Öz
Türkiye’nin Akdeniz bölgesinde yer alan ve Mersin ili Silifke ilçesine bağlı olan Uzuncaburç kökeni Helenistik döneme kadar uzanan eski bir Yörük Türkmen yerleşim yeridir. Belde merkezden uzak ve dağlık bir bölgede olduğu için kültürünü günümüze kadar muhafaza etmeyi başarmıştır. Bölge kültürünün çok katmanlı yapısının göründüğü en önemli kültürel alanlardan birisi halk inanışlarıdır. Beldenin yaşadığı pagan dönem, Hıristiyanlık dönemi ve İslami dönemin eski Türk inançlarıyla da birleştirilerek katmanlar halinde barındırıldığı halk inanışları bölgede hala yaşatılmaya ve gelecek kuşaklara aktarılmaya devam edilmektedir. Bu aktarımın en yaygın olduğu sözlü kültür ürünlerinin başında gelen hayalet anlatıları oldukça ilgi çekicidir. Bu çalışmanın konusu olan hayalet anlatıları Uzuncaburç’ta genelde belirli mekanlara bağlı olarak anlatılan hikayelerdir. Özellikle uzun kış gecelerinde yetişkinler tarafından çocuklara anlatılan hayalet anlatıları içeriğinde coğrafyanın geçirdiği kültürel devirlerin izlerini barındırdığı gibi Orta Asya’dan getirilen İslamiyet öncesi dönem Türk inançlarının izlerini de barındırmaktadır. Böylece zengin ve derin bir motif demeti sunan hayalet anlatıları bölgede yaşayan halktan saha araştırması yöntemleri içerisinde yer alan mülakat yöntemiyle derlenip halk bilimsel açıdan incelenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda bölgede yaşayan ve geçimini tarım, hayvancılıkla sağlayan Yörük Türkmen ahalinin Orta Asya’dan getirdiği inanç ögelerini coğrafyanın kültürüyle birleştirerek yaşatmaya devam ettiği görülmüştür. Yapılan bu tespit yörenin sözlü kültür varlığını koruduğunu ve gelecek nesillere de başarılı bir şekilde aktarmaya devam ettiğini göstermektedir.
Anahtar Kelimeler
Silifke Uzuncaburç paganizm hayalet anlatıları hayaletli mekanlar
Kaynakça
- Aydınoğlu, Ü. & Belge, M. (2023). Dıoceasarea’nın antik dönem kent planına ilişkin değerlendirme. Olba, XXXI, 61-78.
- Başal, Ş. (1993). Antik Silifke ve çevresi. Mersin: İçel Sanat Kulübü Yayınları.
- Boysal, A. (1963). Uzuncaburç ve Ura kılavuzu. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Ceylan, A. (2019). Hıristiyanlıkta ölüm ve ölüm ötesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Çoruhlu, Y. (2010). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Din İşleri Yüksek Kurulu (2017). Kabir azabı var mıdır?. 11 Ocak 2025 tarihinde https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/383/kabir-azabi-var-midir adresinden erişildi.
- Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Erol Çalışkan, Ş. S. (2017). Türkmen efsanelerinde vatana ihanet ve cezası. İdil, 6(34), 1715-1733.
- Frazer, J. G. (2004). Altın dal büyü ve din üzerine bir çalışma (M. H. Doğan, Çev.). İstanbul: YKY Yayınları.
- Graves, R. (2020). Yunan mitleri (U. Akpur, Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap.
- İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- İnan, A. (2006). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: TTK Yayınları.
- Kabak, T. (2020). Silifke Uzuncaburç’ta geleneksel yöntemlerle pekmez yapımı üzerine halk bilimsel bir inceleme. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 43, 257-272. doi: 10.21497/sefad.756089
- Kaya, M. (2023). Homeros ve Hesiodos’ta ruh kavramı. Kesit Akademi Dergisi, 9(35), 105-121.
- Kozan, A. (2023). Gaza ve ilahi meşruiyet: Erken dönem Osmanlı sultanlarının sefer duaları. İSTEM, 43, 33-54.
- Kültür Envanteri (2022). Diokaisareia Türbesi 11 Ocak 2025 tarihinde https://kulturenvanteri.com/en/yer/diokaisareia-anit-mezar adresinden ulaşıldı.
- Marc, J. J. (2019). Orta Çağ’da Kediler (Batuhan Aksu Çev.). 8 Ocak 2025 tarihinde https://www.worldhistory.org/trans/tr/2-1387/orta-cagda-kediler/ adresinden ulaşıldı.
- Radloff, W. (1976). Sibiryadan (Seçmeler) (A. Temir, Çev.). İstanbul: Maarif Basımevi.
- Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde ölüm (A. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: Kabalcı.
- Roux, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların eski dini (A. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: Kabalcı
- Sakaoğlu, S. (2013). Efsane araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
- TDK Sözlüğü (2025). Hayalet. 10 Ocak 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
- Tryjarski, E. (2012). Türkler ve ölüm (H. Er, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayınları.
- Yazır, E. H. (2023). Kur’an-Kerim Türkçe meâli (Kasım Yayla, Çev.). İstanbul: Merve Yayınları.
- Kaynak Kişiler
- KK 1: Fa… Yı.., 81 yaşında Uzuncaburç doğumlu.
- KK 2: Ma… Gü…, 80 yaşında Uzuncaburç doğumlu
- KK 3: Ve… Yı…, 85 yaşında Uzuncaburç doğumlu
- KK 4: Da… Ür…, 60 yaşında Uzuncaburç doğumlu
- KK 5: Ah… Yıl…, 60 yaşında Uzuncaburç doğumlu.
Öz
Uzuncaburç, which is located in the Mediterranean region of Turkey and is connected to Mersin province Silifke district, is an old Yoruk Turkmen settlement dating back to the Hellenistic period. Since the town is far from the center and in a mountainous region, it has managed to preserve its culture until today. One of the most important cultural areas where the multi-layered structure of the regional culture is visible is folk beliefs. Folk beliefs, in which the pagan period, the Christian period and the Islamic period are combined with the old Turkish beliefs, are still kept alive in the region and passed on to future generations. Ghost narratives, which are one of the most common oral culture products of this transmission, are very interesting. Ghost narratives, which are the subject of this study, are stories that are generally told in Uzuncaburç depending on certain places. Ghost narratives told by adults to children, especially during long winter nights, contain the traces of the cultural periods that the geography has undergone, as well as the traces of pre-Islamic Turkish beliefs brought from Central Asia. Thus, ghost narratives, which offer a rich and deep motif bundle, were compiled from the people living in the region by interview method within the field research methods and analyzed from a folk scientific perspective. As a result of the analysis, it was seen that the Yoruk Turkmen people who live in the region and make their living by agriculture and animal husbandry continue to keep the belief elements brought from Central Asia alive by combining them with the culture of the geography.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aydınoğlu, Ü. & Belge, M. (2023). Dıoceasarea’nın antik dönem kent planına ilişkin değerlendirme. Olba, XXXI, 61-78.
- Başal, Ş. (1993). Antik Silifke ve çevresi. Mersin: İçel Sanat Kulübü Yayınları.
- Boysal, A. (1963). Uzuncaburç ve Ura kılavuzu. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Ceylan, A. (2019). Hıristiyanlıkta ölüm ve ölüm ötesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Çoruhlu, Y. (2010). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Din İşleri Yüksek Kurulu (2017). Kabir azabı var mıdır?. 11 Ocak 2025 tarihinde https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/383/kabir-azabi-var-midir adresinden erişildi.
- Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Erol Çalışkan, Ş. S. (2017). Türkmen efsanelerinde vatana ihanet ve cezası. İdil, 6(34), 1715-1733.
- Frazer, J. G. (2004). Altın dal büyü ve din üzerine bir çalışma (M. H. Doğan, Çev.). İstanbul: YKY Yayınları.
- Graves, R. (2020). Yunan mitleri (U. Akpur, Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap.
- İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- İnan, A. (2006). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: TTK Yayınları.
- Kabak, T. (2020). Silifke Uzuncaburç’ta geleneksel yöntemlerle pekmez yapımı üzerine halk bilimsel bir inceleme. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 43, 257-272. doi: 10.21497/sefad.756089
- Kaya, M. (2023). Homeros ve Hesiodos’ta ruh kavramı. Kesit Akademi Dergisi, 9(35), 105-121.
- Kozan, A. (2023). Gaza ve ilahi meşruiyet: Erken dönem Osmanlı sultanlarının sefer duaları. İSTEM, 43, 33-54.
- Kültür Envanteri (2022). Diokaisareia Türbesi 11 Ocak 2025 tarihinde https://kulturenvanteri.com/en/yer/diokaisareia-anit-mezar adresinden ulaşıldı.
- Marc, J. J. (2019). Orta Çağ’da Kediler (Batuhan Aksu Çev.). 8 Ocak 2025 tarihinde https://www.worldhistory.org/trans/tr/2-1387/orta-cagda-kediler/ adresinden ulaşıldı.
- Radloff, W. (1976). Sibiryadan (Seçmeler) (A. Temir, Çev.). İstanbul: Maarif Basımevi.
- Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde ölüm (A. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: Kabalcı.
- Roux, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların eski dini (A. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: Kabalcı
- Sakaoğlu, S. (2013). Efsane araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
- TDK Sözlüğü (2025). Hayalet. 10 Ocak 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
- Tryjarski, E. (2012). Türkler ve ölüm (H. Er, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayınları.
- Yazır, E. H. (2023). Kur’an-Kerim Türkçe meâli (Kasım Yayla, Çev.). İstanbul: Merve Yayınları.
- Kaynak Kişiler
- KK 1: Fa… Yı.., 81 yaşında Uzuncaburç doğumlu.
- KK 2: Ma… Gü…, 80 yaşında Uzuncaburç doğumlu
- KK 3: Ve… Yı…, 85 yaşında Uzuncaburç doğumlu
- KK 4: Da… Ür…, 60 yaşında Uzuncaburç doğumlu
- KK 5: Ah… Yıl…, 60 yaşında Uzuncaburç doğumlu.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Edebiyatı |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 13 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 11 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 10 Sayı: 1 |
