Öz
20.yy büyük değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Sanayi Devrimi’nin etkisiyle başlayan teknolojik ve endüstriyel gelişmeler, insanın içinde bulunduğu her alanı derinden etkilemiştir. İngiltere ile başlayan Sanayi Devrimi önce Avrupa’ya daha sonra Amerika’ya yayılmış, değişen dünya düzeni beraberinde dünya savaşlarının yaşanmasına neden olmuştur. Büyük yıkımların ve kayıpların yaşandığı bu savaşlar insanı kendi içine dönmeye, hayatın anlamını sorgulamaya itmiştir. Geçmişi kutsal kitaplara dayandırılan, bireyin varlığını anlamlandırmasını ifade eden varoluşçuluk anlayışı bu yüzyılda tekrar canlanmış, kitleler üzerinde etkili olmuştur. Özellikle Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Albert Camus ve Gabriel Marcel gibi düşünürlerin edebiyatla yakın ilişki içinde olması varoluşçu edebiyat anlayışının doğmasını ve yaygınlaşmasını sağlamıştır. Batı dünyasında öne çıkan anlayış 1940’lı yıllarda Türkiye’de de tanınmaya başlamıştır. Çeviri ve tanıtım yazılarıyla başlayan bu süreç Batı’daki gibi edebî bir hareket olmasa da özellikle 1950 Kuşağı yazarlarını ve İkinci Yeni şairlerini etkilemiştir. 1950 Kuşağı öykücülerinden olan Vüs’at O. Bener de varoluşçuluk anlayıştan etkilenmiş, bireyin iç dünyasına odaklandığı eserlerinde yalnızlık, yabancılaşma, bunalım gibi temaları irdelemiştir. Söz konusu çalışmada 1957 yılında basılan Yaşamasız adlı kitapta yer alan İlki adlı öyküyü varoluşçu edebiyat açısından ele almak amaçlanmıştır. Çalışma öncesinde varoluşçuluk üzerine hazırlanmış kaynaklardan yararlanılmış, tespit edilen unsurlar öyküde aranmıştır. İlki öyküsünün kurgu, yapı unsurları, dil ve anlatım özelliklerinde varoluşçu anlayışın temel özelliklerine ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Varoluşçuluk Varoluşçu Edebiyat Vüs’at O. Bener İlki Öyküsü.
Etik Beyan
Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, analiz ve bilgilerin sunumu aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı, yararlandığım kaynakları kaynakçada gösterdiğimi beyan ederim.
Teşekkür
Danışman öğretmenim sayın Dr. Öğr. Üyesi Hülya ÜRKMEZ' e destekleri için teşekkür ederim.
Kaynakça
- Akarsu, B. (1987). Çağdaş Felsefe- Kant'tan Günümüze Felsefe Akımları. İstanbul: İnkılâp.
- Aktaş, Ş. (1991). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ.
- Aslan, C. (2007). Sait Faik Abasıyanık'ın Öykülerinde Kurgu ve Anlatım Teknikleri. Ankara: Ankara Üniversitesi.
- Aslan, C. (2008). Sait Faik Abasıyanık'ın öykülerinde otobiyografik anlatım. MEB, 238-250.
- Atak, H. (2011). Kimlik gelişimi ve kimlik biçimlenmesi:kuramsal bir değerlendirme . Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 163-213.
- Bachelard, G. (1996). Mekânın Poetikası. İstanbul: Kesit.
- Balık, M. (2016). Edebiyat ve mekân bağlamında Safiye Erol’un Ülker Fırtınası romanı. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 119-128.
- Bener, V. O. (2003). Dost- Yaşamasız. İstanbul: YKY.
- Cevizci, A. (2013). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma .
- Çakmaker, S. (2020). 1950-1970 Arası Türk Şiirinde Varoluşçuluğun Görünümleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
- Çıraklı, A. N. (2021). Feyyaz Kayacan'ın Şişedeki Adam adlı eserinde Varoluşçu unsurlar. HARS, 631-651.
- Dirlikyapan, J. Ö. (2010). Kabuğunu Kıran Hikâye. İstanbul: Metis.
- Elçi, H. İ. (2003). Roman ve Mekân . İstanbul: Arma .
- Erdem, M. Y. (2019). Tezer Özlü ve Leyla Erbil'in Romanlarında Varoluşçuluk. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
- Gümüş, S. (1999). Öykünün Bahçesi. İstanbul: Adam Yayınları.
- İmamoğlu, S. (2008). Genç yetişkinlikte kişilerarası ilişkilerin cinsiyet, cinsiyet rolleri ve yalnızlık algısı açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
- Karagülle, D. Ö. (2020, 11 20). Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ocak Pazartesi, 2025 tarihinde Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü Web Sitesi: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vusat-bener
- Kierkegaard, S. (2013). Kahkaha Benden Yana. İstanbul: Ayrıntı.
- Körpe, S. (2019). Varoluş Felsefesinin Türk Romanına Yansıması Vüs'at O. Bener Örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
- Kurt, M. (2022). Varoluşçu Edebiyat Kuramı. V. Şahin içinde, Edebiyat Kuramı ve Eleştiri (s. 219-259). Ankara: Akçağ.
- Marcel, G. (1999). Ontolojik Muamma. G. Marcel, H. Bergson, ve R. Guénon içinde, Metafizik Nedir? (s. 49-98). İstanbul: Birey .
- Sartre, J. P. (1985). Varoluşçuluk. İstanbul: Say.
- Sartre, J. P. (2009). Varlık ve Hiçlik. İstanbul: İthaki.
- Strathern, P. (1999). 90 Dakikada Kierkegaard. İstanbul: Gendaş.
- Sazyek, H. (2023). Roman Terimleri Sözlüğü. Ankara: Hece.
- Şahin, Ü. (2006). Vüs'at O. Bener'in Hayatı, Eserleri ve Hikâyeciliği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,Gazi Üniversitesi, Ankara.
- Şengül, M. B. (2010). Romanda mekân kavramı. Journal of İnternational Social Research, 528-538.
- Taşdelen, V. (2017). Benlik ve Varoluş. Ankara: Hece.
- Tekin, M. (2010). Roman Sanatı. İstanbul: Ötüken.
- Tosun, N. (2011). Modern Öykü Kuramı. Ankara: Hece.
- Tutumlu, R. (2007). Vüs'at O. Bener'in Yapıtlarına Anlatımbilimsel Bir Yaklaşım - Yayımlanmamış doktora tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara.
Öz
The 20th century was shaped by profound transformations brought about by the technological and industrial advancements triggered by the Industrial Revolution. Originating in England and subsequently spreading across Europe and the United States, these developments had a profound impact on all facets of human life, contributing to the outbreak of global conflicts. The immense destruction and human loss caused by the world wars prompted individuals to engage in deep existential questioning. In this context, existentialism—originally grounded in religious thought and focused on the individual’s search for meaning—re-emerged as a prominent philosophical discourse. Thinkers such as Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Albert Camus, and Gabriel Marcel were instrumental in linking existentialist thought with literature, thereby facilitating the development of existentialist literature. Although existentialism did not evolve into a formal literary movement in Turkey, it began to attract attention in the 1940s through translations and critical essays. It significantly influenced the 1950 Generation of writers and the İkinci Yeni poets. Among these, Vüs’at O. Bener stands out for his engagement with existentialist themes such as isolation, alienation, and psychological distress. This study examines his short story “İlki,” included in the 1957 collection Yaşamasız, through the lens of existentialist literary theory. By consulting relevant theoretical sources, the analysis identifies existentialist elements in the story’s plot, structure, and narrative style, demonstrating how Bener’s work reflects the philosophical concerns of the period and contributes to the understanding of existentialism in Turkish literature.
Anahtar Kelimeler
Existentialism Existential Literature Vüs’at O. Bener İlki Story.
Etik Beyan
Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı beyan ederim.
Teşekkür
Çalışmam boyunca yardım ve desteklerini esirgemeyen sayın hocam Dr. Öğr. Üyesi Hülya Ürkmez'e teşekkür ederim.
Kaynakça
- Akarsu, B. (1987). Çağdaş Felsefe- Kant'tan Günümüze Felsefe Akımları. İstanbul: İnkılâp.
- Aktaş, Ş. (1991). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ.
- Aslan, C. (2007). Sait Faik Abasıyanık'ın Öykülerinde Kurgu ve Anlatım Teknikleri. Ankara: Ankara Üniversitesi.
- Aslan, C. (2008). Sait Faik Abasıyanık'ın öykülerinde otobiyografik anlatım. MEB, 238-250.
- Atak, H. (2011). Kimlik gelişimi ve kimlik biçimlenmesi:kuramsal bir değerlendirme . Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 163-213.
- Bachelard, G. (1996). Mekânın Poetikası. İstanbul: Kesit.
- Balık, M. (2016). Edebiyat ve mekân bağlamında Safiye Erol’un Ülker Fırtınası romanı. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 119-128.
- Bener, V. O. (2003). Dost- Yaşamasız. İstanbul: YKY.
- Cevizci, A. (2013). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma .
- Çakmaker, S. (2020). 1950-1970 Arası Türk Şiirinde Varoluşçuluğun Görünümleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
- Çıraklı, A. N. (2021). Feyyaz Kayacan'ın Şişedeki Adam adlı eserinde Varoluşçu unsurlar. HARS, 631-651.
- Dirlikyapan, J. Ö. (2010). Kabuğunu Kıran Hikâye. İstanbul: Metis.
- Elçi, H. İ. (2003). Roman ve Mekân . İstanbul: Arma .
- Erdem, M. Y. (2019). Tezer Özlü ve Leyla Erbil'in Romanlarında Varoluşçuluk. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
- Gümüş, S. (1999). Öykünün Bahçesi. İstanbul: Adam Yayınları.
- İmamoğlu, S. (2008). Genç yetişkinlikte kişilerarası ilişkilerin cinsiyet, cinsiyet rolleri ve yalnızlık algısı açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
- Karagülle, D. Ö. (2020, 11 20). Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ocak Pazartesi, 2025 tarihinde Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü Web Sitesi: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vusat-bener
- Kierkegaard, S. (2013). Kahkaha Benden Yana. İstanbul: Ayrıntı.
- Körpe, S. (2019). Varoluş Felsefesinin Türk Romanına Yansıması Vüs'at O. Bener Örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
- Kurt, M. (2022). Varoluşçu Edebiyat Kuramı. V. Şahin içinde, Edebiyat Kuramı ve Eleştiri (s. 219-259). Ankara: Akçağ.
- Marcel, G. (1999). Ontolojik Muamma. G. Marcel, H. Bergson, ve R. Guénon içinde, Metafizik Nedir? (s. 49-98). İstanbul: Birey .
- Sartre, J. P. (1985). Varoluşçuluk. İstanbul: Say.
- Sartre, J. P. (2009). Varlık ve Hiçlik. İstanbul: İthaki.
- Strathern, P. (1999). 90 Dakikada Kierkegaard. İstanbul: Gendaş.
- Sazyek, H. (2023). Roman Terimleri Sözlüğü. Ankara: Hece.
- Şahin, Ü. (2006). Vüs'at O. Bener'in Hayatı, Eserleri ve Hikâyeciliği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,Gazi Üniversitesi, Ankara.
- Şengül, M. B. (2010). Romanda mekân kavramı. Journal of İnternational Social Research, 528-538.
- Taşdelen, V. (2017). Benlik ve Varoluş. Ankara: Hece.
- Tekin, M. (2010). Roman Sanatı. İstanbul: Ötüken.
- Tosun, N. (2011). Modern Öykü Kuramı. Ankara: Hece.
- Tutumlu, R. (2007). Vüs'at O. Bener'in Yapıtlarına Anlatımbilimsel Bir Yaklaşım - Yayımlanmamış doktora tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türkiye Sahası Yeni Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 18 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 23 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 10 Sayı: 1 |
