Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

MÜTAREKE DÖNEMİNDE HÜRRİYET VE İTİLAF FIRKASI’NIN YENİDEN TEŞKİLİNDE İLK REİSİ: KÜTAHYALI MÜŞİR MEHMET NURİ PAŞA (1850-1921) HAYATI VE SİYASİ FAALİYETLERİ

Yıl 2025, Sayı: 30, 445 - 470, 01.07.2025

Halil Ölmez , Esra Sarıkoyuncu Değerli

https://doi.org/10.33431/belgi.1678777

Öz

1913’te kendini sonlandıran Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Mütareke Dönemi'nde yeniden teşkilatlanarak benimsediği siyasetle yakın tarihimizin dikkat çeken siyasi oluşumlarından biri olmuştur. Damat Ferit Paşa’nın fırkanın her iki döneminde de etkili rol oynaması konuyu daha da önemli hale getirmiştir. Ancak Ferit Paşa, ikinci teşkil döneminde fırkaya doğrudan katılmak yerine arka planda kalarak fırkayı kullanmayı tercih etmiştir. Ayrıca partiye çeşitli önemli şahsiyetleri dâhil ederek teşkilatı güçlendirmeye çalışmıştır. Bu kişilerin bazıları daveti kabul ederken, bazıları uzak durmayı seçmiştir.
Damat Ferit Paşa, teklif edilen reisliği kabul etmeyip bu görevi önce Müşir Zeki Paşa’ya önermiş, ancak onun kabul etmemesi üzerine siyasi geçmişi olmayan ve dürüstlüğüyle tanınan II. Abdülhamit’in son başmabeyincisi Müşir Mehmet Nuri Paşa fırka reisi olmuştur. Yıldız Sarayı’nda uzun yıllar görev yapmış olan Nuri Paşa, siyasi entrikalara karışmamış, saygı gören bir şahsiyetti. Ancak Ferit Paşa’nın perde arkasındaki faaliyetleri, fırkadaki bazı kişilerin samimiyetsiz tavırları ve politikaların yanlışlığı nedeniyle Nuri Paşa, Nisan 1919'da reislikten ve fırkadan istifa etmiş, hatta kısmen muhalefet pozisyonuna geçmiştir. Muhalefet düşüncesini tam anlamıyla hayata geçirememiş olsa da basına bazı eleştirileri yansımıştır.
Bu makale, Nuri Paşa’nın kısa süreli reisliği ve döneme ait faaliyetlerini belgeleyerek fırka hakkında literatüre katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mütareke Dönemi Milli Mücadele Hürriyet ve İtilaf Fırkası Damat Ferit Paşa Müşir Mehmet Nuri Paşa

Kaynakça

  • Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA)
  • İstanbul Büyükşehir Belediyesi Taksim Atatürk Kitaplığı Arşivi
  • İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Yıldız Fotoğraf Albümleri
  • Milli Kütüphane Süreli Yayınlar Koleksiyonu
  • Salname-i Askeri (1311), İstanbul: Matbaa-i Askerî.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1305), İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1306), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1307), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1308), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1309), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1310), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1311), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Takvîm-i Vekâyi’ (1336, 5 Mayıs), Nr.3846, s.1.
  • Takvîm-i Vekâyi’ (1336, 24 Temmuz), Nr.3911, s.3.
  • T.B.M.M. Zabıt Ceridesi (1336, 19 Ağustos), 1. Devre, 53. İçtima, 3. Cilt.
  • Ali Cevat Bey (1985), İkinci Meşrutiyetin İlanı ve Otuzbir Mart Hadisesi, Haz. Faik Reşit Unat, Ankara: TTK.
  • Bayar, Celal (1997), Ben de Yazdım Milli Mücadeleye Gidiş, İstanbul: Sabah Yayınları.
  • Birinci, Ali (2020), Hürriyet ve İtilâf Fırkası, İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • “Bizde Harb Mesullerinin Muhakemesi” (1336, 16 Kânunuevvel), İleri, s.1.
  • Bouquet, Oliver (2016), Sultanın Paşaları, Çev. Devrim Çetinkasap, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Bozkurt, Celil (2022). “Türk Siyasetinde Miralay Sadık Bey”, Türk Dünyası Araştırmaları, 131 (258), Haziran 2022, 199-214. https://doi.org/10.55773/tda.1083570
  • Celal Nuri (1335, 7 Teşrinisani), “İntihâb Bâsilleri”, İleri, Nr.657, s.2.
  • Çakaloğlu, Cengiz (1999), “Müşir Mehmed Zeki Paşa (1835-1929)” (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.
  • “Fırkalar, Cemiyetler” (1335, 13 Kânunusani), Alemdar, Nr.1340-30, s.2.
  • “Harb Mesulleri Divan-ı Harbi Neden Teşkil Edildi?” (1336, 20 Kânunusani), İleri, s.1.
  • “Heyet-i Nasihanın Azimeti” (1335, 17 Nisan), Memleket, s.1.
  • “Huzura Kabul” (1335, 1 Mayıs), Alemdar, Nr.1439-39, s.2.
  • “Huzur-ı Hümayunda” (1335, 6 Mart), Yeni Gazete, Nr.96, s.1.
  • “Huzura Kabul” (1335, 30 Kânunusani), Alemdar, Nr.1357-47, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkası” (1335, 11 Kânunusani), Alemdar, Nr.1338-28, s.2.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkası” (1335, 12 Kânunusani), Alemdar, Nr.1339-29, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Erkânı Huzur-ı Hümâyûnda” (1335, 30 Kânunusani), Tasvir-i Efkâr, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkasında Tebeddülât” (1335, 1 Mayıs), Yeni Gazete, Nr.1715-151, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkasının İctimaı” (1335, 27 Kânunusani), Alemdar, Nr.1354-44, s.2.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkasının Mukarrerâtı” (1335, 15 Kânunusani), Alemdar, Nr.32-1342, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkasının Mukarrerâtı” (1335, 23 Kânunusani), Ferda, Nr.9, s.2.
  • Göl, Hacer (2008), “Milli Mücadele Döneminde Hürriyet ve İtilâf Fırkası” (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Güneş, İhsan (2012), Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Hükümetler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • İrtem, Süleyman Kani (1937, 4 Mayıs), “Saray ve Babıâlinin İç Yüzü”, Akşam, Nr.6660, s.10.
  • İrtem, Süleyman Kani (2003), Bilinmeyen Abdülhamid: Hususi ve Siyasi Hayatı, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları.
  • İzzet Holo Paşa (2019), Abdülhamid’in Kara Kutusu Arap İzzet Holo Paşa’nın Günlükleri, Haz. İbrahim Küreli, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Kansu, Aykut (1995), 1908 Devrimi, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Karaca, Taha Niyazi (2004), Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Ankara: TTK.
  • Karay, Refik Halid (2009), Minelbab İlelmihrab, İstanbul: İnkilap Kitabevi.
  • Lütfi Simavi (2007), Sultan Mehmed Reşad Han’ın ve Halefinin Sarayında Gördüklerim, Haz. Sevda Şakar, İstanbul: Şehir Yayınları.
  • Mayakon, İsmail Müştak (2010), Yıldız’da Neler Gördüm, Haz. Ali Yılmaz, İstanbul: DBY.
  • “Mecrûhîn-i Guzâtı Ziyaret” (1325, 24 Nisan), Yeni Gazete, Nr.257, 24 Nisan 1325, s.2.
  • Mehmed Esad (1310), Mirat-ı Mekteb-i Harbiye, İstanbul: Şirket-i Mürebbiye Matbaası.
  • Mehmed Murad (1326), Hürriyet Vadisinde Bir Pençe-i İstibdad, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
  • Mehmed Murad (1330), Tatlı Emeller Acı Hakikatler, İstanbul: Matbaa-i Amedi.
  • “Müşir Nuri Paşa Divan-ı Harbi” (1336, 2 Şubat), Peyam-ı Sabah, Nr. 11208-778, s.3.
  • “Müşir Nuri Paşa’nın Vefatı” (1337, 6 Teşrinisani), İleri, s.1.
  • “Müşir Ömer Rüşdi Paşa” (1338, 15 Temmuz), Ceride-i Askeriyye, S.9, s.1.
  • “Nezd-i Hümâyûn-ı Mülükânede Toplanan Meclîs-i Âlînin Mukarrerâtı Hakkında Tebliğ-i Resmi” (1336, 24 Temmuz), Dersaâdet, Nr.17, s.2.
  • “Nuri Paşa” (1335, 9 Nisan), Yeni Gazete, Nr.129, s.2.
  • “Nuri Paşa Divan-ı Harbi” (1336, 24 Temmuz), Dersaâdet, Nr.17, s.3.
  • Öztuna, Yılmaz (1989), Devletler ve Hanedanlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Polat, Nazım H. (1991), Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti, Ankara: Kültür Bakanlığı.
  • Rey, Ahmet Reşit (2014), İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım (1890-1922), Haz. Nur Özmel Akın, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Rıza Nur (1996), Hürriyet ve İtilâf Fırkası Nasıl Doğdu? Nasıl Öldü?, Haz. İlhami Yalınkılıç, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Rıza Tevfik (2019), Biraz da Ben Konuşayım, Haz. Abdullah Uçman, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Pakalın, Mehmet Zeki (2008), Sicill-i Osmani Zeyli, Ankara: TTK.
  • Semih Mümtaz (1946), Canlı Tarihler: “Evvel Zaman İçinde”, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
  • “Şuûn-ı Dâhilî” (1324, 21 Temmuz), Tanin, Nr.3, s.3.
  • Tahsin Paşa (2008), Abdülhamid ve Yıldız Hatıraları, Haz: Kudret Emiroğlu, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
  • Tunaya, Tarık Zafer (2024), Türkiye’de Siyasal Partiler İkinci Meşrutiyet Dönemi, İstanbul: Kronik Kitap.
  • Türkgeldi, Ali Fuat (1987), Görüp İşittiklerim, Ankara: TTK.
  • Uçman, Abdullah (2005), “Mizancı Murad”, TDVİA, C.30, 214-216.
  • Ulubelen, Erol (1967), İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, İstanbul: Yaylacık Matbaası.
  • Uşaklıgil, Halid Ziya (2008), 40 Yıl, İstanbul: Özgür Yayınları.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1932), Kütahya Şehri, İstanbul: Devlet Matbaası.
  • Zamacı, Ayşe (2015), “Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti ve Faaliyetleri” (Doktora Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
  • Ziya Şakir (2011), Hürriyet ve İtilaf Nasıl Doğdu, Nasıl Yaşadı, Nasıl Battı?, Haz. Serkan Erdal, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
  • “Ziyâ-ı Müessif” (1338, 10 Temmuz), Tevhîd-i Efkâr, s.1.
  • “Ziyaret” (1335, 16 Kânunusani), Yeni Gazete, Nr.48-1612, s.1.
  • “Ziyaret” (1335, 6 Mart), Tercüman-ı Hakîkat, Nr.13659, s.2.

THE FIRST LEADER OF THE FREEDOM AND ACCORD PARTY DURING THE RE-ORGANIZATION PROCESS IN THE ARMISTICE PERIOD: MARSHAL MEHMET NURİ PASHA FROM KÜTAHYA (1850-1921)

Yıl 2025, Sayı: 30, 445 - 470, 01.07.2025

Halil Ölmez , Esra Sarıkoyuncu Değerli

https://doi.org/10.33431/belgi.1678777

Öz

The Freedom and Accord Party, which dissolved itself in 1913, reorganized during the Armistice Period and became one of the prominent political formations in modern Turkish history due to the politics it adopted. The involvement of Damat Ferit Pasha in both periods of the party further increased the importance of the subject. However, during the second organizational period, Ferit Pasha chose to remain behind the scenes rather than directly joining the party, preferring to use it for his purposes. He also attempted to strengthen the organization by including various important figures. While some of these individuals accepted the invitation, others chose to stay away.
Damat Ferit Pasha rejected the offer to lead the party and instead proposed the position to Marshal Zeki Pasha. When Zeki Pasha declined, the last chief of chamberlain of Sultan Abdülhamid II, Marshal Mehmet Nuri Pasha, who was known for his integrity and had no political background, became the party leader. Nuri Pasha, who had served in the Yıldız Palace for many years, was a respected figure and had no involvement in political intrigues. However, due to Ferit Pasha’s behind-the-scenes activities, some members' insincerity, and the party's misguided policies, Nuri Pasha resigned from both the leadership and the party in April 1919, even partially shifting to an opposition stance. Although he could not fully implement his opposition ideas, some criticisms were reflected in the press.
This article aims to contribute to the literature about the party by documenting Nuri Pasha’s brief leadership and activities during that period.

Anahtar Kelimeler

The Armistice Period National Struggle Freedom and Accord Party Damat Ferit Pasha Marshal Mehmet Nuri Pasha

Kaynakça

  • Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA)
  • İstanbul Büyükşehir Belediyesi Taksim Atatürk Kitaplığı Arşivi
  • İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Yıldız Fotoğraf Albümleri
  • Milli Kütüphane Süreli Yayınlar Koleksiyonu
  • Salname-i Askeri (1311), İstanbul: Matbaa-i Askerî.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1305), İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1306), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1307), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1308), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1309), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1310), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (1311), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Takvîm-i Vekâyi’ (1336, 5 Mayıs), Nr.3846, s.1.
  • Takvîm-i Vekâyi’ (1336, 24 Temmuz), Nr.3911, s.3.
  • T.B.M.M. Zabıt Ceridesi (1336, 19 Ağustos), 1. Devre, 53. İçtima, 3. Cilt.
  • Ali Cevat Bey (1985), İkinci Meşrutiyetin İlanı ve Otuzbir Mart Hadisesi, Haz. Faik Reşit Unat, Ankara: TTK.
  • Bayar, Celal (1997), Ben de Yazdım Milli Mücadeleye Gidiş, İstanbul: Sabah Yayınları.
  • Birinci, Ali (2020), Hürriyet ve İtilâf Fırkası, İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • “Bizde Harb Mesullerinin Muhakemesi” (1336, 16 Kânunuevvel), İleri, s.1.
  • Bouquet, Oliver (2016), Sultanın Paşaları, Çev. Devrim Çetinkasap, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Bozkurt, Celil (2022). “Türk Siyasetinde Miralay Sadık Bey”, Türk Dünyası Araştırmaları, 131 (258), Haziran 2022, 199-214. https://doi.org/10.55773/tda.1083570
  • Celal Nuri (1335, 7 Teşrinisani), “İntihâb Bâsilleri”, İleri, Nr.657, s.2.
  • Çakaloğlu, Cengiz (1999), “Müşir Mehmed Zeki Paşa (1835-1929)” (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.
  • “Fırkalar, Cemiyetler” (1335, 13 Kânunusani), Alemdar, Nr.1340-30, s.2.
  • “Harb Mesulleri Divan-ı Harbi Neden Teşkil Edildi?” (1336, 20 Kânunusani), İleri, s.1.
  • “Heyet-i Nasihanın Azimeti” (1335, 17 Nisan), Memleket, s.1.
  • “Huzura Kabul” (1335, 1 Mayıs), Alemdar, Nr.1439-39, s.2.
  • “Huzur-ı Hümayunda” (1335, 6 Mart), Yeni Gazete, Nr.96, s.1.
  • “Huzura Kabul” (1335, 30 Kânunusani), Alemdar, Nr.1357-47, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkası” (1335, 11 Kânunusani), Alemdar, Nr.1338-28, s.2.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkası” (1335, 12 Kânunusani), Alemdar, Nr.1339-29, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Erkânı Huzur-ı Hümâyûnda” (1335, 30 Kânunusani), Tasvir-i Efkâr, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkasında Tebeddülât” (1335, 1 Mayıs), Yeni Gazete, Nr.1715-151, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkasının İctimaı” (1335, 27 Kânunusani), Alemdar, Nr.1354-44, s.2.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkasının Mukarrerâtı” (1335, 15 Kânunusani), Alemdar, Nr.32-1342, s.1.
  • “Hürriyet ve İtilaf Fırkasının Mukarrerâtı” (1335, 23 Kânunusani), Ferda, Nr.9, s.2.
  • Göl, Hacer (2008), “Milli Mücadele Döneminde Hürriyet ve İtilâf Fırkası” (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Güneş, İhsan (2012), Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Hükümetler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • İrtem, Süleyman Kani (1937, 4 Mayıs), “Saray ve Babıâlinin İç Yüzü”, Akşam, Nr.6660, s.10.
  • İrtem, Süleyman Kani (2003), Bilinmeyen Abdülhamid: Hususi ve Siyasi Hayatı, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları.
  • İzzet Holo Paşa (2019), Abdülhamid’in Kara Kutusu Arap İzzet Holo Paşa’nın Günlükleri, Haz. İbrahim Küreli, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Kansu, Aykut (1995), 1908 Devrimi, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Karaca, Taha Niyazi (2004), Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Ankara: TTK.
  • Karay, Refik Halid (2009), Minelbab İlelmihrab, İstanbul: İnkilap Kitabevi.
  • Lütfi Simavi (2007), Sultan Mehmed Reşad Han’ın ve Halefinin Sarayında Gördüklerim, Haz. Sevda Şakar, İstanbul: Şehir Yayınları.
  • Mayakon, İsmail Müştak (2010), Yıldız’da Neler Gördüm, Haz. Ali Yılmaz, İstanbul: DBY.
  • “Mecrûhîn-i Guzâtı Ziyaret” (1325, 24 Nisan), Yeni Gazete, Nr.257, 24 Nisan 1325, s.2.
  • Mehmed Esad (1310), Mirat-ı Mekteb-i Harbiye, İstanbul: Şirket-i Mürebbiye Matbaası.
  • Mehmed Murad (1326), Hürriyet Vadisinde Bir Pençe-i İstibdad, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
  • Mehmed Murad (1330), Tatlı Emeller Acı Hakikatler, İstanbul: Matbaa-i Amedi.
  • “Müşir Nuri Paşa Divan-ı Harbi” (1336, 2 Şubat), Peyam-ı Sabah, Nr. 11208-778, s.3.
  • “Müşir Nuri Paşa’nın Vefatı” (1337, 6 Teşrinisani), İleri, s.1.
  • “Müşir Ömer Rüşdi Paşa” (1338, 15 Temmuz), Ceride-i Askeriyye, S.9, s.1.
  • “Nezd-i Hümâyûn-ı Mülükânede Toplanan Meclîs-i Âlînin Mukarrerâtı Hakkında Tebliğ-i Resmi” (1336, 24 Temmuz), Dersaâdet, Nr.17, s.2.
  • “Nuri Paşa” (1335, 9 Nisan), Yeni Gazete, Nr.129, s.2.
  • “Nuri Paşa Divan-ı Harbi” (1336, 24 Temmuz), Dersaâdet, Nr.17, s.3.
  • Öztuna, Yılmaz (1989), Devletler ve Hanedanlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Polat, Nazım H. (1991), Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti, Ankara: Kültür Bakanlığı.
  • Rey, Ahmet Reşit (2014), İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım (1890-1922), Haz. Nur Özmel Akın, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Rıza Nur (1996), Hürriyet ve İtilâf Fırkası Nasıl Doğdu? Nasıl Öldü?, Haz. İlhami Yalınkılıç, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Rıza Tevfik (2019), Biraz da Ben Konuşayım, Haz. Abdullah Uçman, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Pakalın, Mehmet Zeki (2008), Sicill-i Osmani Zeyli, Ankara: TTK.
  • Semih Mümtaz (1946), Canlı Tarihler: “Evvel Zaman İçinde”, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
  • “Şuûn-ı Dâhilî” (1324, 21 Temmuz), Tanin, Nr.3, s.3.
  • Tahsin Paşa (2008), Abdülhamid ve Yıldız Hatıraları, Haz: Kudret Emiroğlu, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
  • Tunaya, Tarık Zafer (2024), Türkiye’de Siyasal Partiler İkinci Meşrutiyet Dönemi, İstanbul: Kronik Kitap.
  • Türkgeldi, Ali Fuat (1987), Görüp İşittiklerim, Ankara: TTK.
  • Uçman, Abdullah (2005), “Mizancı Murad”, TDVİA, C.30, 214-216.
  • Ulubelen, Erol (1967), İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, İstanbul: Yaylacık Matbaası.
  • Uşaklıgil, Halid Ziya (2008), 40 Yıl, İstanbul: Özgür Yayınları.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1932), Kütahya Şehri, İstanbul: Devlet Matbaası.
  • Zamacı, Ayşe (2015), “Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti ve Faaliyetleri” (Doktora Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
  • Ziya Şakir (2011), Hürriyet ve İtilaf Nasıl Doğdu, Nasıl Yaşadı, Nasıl Battı?, Haz. Serkan Erdal, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
  • “Ziyâ-ı Müessif” (1338, 10 Temmuz), Tevhîd-i Efkâr, s.1.
  • “Ziyaret” (1335, 16 Kânunusani), Yeni Gazete, Nr.48-1612, s.1.
  • “Ziyaret” (1335, 6 Mart), Tercüman-ı Hakîkat, Nr.13659, s.2.
Toplam 76 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Yakınçağ Osmanlı Tarihi
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Halil Ölmez 0000-0002-5427-2760

Esra Sarıkoyuncu Değerli 0000-0003-3372-1034

Yayımlanma Tarihi 1 Temmuz 2025
Gönderilme Tarihi 17 Nisan 2025
Kabul Tarihi 29 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 30

Kaynak Göster

Chicago Ölmez, Halil, ve Esra Sarıkoyuncu Değerli. “MÜTAREKE DÖNEMİNDE HÜRRİYET VE İTİLAF FIRKASI’NIN YENİDEN TEŞKİLİNDE İLK REİSİ: KÜTAHYALI MÜŞİR MEHMET NURİ PAŞA (1850-1921) HAYATI VE SİYASİ FAALİYETLERİ”. Belgi Dergisi, sy. 30 (Temmuz 2025): 445-70. https://doi.org/10.33431/belgi.1678777.
 Kapak Resmi İndir

16361

Bu Dergi Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.