Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Katılım Bankalarının Mudârebe Akdi Müşteri Bilgilendirme Formlarının Şer'î Uygunluğuna Dair Bir İnceleme

Yıl 2025, Sayı: 25, 213 - 229, 27.06.2025
https://doi.org/10.34085/buifd.1621517

Öz

İslâmî finans ürünlerinin şer’î uygunluğunun denetlenmesi konusunda temelde iki modelden söz etmek mümkündür: İç denetim ve merkezi denetim. İç denetim her bankanın kendi bünyesinde oluşturduğu denetim modeli iken merkezi denetim bankalardan bağımsız olarak oluşturulmuş olan modeli ifade eder. Uygulamalardaki aksaklıklara rağmen merkezi denetim modelinin tarafsızlık ve şeffaflık açısından daha uygun olduğu söylenebilir. Bununla birlikte denetimi kolaylaştıracak ölçütlerin geliştirilmesi denetimleri daha hızlı ve etkin bir şekilde gerçekleştirmeyi kolaylaştırır. Bu çalışmada, dış denetim bağlamında geliştirilen bir kıyaslama ölçütü kullanılarak Türkiye'de faaliyet gösteren yedi katılım bankasının Mudârebe Akdi Müşteri Bilgilendirme Formları şer'î uygunluk bakımından dış denetim çerçevesinde incelenmiştir. Araştırma kapsamında, ilgili formlardaki açıklamalar belirlenen ölçüt ile karşılaştırılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, yedi banka açısından da geçersiz sayılan ve kusurlu bulunan toplam dört madde tespit edilmiştir. Geçersiz sayılan maddelerin şeklî uygunsuzluk barındırdığı ve esasa dair bir ihlalin söz konusu olmadığı gözlemlenmiştir. Bu maddelerde yapılacak küçük değişikliklerle söz konusu ihlalin ortadan kaldırılabileceği söylenebilir. Bir maddede dört banka açısından geçerlilik, iki banka açısından kusur tespit edilmiştir. Kusur tespit edilen banka formlarındaki eksiklik pratikte bulunmayıp şekli bir kusura işaret etmektedir. Bu sonuçlar, incelenen formlarda şeklî sorunlar olduğunu ve şer'î uygunluğu sağlamanın küçük değişikliklerle/eklemelerle mümkün olduğunu göstermektedir. Ayrıca katılım bankalarının mudârebe sözleşmelerinin müşteri bilgilendirme formu yerine müşterilerin özel bilgilerini içermeyecek şekilde standart bir halde kamuoyu ile paylaşılması şeffaflığa katkı yapabilir. Çünkü müşteri bilgilendirme formları muğlak ifadeler ve özet bilgiler içermektedir. Ayrıca bu çalışmada yalnızca müşteri bilgilendirme formlarındaki ifadeleri söz konusu ölçüt bağlamında incelenmiştir. Ancak müşteri bilgilendirme formlarında yer alan ifadelerin pratikte ne kadar uygulandığı, şer’i denetim sorunları nedeniyle ayrı bir incelemeyi gerektirmekte ve bu makalenin sınırlarını aşmaktadır.

Kaynakça

  • Ahmed Cevdet Paşa.Mecelle-i Ahkâmi Adliye. Dersaadet: Osmanlı Matbaası, 1888.
  • Ahmed, Habib. “Maqasıd Al-Sharia andt Islamic Financial Products: A Framework for Assesment”. ISRA International Journal of Islamic Finance, 3/1 (2011), 149-160.
  • Ariff, Mohamed.“Islamic Banking in Malaysia: The Changing Landscape". Institutions and Economies 9/2 (2017), 1-13.
  • Apaydın, H. Yunus. "Îne". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim 10 Ekim 2024. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/ine
  • Bayındır, Servet. “Şâfıî Fukahâsının Beyu’l-Î’ne Hakkındaki Yaklaşımı ve Bunun Günümüz İslâmî Finans Piyasalarına Yansıması”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology28 (2013),119-140.
  • Boynukalın, Ertuğrul. “Makāsıdü’ş-Şerîa”.TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 27 Eylül 2024. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/makasidus-seria
  • Canbaz, Mehmet Fatih ve Erden, Ahmet. “Katılım Bankalarında Mudarebe Finansmanını Engelleyen Faktörler”. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/4 (2020), 646-658. https://doi.org/10.29106/fesa.795368
  • Dusuki, Asyraf Wajdi ve Abozaid, Abdulazeem. “A critical appraisal on the challenges of realizing maqasid Al-Shariaah in Islamic banking and finance”. International Journal of Economics, Management and Accounting 15/2 (2007), 143-165.
  • Güney, Necmettin. “İslami Finansta Şer’i Yönetim Uygulamaları Ve Konuyla İlgili Tartışmalara Genel Bir Bakış”.Türkiye İslam iktisadı Dergisi 2/2 (2015), 45-69.
  • Hamza, Hichem. “Sharia Governance In Islamic Banks: Effectiveness And Supervision Model". International Journal Of Islamic And Middle Eastern Finance And Management 6/3 (2013), 226-237. https://Doi.Org/10.1108/IMEFM-02-2013-0021
  • Hidayat, Sutan Emir.“Benefits and Challenges of Sharia Convergence: Educators’ Opinion in Bahrain”. International Journal of Pedagogical Innovations, 5/2(2017), 117-121.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Hâşiyetu Reddi’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr: Şerh-i Tenvîri’l-ebsâr. Riyad: Daru ‘Alemi’l Kutub, 2003.
  • İbn Rüşd.Bidayet'ül Müctehid ve Nihayet'ül Muktesid, çev. Ahmed Meylani. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
  • İbn Kudame, El-Muğnî, çev. A.Alprslan Tuncer. İstanbul: Karınca&Polen Yayıncılık, 2015.
  • İmam Şâtibî, el-Muvâfakât, çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
  • Kalkan, Cemal. “Mudârabede Tarafların Kâr Üzerindeki Haklarının Hukukî Niteliği”. Usul İslâm Araştırmaları 34/34 (2020), 87-102.
  • Khatib, Saleh FA vd. “Shariah auditing: Analyzing the past to prepare for the future”. Journal of Islamic Accounting and Business Research13/5 (2022), 791-818.
  • Moqbel, Tareqve Ahmed, Habib. “Flexibility and Sharīʿah compliance of Islamic financial contracts: An evaluative framework". Arab Law Quarterly, 35/1-2 (2020), 92-115.
  • Rodliah, Nunung vd.“Sharia governance on Islamic banking: Spiritual rights perspective on consumer protection in Indonesia”. Diponogoro Law Review2/1 (2017), 227-244.https://doi.org/10.14710/dilrev.2.1.2017.227-244.
  • Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed.el-Mebsût, çev. Mustafa Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2008.
  • Vehbe Zuhaylî. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, çev. Ahmet Efe vd. İstanbul: Risale Yayıncılık, 1994.
  • Yurtseven, Muhammet. “Katılım Finans Sistemine Yönelik Şer’î/Fıkhi Yönetişimle Yapılandırılmış Kurumsal Model Önerisi”. Kocatepe İslâmî İlimler Dergisi, 6/Özel Sayı (2023), 92-119. https://doi.org/10.52637/kiid.1311272

A Study On The Shariah Compliance Of The Customer Information Forms Of The Mudaraba Contract Of Participation Banks

Yıl 2025, Sayı: 25, 213 - 229, 27.06.2025
https://doi.org/10.34085/buifd.1621517

Öz

There are basically two models for auditing the Sharia compliance of Islamic finance products: Internal audit and central audit. While internal audit is the audit model established by each bank, central audit refers to the model established independently of the banks. Despite the shortcomings in the applications, it can be said that the central audit model is more suitable in terms of impartiality and transparency. However, the development of criteria that will facilitate auditing can facilitate faster and more effective auditing. In this study, the Mudaraba Contract Customer Information Forms of seven participation banks operating in Türkiye were examined in terms of Sharia compliance within the framework of external auditing using a benchmark developed in the context of external auditing. Within the scope of the research, the explanations in the relevant forms were compared with the determined criteria. According to the findings obtained, a total of four articles were determined to be invalid and defective for all seven banks. It was observed that the articles deemed invalid contained formal non-compliance and there was no violation in terms of substance. It can be said that the violation in question can be eliminated with minor changes to be made in these articles. In one article, validity was determined for four banks and defects were determined for two banks. The deficiency in the bank forms where defects were determined does not exist in practice and indicates a formal defect. These results show that there are formal problems in the examined forms and that it is possible to ensure Sharia compliance with minor changes/additions. In addition, sharing the Mudaraba contracts of participation banks with the public in a standard form that does not include customers' private information instead of a customer information form can contribute to transparency. Because customer information forms contain ambiguous expressions and summary information. In addition, only the expressions in the customer information forms were examined in the context of the relevant criterion in this study. However, the extent to which the expressions in the customer information forms are applied in practice requires a separate examination due to Sharia auditing problems and is beyond the limits of this article.The findings indicate the presence of formal issues within the examined forms, yet they also suggest that Sharia compliance can be achieved with minor modifications or additions. Furthermore, disseminating Mudaraba contracts from participation banks to the public in a standardized format, which excludes customers' private information, rather than using a customer information form, could enhance transparency. This is because customer information forms often contain ambiguous expressions and summary information. Additionally, this study only analyzed the expressions within customer information forms in relation to the relevant criterion. However, the practical application of these expressions necessitates further investigation due to challenges in Sharia auditing, which falls outside the scope of this article.

Kaynakça

  • Ahmed Cevdet Paşa.Mecelle-i Ahkâmi Adliye. Dersaadet: Osmanlı Matbaası, 1888.
  • Ahmed, Habib. “Maqasıd Al-Sharia andt Islamic Financial Products: A Framework for Assesment”. ISRA International Journal of Islamic Finance, 3/1 (2011), 149-160.
  • Ariff, Mohamed.“Islamic Banking in Malaysia: The Changing Landscape". Institutions and Economies 9/2 (2017), 1-13.
  • Apaydın, H. Yunus. "Îne". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim 10 Ekim 2024. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/ine
  • Bayındır, Servet. “Şâfıî Fukahâsının Beyu’l-Î’ne Hakkındaki Yaklaşımı ve Bunun Günümüz İslâmî Finans Piyasalarına Yansıması”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology28 (2013),119-140.
  • Boynukalın, Ertuğrul. “Makāsıdü’ş-Şerîa”.TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 27 Eylül 2024. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/makasidus-seria
  • Canbaz, Mehmet Fatih ve Erden, Ahmet. “Katılım Bankalarında Mudarebe Finansmanını Engelleyen Faktörler”. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/4 (2020), 646-658. https://doi.org/10.29106/fesa.795368
  • Dusuki, Asyraf Wajdi ve Abozaid, Abdulazeem. “A critical appraisal on the challenges of realizing maqasid Al-Shariaah in Islamic banking and finance”. International Journal of Economics, Management and Accounting 15/2 (2007), 143-165.
  • Güney, Necmettin. “İslami Finansta Şer’i Yönetim Uygulamaları Ve Konuyla İlgili Tartışmalara Genel Bir Bakış”.Türkiye İslam iktisadı Dergisi 2/2 (2015), 45-69.
  • Hamza, Hichem. “Sharia Governance In Islamic Banks: Effectiveness And Supervision Model". International Journal Of Islamic And Middle Eastern Finance And Management 6/3 (2013), 226-237. https://Doi.Org/10.1108/IMEFM-02-2013-0021
  • Hidayat, Sutan Emir.“Benefits and Challenges of Sharia Convergence: Educators’ Opinion in Bahrain”. International Journal of Pedagogical Innovations, 5/2(2017), 117-121.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Hâşiyetu Reddi’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr: Şerh-i Tenvîri’l-ebsâr. Riyad: Daru ‘Alemi’l Kutub, 2003.
  • İbn Rüşd.Bidayet'ül Müctehid ve Nihayet'ül Muktesid, çev. Ahmed Meylani. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
  • İbn Kudame, El-Muğnî, çev. A.Alprslan Tuncer. İstanbul: Karınca&Polen Yayıncılık, 2015.
  • İmam Şâtibî, el-Muvâfakât, çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
  • Kalkan, Cemal. “Mudârabede Tarafların Kâr Üzerindeki Haklarının Hukukî Niteliği”. Usul İslâm Araştırmaları 34/34 (2020), 87-102.
  • Khatib, Saleh FA vd. “Shariah auditing: Analyzing the past to prepare for the future”. Journal of Islamic Accounting and Business Research13/5 (2022), 791-818.
  • Moqbel, Tareqve Ahmed, Habib. “Flexibility and Sharīʿah compliance of Islamic financial contracts: An evaluative framework". Arab Law Quarterly, 35/1-2 (2020), 92-115.
  • Rodliah, Nunung vd.“Sharia governance on Islamic banking: Spiritual rights perspective on consumer protection in Indonesia”. Diponogoro Law Review2/1 (2017), 227-244.https://doi.org/10.14710/dilrev.2.1.2017.227-244.
  • Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed.el-Mebsût, çev. Mustafa Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2008.
  • Vehbe Zuhaylî. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, çev. Ahmet Efe vd. İstanbul: Risale Yayıncılık, 1994.
  • Yurtseven, Muhammet. “Katılım Finans Sistemine Yönelik Şer’î/Fıkhi Yönetişimle Yapılandırılmış Kurumsal Model Önerisi”. Kocatepe İslâmî İlimler Dergisi, 6/Özel Sayı (2023), 92-119. https://doi.org/10.52637/kiid.1311272
Toplam 22 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Araştırmaları (Diğer)
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Uğur Çoban 0000-0002-9987-4044

Erken Görünüm Tarihi 25 Haziran 2025
Yayımlanma Tarihi 27 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 16 Ocak 2025
Kabul Tarihi 10 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 25

Kaynak Göster

ISNAD Çoban, Uğur. “Katılım Bankalarının Mudârebe Akdi Müşteri Bilgilendirme Formlarının Şer’î Uygunluğuna Dair Bir İnceleme”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (Haziran 2025), 213-229. https://doi.org/10.34085/buifd.1621517.


Crossref Sponsored Member Badge  Crossref Cited-by logo        13970    13971   13972    13973  13974  

Creative Commons Lisansı
        

Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.