vakit, 7 Kasım 1930
- Vakit, 15 Mart 1939
- Vakit, 19 Temmuz 1946
- Zaman, 16 Ocak 1935
- Arşiv Belgeleri
- Hasena Ilgaz Özel Arşivi. 1941. Kadın Eserleri Kütüphanesi, 10002-042-2430. Yardımsevenler Derneği İstanbul Merkezinin 1941’de kuruluşu.
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi. 24 Temmuz 1935. İBB Atatürk Kitaplığı. Bel_Mtf_032952 Safiye Hüseyin Elbi’nin Mektubu.
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi. 1933. İBB Atatürk Kitaplığı. Bel_Mtf_032864 Safiye Hüseyin Elbi’nin CHF İstanbul Yönetiminden istifa mektubu.
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı, Belge: Bel_Mtf_035827
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı, Belge: Bel_Mtf_032759
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı, Belge: Bel_Mtf_032867_001
- Safiye Hüseyin Elbi Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı, Belge: Krt_022787
- Safiye Hüseyin Elbi Özel Arşiv Koleksiyonu. Kadın Eserleri Kütüphanesi.
- Süreyya Ağaoğlu Özel Arşivi. 1966. Kadın Eserleri Kütüphanesi. Belge: 10001-087-048.b Tezer (Ağaoğlu) Taşkıran’ın II. Meşrutiyet Döneminde kadınların sosyal hayattaki hizmetleri, 1966.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türkiye Cumhuriyeti Tarihi |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Nisan 2025 |
| Kabul Tarihi | 11 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 30 |
