15-18. yüzyıllar arasında Osmanlı İmparatorluğu'nda kültürel ve bilimsel gelişmeler önemli bir yere sahiptir. Bu dönemde hem dini hem edebi ve fenni ilimlerde önemli katkılar sağlayan ulema arasında, Muğla kökenli Çivizâde ailesi özgün bir yere sahiptir. Osmanlı medrese sistemine yaptıkları katkılar ve kaleme aldıkları eserlerle tanınan bu aile; müderrislik, kadılık ve şeyhülislamlık gibi önemli görevlerde bulunmuş, ilim dünyasına önemli katkılar sağlamıştır. Çalışma, Çivizâde ailesinin İbn Teymiyye (ö.728/1328) ve İbnü’l-Arabî (ö.638/1240) eksenindeki fikirsel etkilerini, toplumsal algılar üzerindeki yansımalarını ve özellikle Çivizâde Muhyiddin Efendi'nin (ö. 954/1547) azline giden süreçte Selefî çizginin rolünü ele alır. Çivizâdelerin Anadolu'daki sosyo-dini yapıya bakışı ve tasavvufa mesafeli duruşları, özellikle şeyhülislamlık makamında tarikatlara karşı sergiledikleri tutumla dikkat çekmektedir. Ailenin Mevlevilere yönelik eleştirileri ve tasavvufa karşı mesafeli yaklaşımları, tarihsel olarak daha geniş bir sosyal başarı elde edememelerinde etkili olmuş olabilir. Tasavvufa eleştirel yaklaşım, İbn Teymiyye'nin İbnü’l-Arabî'ye yönelik sert eleştirileriyle örtüşmektedir. İbn Teymiyye, İbn Arabî’nin vahdet-i vücut, hatmu’l-velâye ve gaybdan haber verme gibi görüşlerini Kur’an ve Sünnet çizgisinden sapma olarak değerlendirmiştir. Çivizâde ailesi, İbnü’l-Arabî’ye yönelik eleştirileriyle bu tartışmalardaki pozisyonunu belirginleştirmiştir. Çivizâde Muhyiddin Efendi ve Ataullah Çivizâde, İbnü’l-Arabî ve Mevlevîler hakkındaki eleştirel duruşlarıyla Osmanlı yönetiminde tasavvufa mesafeli bir çizgi izlemişlerdir. İbn Teymiyye’nin bidat ve hurafelerle mücadele eden sert üslubu, Çivizâdelerin de etkisiyle Osmanlı ulemasında yankı bulmuş ve sonraki kuşaklara taşınmıştır. Araştırmada, Çivizâdelerin Kadızâdeliler hareketiyle fikrî bağlantıları incelenmiş ve Selefî yaklaşımın Osmanlı toplumundaki etkileri arşiv belgeleri ile desteklenmiştir. Osmanlı tarihine dair birinci elden kaynaklar, çağdaş çalışmalar ve ansiklopedik bilgiler ışığında yürütülen araştırmada, Çivizâdelerin İbn Teymiyye çizgisindeki yerini ve Osmanlı uleması içindeki farklı konumu değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, ailenin ilmi ve dini etkileri detaylı bir şekilde ortaya konulmuştur.
islam tarihi Çivizadeler Mevlevilik İbnü'l-Arabi İbn Teymiyye
15-18. Cultural and scientific developments had an important place in the Ottoman Empire between the centuries. The Çivizâde family, originating from Muğla, has a unique place among the ulema who made significant contributions to both religious, literary and scientific sciences during this period. This family, known for their contributions to the Ottoman madrasah system and the works they wrote, held important positions such as muderris, kadi and sheikhulislam, and made significant contributions to the world of science. The study deals with the intellectual influences of the Çivizâde family on the axis of Ibn Taymiyye and Ibn Arabî, their reflections on social perceptions, and especially the role of the Salafi line in the process leading to the dismissal of Çivizâde Muhyiddin Efendi. The Çivizâdes' view of the socio-religious structure in Anatolia and their distance from Sufism attract attention with their attitude towards the sects, especially in the office of sheikhulislam. The family's criticism of the Mevlevis and their distant approach to Sufism may have contributed to their historical failure to achieve wider social success. The critical approach to Sufism coincides with Ibn Taymiyya's harsh criticism of Ibn Arabi. Ibn Taymiyya evaluated Ibn Arabi's views such as unity of the body, hatmu'l-velaye and informing about the unseen as a deviation from the line of the Quran and Sunnah. The Çivizâde family clarified its position in these discussions with their criticism of Ibn Arabi. Çivizâde Muhyiddin Efendi and Ataullah Çivizâde followed a line of distance from Sufism in the Ottoman administration with their critical stance on Ibn Arabi and Mevlevis. Ibn Taymiyya's harsh style, fighting against innovations and superstitions, resonated with the Ottoman scholars under the influence of Çivizâdes and was carried on to the next generations. In the research, the intellectual connections of the Çivizâdes with the Kadızâdeliler movement were examined and the effects of the Salafist approach in the Ottoman society were supported by archive documents. The research, carried out in the light of first-hand sources, contemporary studies and encyclopedic information on Ottoman history, evaluated the place of Çivizâdes in the line of Ibn Taymiyye and their different position within the Ottoman ulema. In this context, the scientific and religious influences of the family are revealed in detail.
islamic history Çivizadeler Mevlevi Order Ibnu'l-Arabi İbn Taymıyye
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Konular | Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı, İslam Tarihi |
Bölüm | Araştırma Makaleleri |
Yazarlar | |
Erken Görünüm Tarihi | 18 Nisan 2025 |
Yayımlanma Tarihi | 28 Nisan 2025 |
Gönderilme Tarihi | 22 Ocak 2025 |
Kabul Tarihi | 12 Şubat 2025 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı |