Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Values in the Ghazals of Muğlalı İbrahim Şâhidî

Yıl 2025, Sayı: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı, 174 - 199, 28.04.2025

Öz

The concept of value is one of the fundamental elements that guide the attitudes and behaviors of individuals and societies, encompassing moral, cultural, and social principles and norms of great significance. Values play a crucial role not only in shaping individual identity but also in preserving social structures and ensuring their continuity. These values, which unite a society, shape its identity, and nurture its collective memory, manifest themselves not only in social life but also in literary works, making them one of the most essential components of cultural transmission. Examining the values embedded in literary texts is of great importance for understanding a nation’s cultural heritage and intellectual framework.

In Classical Turkish literature, particularly in works centered on the Sufi worldview, literary production is not merely driven by aesthetic concerns but also by the aim of contributing to the moral development of the individual and the formation of social structures. Within this context, Muğlalı İbrahim Şâhidî stands out as a sufi poet who places Sufism at the core of his works, encouraging individual spiritual transformation while also reinforcing social order and moral values. In Şâhidî’s poetry, fundamental sufi principles such as tawhid (oneness of God), patience (sabr), submission (riza), the significance of knowledge and wisdom, the purification of the soul (nefs), and the transcendence of worldly desires are prominently featured. His works serve as a doctrinal framework aimed at fostering spiritual maturity in individuals and promoting a morally balanced society. Şâhidî’s poetry should not be regarded merely as an artistic expression; rather, it can be seen as a guide for individuals in their journey toward divine truth. His ghazals, beyond addressing the people of his own time, offer universal values that serve as both moral and spiritual guidance for contemporary individuals. This study will analyze the values reflected in Şâhidî’s ghazals, examining the ways in which his works guide the reader/listener through their moral and spiritual implications. Accordingly, the research will explore the functions of these values at both individual and societal levels, the manner in which sufi thought is structured within these texts, and how they contribute to human spiritual development. Ultimately, it will be demonstrated that Şâhidî’s ghazals are not merely a literary legacy of the past but also texts that encapsulate a sufi worldview capable of guiding contemporary individuals.

Kaynakça

  • Açık Önkaş, N. (2013). Mevlânâ okyanusundan Muğlalı Şâhidi denizine “Şâhidi şiirleri ve açıklamaları”. Muğla Belediyesi Kültür Yay.
  • Açık, Önkaş, N. (2016). Klasik Türk edebiyatında Mevlevîlik kültürü ve Mevlevî şâirler. Gece Kitaplığı.
  • Akalın, Ş. H. vd. (Haz.) (2005). Türkçe sözlük. TDK.
  • Bayram, Y. (2015a). Edebnâme ‘divan şiiriyle değerler eğitimi-sosyal ve kültürel değerler’. İlkadım Belediyesi Yay.
  • Bayram, Y. (2015b) Ebednâme ‘divan şiiriyle değerler eğitimi-dinî ve ahlâkî değerler’. İlkadım Belediyesi Yay.
  • Canım, R. (2016). Dîvân edebiyatının kaynakları. Akıl Fikir Yay.
  • Çağrıcı, M. (1993). Cehâlet. İçinde TDV İslâm ansiklopedisi (Cilt 7, ss. 218-219). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çağrıcı, M. (2008). Riyâ. İçinde TDV İslâm ansiklopedisi (Cilt 35, ss. 137-138). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çalışkur A., Demirhan A. & Bozkurt S. (2012). Değerlerin belirli meslek alanları ve demografik değişkenlere göre incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 219-236.
  • Çapan, P. (2007). Recâî-zâde İbrahim Şefîk Dîvânı’nda Mevlânâ ve Mevlevîlik, İçinde Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlânâ ve Mevlevîlik- Ulusal Sempozyumu Bildiriler (14-16 Aralık 2006 Konya) (ss. 41-86). Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yay.
  • Çıpan, M. (1985). Muğlalı İbrahim Şâhidî, hayatı, edebî şahsiyeti, eserleri ‘Dîvan ve Gülşen-i Vahdet (tenkidli metin) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Çıpan, M. (2010). Şâhidî, İbrâhim. İçinde TDV. İslâm ansiklopedisi (Cilt 38, ss. 273-274). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Demir, R. (2018). Yunus Emre Divanı’nda değerler eğitimine dair motifler, İçinde H. Meydan (Ed.), Toplumsal Bütünleşmede Değerler ve Eğitimi III. Uluslararası Değerler Eğitimi Kongresi (Bildiriler Kitabı) (ss.181-193). Bülent Ecevit Üniversitesi Yay.
  • Demirci, M. (1997). Hakikat. İçinde TDV. İslâm ansiklopedisi (Cilt 15, ss. 178-179). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi .
  • Gündoğan, A. O. (2002). Çoğulculuk ve değer bunalımı. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 8, 1-9. Hökelekli, H. (2007). Tevazu. Dem Dergi, 1(2), 115-119.
  • İz, M. (2014). Tasavvuf ‘mâhiyeti, büyükleri ve tarikatler’. Kitabevi Yay.
  • Kaplan, M. (1983) Kültür ve dil. Dergâh Yay.
  • Kılıç, M. E. (2014). Sûfî ve şiir ‘Osmanlı tasavvuf şiirinin poetikası’. İnsan Yay.
  • Kızıler, H. (2019). Hayatı algılamada değerleri uygulama yöntemi: tasavvuf. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 3(2), 320-338.
  • Özek, A. & Karaman H. vd. (1991). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Diyanet İşleri Başkanlığı.
  • Pala, İ. (1990). Ansiklopedik dîvân şiiri sözlüğü. Akçağ Yay.
  • Şentürk, A. A. (1996). Klâsik Osmanlı edebiyatı tiplerinden sûfî yahut zâhîd hakkında. Enderun Kitabevi.
  • Şentürk, A. A. (2021). Osmanlı şiiri kılavuzu (Cilt 5). DBY.
  • Tan, B. (2015). Alâaddîn Ali Çelebi’nin münâzara türünde bir eseri: Dâsitân-ı Tûtî vü Karga-i ‘Alâaddîn. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 14(14), 167-190.
  • Tanç, N. (2017). Klâsik Türk şiirinde “öteki”nin görüntüsü: çirkin kuşlar. içinde E. Gürsoy Naskali ve Ayşe Şeker (Haz.), Kuş Dili, Dilde, Edebiyatta ve Sanatta Kuşlar. Dergâh Yay.
  • Tanç, N. (2022). Dîvân (Şâhidî). İçinde Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. 15.01.2025’de http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-sahidi-tees-1770 adresinden alındı.
  • Türk Dil Kurumu. (t.y.). değer. İçinde Güncel Türkçe Sözlük. 15.01.2025’de https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
  • Uçan Eke, N. (2016). Şâhidî’nin şiirlerinde tasavvufi metaforlar, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 3(5), 12-24.
  • Uludağ, E. (2019). Lâmi’î Çelebi’nin Salâmân u Absâl mesnevîsinde aktarılan değerler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches], 2(1), 250-278.
  • Uludağ, S. (1997). Hallâc-ı Mansûr. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 15, ss. 377-381). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Uludağ, S. (2012). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yay.
  • Yazıcı, M. (2014). Değerler ve toplumsal yapıda sosyal değerlerin yeri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1) 209-223.

Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler

Yıl 2025, Sayı: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı, 174 - 199, 28.04.2025

Öz

Değer kavramı, bireylerin ve toplumların tutum ve davranışlarını yönlendiren ahlâkî, kültürel ve sosyal bakımdan önemli ilke ve normları ifade eden temel unsurlardan biridir. Değerler, sadece bireysel kimliğin oluşumunda değil, aynı zamanda toplumsal yapının korunması ve devamlılığının sağlanmasında da belirleyici bir rol oynar. Bir toplumu bir arada tutarak kimliğini şekillendiren ve kolektif hafızasını besleyen bu değerler, yalnızca sosyal yaşamda değil, edebî eserlerde de kendisini gösterir ve kültürel aktarımın önemli unsurlarından biri hâline gelir. Bir milletin kültürel mirasını ve düşünce dünyasını anlamak için, edebî metinlerde işlenilen değerlerin incelenmesi son derece önemlidir. Klâsik Türk edebiyatında, özellikle tasavvufî dünya görüşünü merkeze alan eserler, yalnızca estetik bir anlayışın ürünü olarak değil, aynı zamanda bireyin ahlâkî gelişimine katkıda bulunma ve toplumsal yapıyı şekillendirme amacına da hizmet eder. Bu bağlamda, Muğlalı İbrahim Şâhidî, tasavvufu merkeze alan ve bireyin içsel dönüşümünü teşvik eden, aynı zamanda toplumsal düzeni ve ahlakî yapıyı güçlendiren değerleri işleyen mutasavvıf bir şairdir. Şâhidî’nin şiirlerinde tevhid, sabır, rıza, bilginin ve irfanın önemi, nefsin terbiyesi ve dünyevî tutkuların aşılması gibi, tasavvufun temel ilkeleri ön plâna çıkar. Eserleri, bireyin manevî olgunluğa erişerek toplumun ahlâkî bir denge içinde gelişmesini amaçlayan bir öğreti niteliği taşır. Şâhidî’nin şiirleri yalnızca bir sanat eseri olarak değil, aynı zamanda bireyin hakikate ulaşma yolculuğunu anlamlandırmada bir rehber olarak görülebilir. Gazelleri, yaşadığı dönemin insanlarına hitap eden metinler olmanın yanı sıra günümüz bireyine de ahlâkî ve manevî yönden rehberlik eden evrensel değerler de sunar.
Bu makalede, Şâhidî’nin gazellerinde işlenilen değerler analiz edilerek onun eserleri aracılığıyla okuyucuya/dinleyiciye nasıl bir yön gösterdiği ele alınacaktır. Bu doğrultuda, şairin şiirlerinde yer alan değerlerin bireysel ve toplumsal düzeyde nasıl bir işlev gördüğü; tasavvufî düşüncenin bu metinler aracılığıyla nasıl şekillendiği ve insanın ruhsal gelişimine sağladığı katkı incelenerek Şâhidî’nin gazellerinin, sadece geçmişin edebî bir mirası değil, aynı zamanda günümüz insanına da rehberlik edebilecek tasavvufî dünya görüşünü içeren bir yapıya sahip olduğu gözler önüne serilecektir.

Kaynakça

  • Açık Önkaş, N. (2013). Mevlânâ okyanusundan Muğlalı Şâhidi denizine “Şâhidi şiirleri ve açıklamaları”. Muğla Belediyesi Kültür Yay.
  • Açık, Önkaş, N. (2016). Klasik Türk edebiyatında Mevlevîlik kültürü ve Mevlevî şâirler. Gece Kitaplığı.
  • Akalın, Ş. H. vd. (Haz.) (2005). Türkçe sözlük. TDK.
  • Bayram, Y. (2015a). Edebnâme ‘divan şiiriyle değerler eğitimi-sosyal ve kültürel değerler’. İlkadım Belediyesi Yay.
  • Bayram, Y. (2015b) Ebednâme ‘divan şiiriyle değerler eğitimi-dinî ve ahlâkî değerler’. İlkadım Belediyesi Yay.
  • Canım, R. (2016). Dîvân edebiyatının kaynakları. Akıl Fikir Yay.
  • Çağrıcı, M. (1993). Cehâlet. İçinde TDV İslâm ansiklopedisi (Cilt 7, ss. 218-219). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çağrıcı, M. (2008). Riyâ. İçinde TDV İslâm ansiklopedisi (Cilt 35, ss. 137-138). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çalışkur A., Demirhan A. & Bozkurt S. (2012). Değerlerin belirli meslek alanları ve demografik değişkenlere göre incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 219-236.
  • Çapan, P. (2007). Recâî-zâde İbrahim Şefîk Dîvânı’nda Mevlânâ ve Mevlevîlik, İçinde Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlânâ ve Mevlevîlik- Ulusal Sempozyumu Bildiriler (14-16 Aralık 2006 Konya) (ss. 41-86). Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yay.
  • Çıpan, M. (1985). Muğlalı İbrahim Şâhidî, hayatı, edebî şahsiyeti, eserleri ‘Dîvan ve Gülşen-i Vahdet (tenkidli metin) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Çıpan, M. (2010). Şâhidî, İbrâhim. İçinde TDV. İslâm ansiklopedisi (Cilt 38, ss. 273-274). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Demir, R. (2018). Yunus Emre Divanı’nda değerler eğitimine dair motifler, İçinde H. Meydan (Ed.), Toplumsal Bütünleşmede Değerler ve Eğitimi III. Uluslararası Değerler Eğitimi Kongresi (Bildiriler Kitabı) (ss.181-193). Bülent Ecevit Üniversitesi Yay.
  • Demirci, M. (1997). Hakikat. İçinde TDV. İslâm ansiklopedisi (Cilt 15, ss. 178-179). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi .
  • Gündoğan, A. O. (2002). Çoğulculuk ve değer bunalımı. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 8, 1-9. Hökelekli, H. (2007). Tevazu. Dem Dergi, 1(2), 115-119.
  • İz, M. (2014). Tasavvuf ‘mâhiyeti, büyükleri ve tarikatler’. Kitabevi Yay.
  • Kaplan, M. (1983) Kültür ve dil. Dergâh Yay.
  • Kılıç, M. E. (2014). Sûfî ve şiir ‘Osmanlı tasavvuf şiirinin poetikası’. İnsan Yay.
  • Kızıler, H. (2019). Hayatı algılamada değerleri uygulama yöntemi: tasavvuf. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 3(2), 320-338.
  • Özek, A. & Karaman H. vd. (1991). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Diyanet İşleri Başkanlığı.
  • Pala, İ. (1990). Ansiklopedik dîvân şiiri sözlüğü. Akçağ Yay.
  • Şentürk, A. A. (1996). Klâsik Osmanlı edebiyatı tiplerinden sûfî yahut zâhîd hakkında. Enderun Kitabevi.
  • Şentürk, A. A. (2021). Osmanlı şiiri kılavuzu (Cilt 5). DBY.
  • Tan, B. (2015). Alâaddîn Ali Çelebi’nin münâzara türünde bir eseri: Dâsitân-ı Tûtî vü Karga-i ‘Alâaddîn. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 14(14), 167-190.
  • Tanç, N. (2017). Klâsik Türk şiirinde “öteki”nin görüntüsü: çirkin kuşlar. içinde E. Gürsoy Naskali ve Ayşe Şeker (Haz.), Kuş Dili, Dilde, Edebiyatta ve Sanatta Kuşlar. Dergâh Yay.
  • Tanç, N. (2022). Dîvân (Şâhidî). İçinde Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. 15.01.2025’de http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-sahidi-tees-1770 adresinden alındı.
  • Türk Dil Kurumu. (t.y.). değer. İçinde Güncel Türkçe Sözlük. 15.01.2025’de https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
  • Uçan Eke, N. (2016). Şâhidî’nin şiirlerinde tasavvufi metaforlar, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 3(5), 12-24.
  • Uludağ, E. (2019). Lâmi’î Çelebi’nin Salâmân u Absâl mesnevîsinde aktarılan değerler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches], 2(1), 250-278.
  • Uludağ, S. (1997). Hallâc-ı Mansûr. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 15, ss. 377-381). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Uludağ, S. (2012). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yay.
  • Yazıcı, M. (2014). Değerler ve toplumsal yapıda sosyal değerlerin yeri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1) 209-223.
Toplam 32 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türk İslam Edebiyatı, Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Tuğçe Yaşa Toprak 0000-0003-1967-9386

Erken Görünüm Tarihi 18 Nisan 2025
Yayımlanma Tarihi 28 Nisan 2025
Gönderilme Tarihi 3 Şubat 2025
Kabul Tarihi 24 Şubat 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı

Kaynak Göster

APA Yaşa Toprak, T. (2025). Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi(Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı), 174-199. https://doi.org/10.69787/bitigefd.1632134
AMA Yaşa Toprak T. Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler. bitig. Nisan 2025;(Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı):174-199. doi:10.69787/bitigefd.1632134
Chicago Yaşa Toprak, Tuğçe. “Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, sy. Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı (Nisan 2025): 174-99. https://doi.org/10.69787/bitigefd.1632134.
EndNote Yaşa Toprak T (01 Nisan 2025) Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı 174–199.
IEEE T. Yaşa Toprak, “Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler”, bitig, sy. 1470-1550, ss. 174–199, Nisan 2025, doi: 10.69787/bitigefd.1632134.
ISNAD Yaşa Toprak, Tuğçe. “Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi 1470-1550 (Nisan 2025), 174-199. https://doi.org/10.69787/bitigefd.1632134.
JAMA Yaşa Toprak T. Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler. bitig. 2025;:174–199.
MLA Yaşa Toprak, Tuğçe. “Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, sy. Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı, 2025, ss. 174-99, doi:10.69787/bitigefd.1632134.
Vancouver Yaşa Toprak T. Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin Gazellerinde Değerler. bitig. 2025(Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı):174-99.
bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi 88x31.png Creative Commons Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.