Öz
Bu çalışmada lâzım akitlerden sonra vadede değişikliğin bağlayıcılığı fıkhi açıdan incelenmektedir. Vadenin bağlayıcılığı, ticari ilişkilerde istikrar ve güvenin sağlanması bakımından büyük önem arz etmektedir. İslam hukuku vadeli işlemlere izin vermekte, bu konuda birtakım şartlar ve hükümler getirmektedir. Klasik fıkıh literatüründe vadede değişiklik ile ilgili meseleler dağınık halde bulunmaktadır. Modern dönemde ise bu konu, genellikle borcun yapılandırılması çerçevesinde ele alınmaktadır. Ancak günümüzde borcun yapılandırılması, genellikle kâr payı esasına dayanan yeni akitlerle gerçekleştiği için ayrı bir muhtevaya sahiptir. Dolayısıyla borcu yapılandırma ile vadede değişikliğin bağlayıcılığı birtakım farklılıklar içermektedir. Akitlerden sonra vadede değişik tarafların beyanıyla veya kendiliğinden düşerek sübut bulabilmektedir. Tarafların irade beyanlarıyla icra edilen vade değişikliğinin bağlayıcılığı mezhepler arasında ihtilafa neden olmuştur. Hanefî mezhebine göre vadenin değiştirilmesi geriye dönük işlevlik kazanarak asıl akdin vasıflarında değişikliğe sebep olmaktadır. Hanefîler, vade değişikliğini bir tür ıskat tasarrufu olarak değerlendirmişler ve bundan rücu etmenin mümkün olmadığını belirtirmişlerdir. Mâlikîler vadeyi tebdilin bağlayıcılığı konusunda Hanefîlerle aynı görüştedir. Ancak onlar vaadin bağlayıcı olduğu prensibinden hareketle bu sonuca ulaşmışlardır. Şâfiîler ve Hanbelîler ise akit kurulduktan sonra vadede değişikliği genel olarak geçersiz görmüşlerdir. Ancak bu fakihler, borçlunun kendi isteğiyle borcunu peşin ödemesi halinde vade değişikliğinin bunun geçerli olacağını kabul etmişlerdir. Vadenin, ölüm, iflas, mefkûdiyyet, irtidad gibi zimmeti ortadan kaldıran veya hasara uğratan bazı hallerde, kendiliğinden düşüp düşmeyeceği konusu mezhepler arasında ihtilaflıdır. Bu çalışmada vadede değişikliğin bağlayıcılığı açısından literatürdeki boşluğun doldurulması amaçlanmıştır. Çalışmada ilk önce vadenin tanımına ve sıhhat şartlarına yer verilmektedir. Daha sonra tarafların beyanıyla vadede değişiklik ve vadenin kendiliğinden düşmesi konularına, Hanefî mezhebi ağırlıklı olmak üzere dört mezhep esas alınarak yer verilmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Adevî, Ebû’l-Hasen ʿAlî b. Ahmed el-. Hâşiyetu’l-’Adevî alâ Şerhi Kifâyeti’t-tâlibi’r-rabbânî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1994.
- Alî Haydar Efendî. Dürerü’l-hukkâm fî şerhi Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. Dâru’l-Cîl, 1991.
- Araz, Ramazan. İslam Hukukunda Iskat. Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2025.
- Aybakan, Bilal. “Borç Yapılandırma (Erken Ödeme ve Öteleme)”. II. Uluslararası İslam Ticaret Hukuku Kongresi “Günümüzdeki Meseleler”. ed. Mehmet Bayyiğit. Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 2016.
- Aybakan, Bilal. İslam Hukukunda Borçların İfası. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
- Behûtî, Mansûr b. Yûnus b. İdrîs el-. Keşşâfu’l-kına’ an Metni’l-İknâ’. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’n-Nasri’l-Hadîse, 1968.
- Beşârât, Fevâz Mahmûd Muhammed. Eseru’l-ecel fî akdi’l-bey’ Fî’l-fıkhi’l-İslâmî. Filistîn: Câmi’atü’n-Necâhi el-Vataniyye, Külliyyetü’d-dirâsâti’l-ulyâ, DoktoraTezi, 2005.
- Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslamiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. Sahîhu’l-Buhârî. Dımaşk: Daru İbni Kesîr, 1993.
- Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed ed-. Sünen. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
- Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe ed-. Hâşiyetu’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr. Dâru’l-fikr, ts.
- Durmuş, Abdullah. “Fıkıhta Karz (Ödünç) Sözleşmesinde Vade Şartının Bağlayıcılığı Meselesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 16 (2010), 315-330.
- Durmuş, Abdullah. “Vade”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/415-416. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
- Gözübenli, Beşir. “Mefkūd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/353-356. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1966.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed b Ali b Ahmed b Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr. thk. Abdulgaffâr Süleymân el-Bendânî. 12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
- İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed el-Makdîsî. el-Mugnî. thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî - Abdulfettâh Muhammed el-Halev Hulv (Riyâd: Dâru Âlem-Kütüb, 3. Basım, 1994.
- İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrâhim b. Muhammed. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1999.
- İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Aḥmed b. Muhammed b. Ahmed Kurtûbî. Bidâyetu’l-muctehid ve nihâyetu’l-muktesid. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
- Karâfî, Ebû Abbâs Şehâbeddîn Ahmed b. İdrîs el-. el-Furûk envâru'l-burûk fî envâi’l-furûk. b.y.: ʿÂlemü’l-Kütüb, ts.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-. Ravdatu’t-tâlibîn ve ʿumdetu’l-muttakîn. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
- Onay, Ahmet. “İslâm Fıkhında Vâdeli Satış”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dini - İlmi - Edebi Dergi] 29/2 (1993), 81-90.
- Osmân, Muhamed b. Râşid b. Ali el-. Ahkâmu’l-ecel fî’l-fıkhi’l-İslâmî, 1996.
- Özalp, Serdar. “Borç Yapılandırma Yöntemi Olarak Vefa Sözleşmesi ve Fıkhî Tahlili”. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies 9/1 (2023), 1-32. https://doi.org/10.54427/ijisef.1215162
- Özcan, Abdullah. el-Ecel fî ʿakdi’l-beyʿ. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Dirâsâtü’l-’ulyâ’ş-şer’iyye, Doktora Tezi, 1989.
- Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrût: Matbaʿatü’s-Sa’âde, 1993.
- Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-. el-Eşbâh ve’n-nezâir. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1991.
- Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahîm b. Alî eş-. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfi’î. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts. Tunç, Cihat. “Ecel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/380-382. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. Yaran, Rahmi. İslam Hukukunda Borçlunun ve Alacaklının Temerrüdü. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994. “el-Mevsûatu’l-fıkhiyye”. ecl. 2/5-48. Kuveyt: Tabâatu Zâtu’s-Selâsil, 1986.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İslam Hukuku |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 25 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 3 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 1 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 25 |
