Öz
Geçtiğimiz asırda Mısır’da yaşamış ilim adamlarından biri olan Abdülcelîl Îsâ, döneminde adından söz ettirmiş, ilim dünyasına önemli eserler ve izler bırakmış bir ilim adamıdır. İcra ettiği vazifelerin yanında kaleme aldığı eserler, yetiştirdiği ilim adamları onun ilmî birikim ve mirasının aktarılmasında önemli bir yere sahiptir. Yaşadığı dönem itibariyle önceki âlimler ile sonrakiler arasında bir geçiş dönemi âlimi olarak köprü vazifesi görmüş, çeşitli konularda kaleme aldığı eserleri ve özellikle de tefsiriyle ismini ilim dünyasına yazdırmıştır. Mısır’da ilim ehli arasında belirli bir üne sahip olan Abdülcelîl Îsâ’nın Türkiye’de çok tanındığını söylemek zordur. Zira gerek Abdülcelîl Îsâ’nın hayatına dair gerekse eserleri ve bahusus tefsiri hakkında Türkçe bir çalışmaya rastlamamış bulunmaktayız. Bundan dolayı çalışmada, hem bir ilim adamı olarak Abdülcelîl Îsâ’nın hem de eserlerinin, özellikle de tefsirinin tanıtılmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır. Bu gayeye matuf olarak önce merhumun biyografisi, eserleri, bazı fikirleri ve sonraki döneme etkisi genel olarak ele alınmış, akabinde “Teysîru’l-Kur’ân li’l-kırâ’e ve’l-fehmi’l-müstakîm” isimli tefsirine farklı yönlerden ışık tutulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda Abdülcelîl Îsâ’nın kaleme almış olduğu bu tefsir çalışması; telif edilme sebebi, istifade edilen kaynaklar, müellifin tefsirdeki üslûbu ve fikrî yaklaşımı, kelâmî yönden değerlendirilmesi, fıkhî yönden değerlendirilmesi gibi farklı açılardan ele alınmıştır. Teysîru’l-Kur’ân li’l-kırâ’e ve’l-fehmi’l-müstakîm isimli tefsir çalışma Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri açısından örnek teşkil edecek niteliktedir. Eser aynı zamanda geçtiğimiz yüzyıl Mısır’ının da ilmî yapısını ve dokusunu barındırır mahiyettedir. Nitekim eserde genel olarak Ehl-i Sünnet çizgisi baskınken bazı meselelerde rasyonalist ve modernist eğilimlerin tezahürleri kendini göstermektedir. Müellifinin köklü tahsilde bulunması, gençlik yıllarından beri Mısır’da aktif bir hayat sürmesi, ilmî ve idârî alanlarda sorumluluklar üstlenmesi sebebiyle hem müellifin hem de kitabının Mısır’da belirli bir üne sahip olmasına olanak tanımıştır. Bu çalışmanın, müellifin biyografisini, tefsirini ve tefsirindeki yöntemini ele alması bakımından literatüre küçük bir katkı sunması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler
Anahtar Kelimeler: Abdülcelîl Îsâ Teysîru’l-Kur’ân Tefsir Mısır Ezher.
Kaynakça
- Abduh, Muhammed. el-Aʻmâlu’l-kâmile. nşr. Muhammed İmâra. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şürûk, 1414/1994.
- Abdulmuttalib, Âsım Mahrûs. Devru’t-talebe fî sevrati 1919. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-ʻAmme li’l-Kitâb, 1990.
- Bâbirtî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-ʻakîdeti’t-Tahâviyye, nşr. Abdusselâm b. Abdilhâdî Şennâr. b.y.: Dâru’l-Beyrûtî, 1430/2009.
- Beydâvî, Abdullâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-te’vîl ve esrâru’t-te’vîl. 3 Cilt. Dimeşk-Beyrut: Dâru’r-Raşîd, 1421/2000.
- Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2015.
- Ezherî, Üsâme. Cemheratü aʻlâmi’l-Ezheri’ş-şerîf fi’l-karni’r-râbiʻa ʻaşer ve’l-hâmise ʻaşer el-hicriyyeyn. 10 Cilt. İskenderiye: Mektebetü’l-İskenderiyye, 1440/20197/66.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. Cevâhiru’l-Kur’ân ve düreruh. Kahire: Dâru’l-Harem li’t-Turâs, 2004.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâu ʻulûmi’d-dîn. 10 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2011.
- İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Âlimiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27 Nisan 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/alimiyye
- İmâdî, Ebussuʻûd Muhammed b. Muhammed. İrşâdu’l-ʻakli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kur’âni’l-kerîm. 9 Cilt. Kahire: Dâru İhyâ’it-Turâsi’l-ʻArabî, ts.
- Îsâ, Abdülcelîl. İctihâdü’r-Resûl. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûki’d-Düveliyye, 2. Basım, 1423/2003.
- Îsâ, Abdülcelîl. Mâ lâ yecûzu fîhi’l-hilâfu beyne’l-muslimîn. b.y.: Ahbâru’l-Yevm, ts.
- Îsâ, Abdülcelîl. Safvetu Sahîhi’l-Buhârî. 3 Cilt. Kahire: Cemâʻatü’l-Ezheri’ş-Şerîf li’n-Neşri ve’t-Te’lîf, 1372/1953.
- Îsâ, Abdülcelîl. Teysîru’l-Kur’âni’l-kerîm li’l-kırâ’e ve’l-fehmi’l-müstakîm. 3 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-ʻÂmmetü li’l-Kitâb, 2008.
- Karadâvî, Yusuf. “امتحان شهادة عالمية” Erişim 30 Ocak 2025. https://web.archive.org/web/20210502213505/https://www.al-qaradawi.net/node/4551
- Maʻlemetü’l-Menâhici’l-Ezheriyye, 8 Cilt. Malezya-Kahire: Sakîfetü’s-Safâ el-ʻİlmiyye-Meşyehatü’l-Ezheri’ş-Şerîf, 2023.
- Mâverdî, Ebu’l-Hasen Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lʻİlmiyye, ts.
- Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. 30 Cilt. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî, 1365/1946.
- Şinkîtî, Muhammed el-Emîn. Advâ’u’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân. 7 Cilt. Riyâd-Beyrut: Dâru ʻAtâ’âti’l-ʻİlm-Dâru İbn Hazm, 2019.
- Uzun, Mustafa İsmet. “Ezher”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 30 Ocak 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/ezher
- Ünal, Serkan. Bilim ve Dil Arasında Kur’ân Tefsiri Usûlî Tefsir Önerisi. İstanbul: İleti Kitap, 2023.
- Ünal, Serkan. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır ve Tenkitçi Yönü İbn Sînâ ve Muhammed Abduh Örneği. İstanbul: Kökler Yayınları, 2017.
- Vecdî, Muhammed Ferîd. el-Mushafu’l-müfesser. b.y.: Matbaʻatü’l-ʻulûm, 1368/1948.
- Wikipedia, “1919 Mısır Devrimi” Erişim 30 Ocak 2025. https://tr.wikipedia.org/wiki/1919_Mısır_Devrimi
- Wikipedia, “أحمد عبد الله طعيمة” Erişim 30 Ocak 2025. https://ar.wikipedia.org/wiki/أحمد_عبد_الله_طعيمة”
- Wikipedia, “شهادة عالمية”, Erişim 30 Ocak 2025. https://ar.wikipedia.org/wiki/عالمية _شهادة
- Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2023.
- Yemânî vd., el-Mushafu’l-müyesser li ʻAbdilcelîl Îsâ tabaʻâtuhu, masâdıruhu, melâmihuhu, tasnîfuh. b.y.: Mersadu’t-Tefsîr li’d-Dirâsâtü’l-Kur’âniyye, ts.
- Yemânî, Halîl Mahmûd vd. Teysîru’l-Kur’âni’l-kerîm li’l-kırâ’e ve’l-fehmi’l-müstakîm li Abdülcelîl Îsâ tabaʻâtuh-masâdiruh-melâmihuh-tasnîfuh-ed-dirâsât havleh. b.y.: Mersadu’t-Tefsîr li’d-Dirâsâtü’l-Kur’âniyye, 1445/2024.
- Yûsuf, Muhammed Hayr Ramazân. Tetimmetü’l-aʻlâm li’z-Ziriklî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1422/2002.
- Zehebî, Muhammed Hüseyin. ʻİlmü’t-tefsîr. Kahire: Dâru’l-Meʻârif, ts.
- Zekî, Abdurrahman. el-Ezher ve mâ havlehû mine’l-âsâr. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-ʻÂmme li’t-Te’lîfi ve’n-Neşr, 1970. Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʻan ğavâmidı’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. ʻÂdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muʻavvad. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-ʻUbeykân, 1998.
Öz
Abdul Jalil Isa is an Egyptian scholar who lived in the last century and a figure who made a name for himself in his time and left his mark and works in the world of science. In addition to the duties he performed, the works he wrote and the scholars he educates have an important place in the transmission of his scientific knowledge and legacy. Considering the period in which he lived, he acted as a bridge between the previous and later scholars as a transitional scholar, and he made his name known in the world of science with his works on various subjects, especially his tafsir. It is difficult to say that Abd al-Jalīl Īsā, who had a certain reputation among the scholars in Egypt, was well known in Türkiye. I have not come across any Turkish studies on his life, his works and especially his tafsir. Therefore, this study aims to contribute to the introduction of both the life of Abd al-Jalīl Īsā as a scholar and his works, especially his tafsir. For this purpose, firstly his biography, his works, and some of his ideas and influences were discussed in general, and then an attempt was made to shed light on his tafsir titled “Taysīr Al-Qur’ān Al-Karīm Lil-Qirā’ah Wal-Fahm Al-Mustaqīm” from different aspects. In this context, this tafsir work written by Abdul Jalil Isa has been discussed in terms of the reason for its compilation, the sources used, the author's style and intellectual approach in tafsir, its theological evaluation, and its jurisprudential evaluation. The exegesis work titled “Taysīr Al-Qur’ān Al-Karīm Lil-Qirā’ah Wal-Fahm Al-Mustaqīm” is an exemplary work in terms of the interpretation of the Qur’an by the Qur’an. The work also contains the scientific structure and texture of Egypt in the last century. Indeed, while the Ahl al-Sunnah line is generally dominant in the work, manifestations of rationalist and modernist tendencies are evident in some issues. The author's deep education, his active life in Egypt since his youth, and his responsibilities in scientific and administrative fields have enabled both the author and his book to gain a certain reputation in Egypt. This study is intended to make a small contribution to the literature in terms of the author's biography, his tafsir and his methodology in his tafsir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abduh, Muhammed. el-Aʻmâlu’l-kâmile. nşr. Muhammed İmâra. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şürûk, 1414/1994.
- Abdulmuttalib, Âsım Mahrûs. Devru’t-talebe fî sevrati 1919. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-ʻAmme li’l-Kitâb, 1990.
- Bâbirtî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-ʻakîdeti’t-Tahâviyye, nşr. Abdusselâm b. Abdilhâdî Şennâr. b.y.: Dâru’l-Beyrûtî, 1430/2009.
- Beydâvî, Abdullâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-te’vîl ve esrâru’t-te’vîl. 3 Cilt. Dimeşk-Beyrut: Dâru’r-Raşîd, 1421/2000.
- Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2015.
- Ezherî, Üsâme. Cemheratü aʻlâmi’l-Ezheri’ş-şerîf fi’l-karni’r-râbiʻa ʻaşer ve’l-hâmise ʻaşer el-hicriyyeyn. 10 Cilt. İskenderiye: Mektebetü’l-İskenderiyye, 1440/20197/66.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. Cevâhiru’l-Kur’ân ve düreruh. Kahire: Dâru’l-Harem li’t-Turâs, 2004.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâu ʻulûmi’d-dîn. 10 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2011.
- İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Âlimiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27 Nisan 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/alimiyye
- İmâdî, Ebussuʻûd Muhammed b. Muhammed. İrşâdu’l-ʻakli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kur’âni’l-kerîm. 9 Cilt. Kahire: Dâru İhyâ’it-Turâsi’l-ʻArabî, ts.
- Îsâ, Abdülcelîl. İctihâdü’r-Resûl. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûki’d-Düveliyye, 2. Basım, 1423/2003.
- Îsâ, Abdülcelîl. Mâ lâ yecûzu fîhi’l-hilâfu beyne’l-muslimîn. b.y.: Ahbâru’l-Yevm, ts.
- Îsâ, Abdülcelîl. Safvetu Sahîhi’l-Buhârî. 3 Cilt. Kahire: Cemâʻatü’l-Ezheri’ş-Şerîf li’n-Neşri ve’t-Te’lîf, 1372/1953.
- Îsâ, Abdülcelîl. Teysîru’l-Kur’âni’l-kerîm li’l-kırâ’e ve’l-fehmi’l-müstakîm. 3 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-ʻÂmmetü li’l-Kitâb, 2008.
- Karadâvî, Yusuf. “امتحان شهادة عالمية” Erişim 30 Ocak 2025. https://web.archive.org/web/20210502213505/https://www.al-qaradawi.net/node/4551
- Maʻlemetü’l-Menâhici’l-Ezheriyye, 8 Cilt. Malezya-Kahire: Sakîfetü’s-Safâ el-ʻİlmiyye-Meşyehatü’l-Ezheri’ş-Şerîf, 2023.
- Mâverdî, Ebu’l-Hasen Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lʻİlmiyye, ts.
- Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. 30 Cilt. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî, 1365/1946.
- Şinkîtî, Muhammed el-Emîn. Advâ’u’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân. 7 Cilt. Riyâd-Beyrut: Dâru ʻAtâ’âti’l-ʻİlm-Dâru İbn Hazm, 2019.
- Uzun, Mustafa İsmet. “Ezher”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 30 Ocak 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/ezher
- Ünal, Serkan. Bilim ve Dil Arasında Kur’ân Tefsiri Usûlî Tefsir Önerisi. İstanbul: İleti Kitap, 2023.
- Ünal, Serkan. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır ve Tenkitçi Yönü İbn Sînâ ve Muhammed Abduh Örneği. İstanbul: Kökler Yayınları, 2017.
- Vecdî, Muhammed Ferîd. el-Mushafu’l-müfesser. b.y.: Matbaʻatü’l-ʻulûm, 1368/1948.
- Wikipedia, “1919 Mısır Devrimi” Erişim 30 Ocak 2025. https://tr.wikipedia.org/wiki/1919_Mısır_Devrimi
- Wikipedia, “أحمد عبد الله طعيمة” Erişim 30 Ocak 2025. https://ar.wikipedia.org/wiki/أحمد_عبد_الله_طعيمة”
- Wikipedia, “شهادة عالمية”, Erişim 30 Ocak 2025. https://ar.wikipedia.org/wiki/عالمية _شهادة
- Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2023.
- Yemânî vd., el-Mushafu’l-müyesser li ʻAbdilcelîl Îsâ tabaʻâtuhu, masâdıruhu, melâmihuhu, tasnîfuh. b.y.: Mersadu’t-Tefsîr li’d-Dirâsâtü’l-Kur’âniyye, ts.
- Yemânî, Halîl Mahmûd vd. Teysîru’l-Kur’âni’l-kerîm li’l-kırâ’e ve’l-fehmi’l-müstakîm li Abdülcelîl Îsâ tabaʻâtuh-masâdiruh-melâmihuh-tasnîfuh-ed-dirâsât havleh. b.y.: Mersadu’t-Tefsîr li’d-Dirâsâtü’l-Kur’âniyye, 1445/2024.
- Yûsuf, Muhammed Hayr Ramazân. Tetimmetü’l-aʻlâm li’z-Ziriklî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1422/2002.
- Zehebî, Muhammed Hüseyin. ʻİlmü’t-tefsîr. Kahire: Dâru’l-Meʻârif, ts.
- Zekî, Abdurrahman. el-Ezher ve mâ havlehû mine’l-âsâr. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-ʻÂmme li’t-Te’lîfi ve’n-Neşr, 1970. Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʻan ğavâmidı’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. ʻÂdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muʻavvad. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-ʻUbeykân, 1998.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tefsir |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 25 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 7 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 14 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 25 |
