Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Menâkıblarda Ebu Hanife Tasavvuru

Yıl 2025, Sayı: 53, 1 - 26, 30.04.2025

Öz

Mezhep imamlarının hayatlarına dair yazılan menâkıblar, mezheplerin istikrar kazanmasıyla birlikte ortaya çıkan önemli bir yazın türüdür. Menâkıbların, mezhep imamlarının şahsiyetlerini yüceltmenin yanı sıra imamların tesis ettiği mezhebin fikri ve metodolojik temelini savunan bir işlev üstlendiği; mezhep aidiyetini güçlendirmeyi ve mezhepler arası rekabette bağlı olunan imamın mezhebini yüceltme gayesi taşıdığı söylenebilir. Bu açıdan menâkıblar, bağlı olunan imamın üstünlüğünü mezhep müntesiplerine göstermeyi hedefleyen “savunu” türünden metinler olup bu yönüyle hilâf kitaplarıyla benzeşirler.
Bu çalışma, en önemli Ebu Hanife menâkıbları arasında yer alan İbn Ebil-Avvâm (ö. 335/946), Ebû Muhammed Üstâz es-Sübezmunî (ö. 340 /952), Ebu Abdullah es-Saymerî (ö. 436/1045), Bekir ez-Zerencerî (ö. 512/1118), Muvaffak el-Mekkî (ö. 568/1172) ve Hâfizuddin el-Bezzâzî el-Kerderî’nin (ö. 827/1424) menâkıbları üzerinden Ebu Hanife tasavvurunu ortaya koymayı hedeflemekte olup daha ziyade menâkıbların genelinde vurgulanan ve Ebu Hanife’nin ön plana çıkarılmaya çalışılan meziyetleri üzerinde durmaktadır. Hicri dördüncü asırdan itibaren yazılmaya başlanan menâkıblarda Ebu Hanife’nin ilmî ve kişisel meziyetlerinin nasıl değerlendirildiği, menâkıblardaki bu tasavvurun altında yatan aslî amaçların neler olduğu irdelenmeye çalışılmıştır. Çalışmada menâkıbların ısrarla üzerinde durdukları Ebu Hanife’nin üstünlüğünü gösteren özellikleri, hadis bilgisi, Ehlisünnetin öncüsü/öncülerinden olduğu, kelam ilmine yaklaşımı, rey ve istihsân anlayışı, fıkıh ilmini tedvin etmedeki rolü gibi konuların yanı sıra Ebu Hanife’nin en çok eleştiri alan füru görüşlerinin nasıl değerlendirildiği, diğer mezhep imamlarından farklı hususiyetlerinin neler olduğu konuları üzerinde durulmuştur.

Proje Numarası

..

Kaynakça

  • Beyhakî, Ebubekir Ahmed b. Hüseyin. Menakıbu’ş-Şâfiî. Kahire: Mektebetu’d-dari’t-turas, 1970.
  • Bezzâzî, Hafızuddin Muhammed el-Kerderî. Menâkıb-ı Ebu Hanife. çev. Osman Bayder. İstanbul: Misvak Neşriyat, 2023.
  • Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdulmelik. Muğîsu’l-halk. el-Matbaatu’l-mısriyye, 1934.
  • Çeker, Huzeyfe. Hanefi Mezhebinde Biyografi Geleneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları, 2018.
  • Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed. el-Menhûl min ta’likâti’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Heyto. Daru’l-fikr, ts.
  • Haskefî, Muhammed b. Ali. ed-Durru’l-muhtâr. thk. Abdulmunim Halil İbrahim. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2002.
  • Hatib el-Bağdadi, Ebubekir Ahmed b. Ali. Tarihu medineti’s-Selâm. Beyrut: Daru’l-garbi’l-islami, 2001.
  • İbn Ebi’l-Avvâm. Fedâilu Ebî Hanîfe. Mekke: el-Mektebetu’l-İmdadiyye, 2010.
  • İbn Nüceym, Zeyn b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-Nezâir: Hanefi Fıkhının Esasları. çev. Osman Bayder. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022.
  • İbn Vehbân, Abdulvehhab b. Ahmed. Teysiru’l-mekâsıd. thk. Abdulmuhsin Taha. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2023.
  • İbnu’r-Rif’a, Ebu’l-Abbas Necmeddin. Kifâyetu’n-nebîh Şerhu’t-tenbîh. thk. Mecdî Muhammed Surûr. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2009.
  • İbnu’ş-Şıhne, Ebu’l-Velid Ahmed b. Muhammed. Lisânu’l-hükkâm. Kahire: el-Babi’l-Halebi, 1973.
  • Kadı Abdulcebbar. el-Muğnî. thk. Mahmud Muhammed Kasım. el-Müessesetu’l-Mısriyye, ts.
  • Kadı Abdulcebbar. Şerhu usuli’l-hamse. thk. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetu Vehbe, 2010.
  • Kudûrî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed. Şerhu Muhtasari’l-Kerhî. thk. Abdullah Nezîr Ahmed. Kuveyt: Esfâr, 2024.
  • Mekkî, Muvaffak b. Ahmed. Menâkıbu’l-İmam el-Azam. Haydarabad: Matbaatu meclisi dairi’l-mearif, 1321.
  • Murat, Memiş. “İmamet Teorisi Bağlamında Mu’tezilîlerin Hz. Ali Anlayışı”. Kelam Araştırmaları 8/2 (2010).
  • Nevevî, Ebu Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâ ve’l-luğât. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
  • Pezdevî, Ebu’l-Usr Fahru’l-İslâm Alî b. Muhammed. el-Usûl. thk. Said Bekdaş. Medine: Daru’s-sirac, 2016.
  • Râzî, Fahreddin. Menâkıbu’ş-Şâfiî. Kahire: Mektebetu’l-külliyati’l-ezheriyye, 1986.
  • Saymerî, Kadı Ebu Abdullah Hüseyin b. Ali. Ahbâru Ebî Hanife ve ashâbih. Beyrut: Âlemu’l-kutub, 1985.
  • Sübezmûnî, Ebu Muhammed el-Üstaz. Keşfu’l-âsâri’ş-şerife. thk. Latifurrahman el-Behraicî. İstanbul: Mektebetu’l-İrşâd, 2020.
  • Şimşek, Murat - Kütük, Şaban. “Bekir ez-Zerencerî’nin Menâkıbu Ebî Hanîfe Adlı Eseri: Tahkik ve Değerlendirme”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 1/1 (Haziran 2018).
  • Timür, İhsan. “Bir Mezhep Savunusu Olarak Tabakat Eserleri: Takiyyüddin et-Temimi’nin et-Tabakatü’s-Seniyye’sine Yansıyan Hanefilik Savunusu”. İslam Telif Geleneğinde Biyografi Yazıcılığı. ed. Hidayet Aydar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.

The Perception of Abu Hanifa In Manāqib Literature

Yıl 2025, Sayı: 53, 1 - 26, 30.04.2025

Öz

Starting from the early fourth century Hijri, followers began writing works to defend the positions of their madhhab imams. Some of these defenses were included within fiqh (furūʿ, khilāf) texts, while others were compiled in independent works such as manāqib literature. In fiqh texts, efforts were made to substantiate the views of the madhhab imams as being more accurate and preferable through evidence. On the other hand, manāqib works focused on highlighting the moral, intellectual, and human virtues of the defended imam, portraying them as superior in these aspects.
Manāqib literature emerged alongside the consolidation of Islamic legal schools (madhhabs). In addition to extolling the personal virtues of the madhhab imam, these works assumed the role of defending the intellectual and methodological foundations established by the imam. It can be argued that manāqib literature sought to deepen allegiance to a specific madhhab and to strengthen its position in the context of inter-madhhab competition. In this regard, manāqib serve as a defense of the madhhab, aiming to demonstrate the superiority of the affiliated imam, resembling khilāf works to some extent.One of the primary objectives of manāqib works appears to be the reinforcement of the authority and legitimacy of the founding imam and their madhhab. The authors of such works aimed to affirm that the madhhab imam was trustworthy, did not mislead people in religious matters, and that all Muslims could confidently adhere to their views. Moreover, manāqib sought to portray the founding imams and their circles as a deliberate and conscious scholarly assembly, emphasizing that the activities of these imams were not random academic efforts but systematic endeavors. In this way, manāqib also highlight the self-awareness of madhhabs regarding their own existence. The fact that these works began to be composed alongside the stabilization of madhhabs underscores their role as a literature shaped by the process of madhhab formation.
This study aims to explore the perception of Abu Hanifa as reflected in some of the most significant manāqib written about him, including those by Abu Muhammad Ustadh al-Subazmuni, Abu Abdullah al-Saymari, Bakr al-Zaranjari, Muwaffaq al-Makki, and Hafizuddin al-Bazzazi al-Kardari. It focuses primarily on the virtues emphasized in these works, which attempt to portray Abu Hanifa as a figure of prominence. Beginning from the fourth century Hijri, these manāqib, which have become a form of defense for Abu Hanifa, are examined to analyze how his scholarly and personal qualities were evaluated and the primary purposes underlying this portrayal.
The study delves into the recurring themes in Abu Hanifa’s manāqib that underscore his superiority. These include narratives emphasizing his status as a member of the tābiʿīn generation, his meeting with many Companions, his advanced knowledge of hadith, his position as one of the pioneers of Ahl al-Sunnah, his approach to kalam (Islamic theology), his understanding of ra’y (reasoned opinion) and istihsan (juristic preference), and the compatibility of his istihsan with the Qur’an and Sunnah. Additionally, the study examines his role in codifying Islamic jurisprudence (fiqh), highlighting that Abu Hanifa was among the first to systematize several sciences. It also addresses his most controversial views in furūʿ (subsidiary issues of Islamic law), his unique attributes compared to other madhhab imams, and how these interconnected topics are treated in his manāqib.
In manāqib literature, Abu Hanifa is recognized as the first scholar to systematically codify Islamic jurisprudence, holding a pivotal position in the history of Islamic law. His contributions extend far beyond resolving individual legal issues; he laid the foundation for a comprehensive legal system that addressed the needs of the Muslim community. By documenting solutions to thousands of legal cases, Abu Hanifa ensured that his scholarly legacy could be transmitted to future generations, providing a valuable resource for other jurists and schools of thought to study and further develop Islamic jurisprudence.

Proje Numarası

..

Kaynakça

  • Beyhakî, Ebubekir Ahmed b. Hüseyin. Menakıbu’ş-Şâfiî. Kahire: Mektebetu’d-dari’t-turas, 1970.
  • Bezzâzî, Hafızuddin Muhammed el-Kerderî. Menâkıb-ı Ebu Hanife. çev. Osman Bayder. İstanbul: Misvak Neşriyat, 2023.
  • Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdulmelik. Muğîsu’l-halk. el-Matbaatu’l-mısriyye, 1934.
  • Çeker, Huzeyfe. Hanefi Mezhebinde Biyografi Geleneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları, 2018.
  • Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed. el-Menhûl min ta’likâti’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Heyto. Daru’l-fikr, ts.
  • Haskefî, Muhammed b. Ali. ed-Durru’l-muhtâr. thk. Abdulmunim Halil İbrahim. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2002.
  • Hatib el-Bağdadi, Ebubekir Ahmed b. Ali. Tarihu medineti’s-Selâm. Beyrut: Daru’l-garbi’l-islami, 2001.
  • İbn Ebi’l-Avvâm. Fedâilu Ebî Hanîfe. Mekke: el-Mektebetu’l-İmdadiyye, 2010.
  • İbn Nüceym, Zeyn b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-Nezâir: Hanefi Fıkhının Esasları. çev. Osman Bayder. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022.
  • İbn Vehbân, Abdulvehhab b. Ahmed. Teysiru’l-mekâsıd. thk. Abdulmuhsin Taha. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2023.
  • İbnu’r-Rif’a, Ebu’l-Abbas Necmeddin. Kifâyetu’n-nebîh Şerhu’t-tenbîh. thk. Mecdî Muhammed Surûr. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2009.
  • İbnu’ş-Şıhne, Ebu’l-Velid Ahmed b. Muhammed. Lisânu’l-hükkâm. Kahire: el-Babi’l-Halebi, 1973.
  • Kadı Abdulcebbar. el-Muğnî. thk. Mahmud Muhammed Kasım. el-Müessesetu’l-Mısriyye, ts.
  • Kadı Abdulcebbar. Şerhu usuli’l-hamse. thk. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetu Vehbe, 2010.
  • Kudûrî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed. Şerhu Muhtasari’l-Kerhî. thk. Abdullah Nezîr Ahmed. Kuveyt: Esfâr, 2024.
  • Mekkî, Muvaffak b. Ahmed. Menâkıbu’l-İmam el-Azam. Haydarabad: Matbaatu meclisi dairi’l-mearif, 1321.
  • Murat, Memiş. “İmamet Teorisi Bağlamında Mu’tezilîlerin Hz. Ali Anlayışı”. Kelam Araştırmaları 8/2 (2010).
  • Nevevî, Ebu Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâ ve’l-luğât. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
  • Pezdevî, Ebu’l-Usr Fahru’l-İslâm Alî b. Muhammed. el-Usûl. thk. Said Bekdaş. Medine: Daru’s-sirac, 2016.
  • Râzî, Fahreddin. Menâkıbu’ş-Şâfiî. Kahire: Mektebetu’l-külliyati’l-ezheriyye, 1986.
  • Saymerî, Kadı Ebu Abdullah Hüseyin b. Ali. Ahbâru Ebî Hanife ve ashâbih. Beyrut: Âlemu’l-kutub, 1985.
  • Sübezmûnî, Ebu Muhammed el-Üstaz. Keşfu’l-âsâri’ş-şerife. thk. Latifurrahman el-Behraicî. İstanbul: Mektebetu’l-İrşâd, 2020.
  • Şimşek, Murat - Kütük, Şaban. “Bekir ez-Zerencerî’nin Menâkıbu Ebî Hanîfe Adlı Eseri: Tahkik ve Değerlendirme”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 1/1 (Haziran 2018).
  • Timür, İhsan. “Bir Mezhep Savunusu Olarak Tabakat Eserleri: Takiyyüddin et-Temimi’nin et-Tabakatü’s-Seniyye’sine Yansıyan Hanefilik Savunusu”. İslam Telif Geleneğinde Biyografi Yazıcılığı. ed. Hidayet Aydar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
Toplam 24 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Hukuku
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Osman Bayder 0000-0003-3404-7299

Proje Numarası ..
Erken Görünüm Tarihi 25 Nisan 2025
Yayımlanma Tarihi 30 Nisan 2025
Gönderilme Tarihi 25 Kasım 2024
Kabul Tarihi 25 Nisan 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 53

Kaynak Göster

APA Bayder, O. (2025). Menâkıblarda Ebu Hanife Tasavvuru. Bilimname(53), 1-26.