Öz
Makalede, Kur’an perspektifinden yabancılaşma kavramı ele alınmıştır. Yabancılaşmanın felsefe, psikoloji, sosyoloji ve benzeri disiplinlerdeki tanımı, sebepleri ve sonuçları üzerinde durulmuştur. Kur’an’da yabancılaşmanın sebep olduğu düşünülen konular نَسِيَ unutmak/ihmal etmek fiili esas alınarak incelenmiştir. Nitekim Kur’an’da insanın Allah’ı, yaratılış maksadını, kendi yaratılışını ve istikbalini unutabilen bir varlık olduğu ifade edilerek insan, bu konuda eğitilmekte ve uyarılmaktadır. Bu sebeple inanan bireyin manevi dirilişine vesile olan ve insanlar arasında ilahî bir nurla yürümesini sağlayan hayat kaynağı Kur’an, insanı küfür, şirk ve Allah’a isyan karanlıklarından kurtarıp dünya ve ahiret saadetine ulaştıran ilahî bir çağrıdır. Bu ilahî çağrı, insanın amaçsız olmadığını; rabbini tanıyıp O’na kulluk etmek üzere yaratıldığını tebliğ eder. İnanan bireyin dünya ve ahiret mutluluğunun yol haritasını çizen hayat rehberi Kur’an, insanın topraktan yaratılarak kendisine ilahî nefhadan can verildiğini; böylece diğer varlıklardan üstün ve değerli kılındığını beyan ederek Allah’ın insanı esenlik yurdu ve ebedi yaşam merkezi cennete davet ettiğini duyurur. Bu bakımdan insanın kendi değerini ve kıymetini bilmesi gerektiğini ifade eden Kur’an, yaşamın dünya hayatından ibaret olmadığını; aksine asıl yaşam merkezinin ahiret olduğunu vurgular. Öte yandan insanı bu kutsal amacından saptıracak şeytan, nefis ve dünya hayatının aldatıcı cazibesine karşı eğitir. Böylece insanın anlam arayışına tatminkâr cevap veren ve ona bu doğrultuda ilahî rehberlik eden Kur’an; onun ilahî emir ve yasaklara uygun yaşaması ve rabbiyle kulluk bağını koparmaması gerektiğinin altını çizer. Bu ilahî emir ve ikazlara uygun yaşamayan insanın temiz fıtratını kirleterek rabbine, kendisine, yaratılış maksadına ve istikbaline karşı kayıtsız kalacağı; yaratılış maksadından saparak yabancılaşacağı uyarısı yapılır. Çalışmada Kur’an’a göre ilahî çağrıdan yüz çevirerek kulluk görev ve sorumluluğunu terk eden, dünyevileşip huzur ve saadeti dünya hayatında arayan kimselerin kişiliklerini kaybederek yabancılaşacağı; dolayısıyla dünya ve ahirette telafisi imkânsız bir hüsrana uğrayacakları sonucuna varılmıştır. Ayrıca insanın yabancılaşmaya karşı doğru, sağlam ve sarsılmaz bir Allah inancı ve bu inancın şekillendirdiği bir yaşam biçimi olan Allah’a kulluk misyonu ile korunabileceği sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Tefsir Allah İnsan Unutmak Yabancılaşmak İnsanın Yabancılaşması
Kaynakça
- Abdulbaki, Muhammed Fûad. el-Muʻcemu’l-müfehres li’elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1996.
- Abdurrezzak, ̒İmâduddîn İbrâhîm. “İğtirâbu’l-insân fî zilli’l-medeniyyeti’l-hedîse”. Mecelletu Câmi̒ati’l-Me̒ârif 9 (ts.), 111-128.
- Akalın vd., Şükrü Halûk. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Baskı., 2011.
- Arabî, Muhammed b. Abdullah Ebû Bekr b. el-ʻ. el-Kabs fî şerhi muvatta Mâlik b. Enes. thk. Muhammed
- Abdullah Veled Kerim. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1992.
- Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük: Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde. ed. Ahmet Topaloğlu. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2. Baskı., 2005.
- Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Basım., 2016.
- Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2. Basım., 2003.
- Carrel, Alexis. Başarının Sırları. çev. Özcan Ünlü. İstanbul: Hayat, 2006.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-ʻarabiyye. thk. Ahmed Abdulgafur Attâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ʻİlm li’l-Melâyîn, 4. Baskı., 1987.
- Çakmak, Muhammet. “Yabancılaşma Kavramı Üzerine Bazı Değerlendirmeler ve Kur’an’ın Yabancılaşma Kavramına Bakışı”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (30 Haziran 1996), 0-0.
- Doğan, Mehmet. Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları, 25. Baskı., 2014.
- Ebû Hâtim, Ebû Hâtim Muhammed b. İdrîs b. Münzir er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’lʻazîm. thk. Esʻad Muhammed et-Teyyib. Suudi Arabistan: Mektebetu Nezâr Mustafa el-Bâz, 3. Basım., 1998.
- Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Behru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkı Muhammed Cemil. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1999.
- Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdu’l-̒akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrût: Dâr İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, ts.
- Ertoy, Muhammet. Yabancılaşma Kader mi, Tercih mi? Ankara: Lotus Yayınevi, 2007.
- Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-. Tehzîbu’l-luğa. thk. Muhammed Avd Murʻib. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 1. Baskı., 2001.
- Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed el-. Kitâbü’l- ̒ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrahim es-Sâmirâî. 8 Cilt. Dâr ve Mektebetu Hilâl, ts.
- Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed el-. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Naîm el-Urkusûsî. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle li’t-Tibâʻi ve’n-Neşri ve’t-Tevzîʻ, 8. Baskı., 2005.
- Fromm, Erich. Sahip Olmak ya da Olmak. çev. Arıtan Aydın. İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1997.
- Fromm, Erich. Yeni Bir İnsan Yeni bir Toplum: Yanılsama Zincirlerinin Ötesinde. çev. Necla Arat. İstanbul: Say Dağıtım, 4. Baskı., 1992.
- İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-kur’ân’i’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Reslân. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-̒İlmiyye, 1998.
- İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyyeti li’n-Neşr, 1984.
- İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Muʻcemu mekâyisi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1979.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. er-Rûh. Riyâd: Dâru ʻAtââti’l-ʻİlm, 3. Baskı., 2019.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. Şifâu’l-ʻalîl fî Mesâili’l-kadai ve’l-kaderi ve’l-hikmeti ve’t-teʻlîl. thk. Zâhir b. Sâlim Belfekîh. Riyâd: Dâru ʻAtââti’l-ʻİlm, 2. Basım., 2019.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʻarab. thk. Komisyon. 15 Cilt. Beyrût: Dâr Sâdr, 3. Baskı., 1993.
- İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-aʻzam. thk. Abdulhamid Henedâvî. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1. Baskı., 2000.
- İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed el-. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan ed-Dâvudî. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1. Baskı., 1991.
- Kafali, Hasan - Kazak, Mehmet. “Yabancılaşma ve Dindarlık Üzerine Bir Araştırma”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (31 Aralık 2022), 571-603. https://doi.org/10.17859/pauifd.1104288
- Karaalp, Cahit. “Hz. Âdem’in Yaratılışı, İnsanlığın Çoğalması ve Diğer Yaratılış Meselelerinin Kur’ân Açısından Değerlendirilmesi”. Dergiabant 9/1 (30 Mayıs 2021), 27-63. https://doi.org/10.33931/abuifd.891864
- Karaca, Faruk. Yabancılaşma ve Din Dinsel Yabancılaşmanın Sosyal Psikolojik Analizi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2. Basım., 2014.
- Karagöz, İsmail. “Kur’an’da Nisyân Kavramı”. Diyanet İlmi Dergi 33/3 (1997), 49-57.
- Karakuş, Abdulkadir. “Allah’a İmanın ve O’nunla İletişimin Ruh Sağlığına Olumlu Katkıları”. Diyanet İlmi Dergi 59/2 (19 Haziran 2023), 389-408.
- Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’a Göre İnkâr ve Bunalım İnkârcılığın Ruh Sağlığına Olumsuz Etkileri”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Bahar 2010), 211-235.
- Kayişoğlu, Nurullah. “Kur’an Açısından İnsanın Kendine Yabancılaşmasının Temel Sebepleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/24 (01 Aralık 2010), 53-60.
- Kılıç, İsmail. “Dijital Dünyada İnsanın Yabancılaşma Sorunu ve Kur’an’ın Rehberliğinde Çözüm Önerileri”. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
- Kılıç, Sadık. Yabancılaşma İnsana Karşı Toplumsal Süreç. İstanbul: Rahmet Yayıncılık, ts.
- Koç, Bekir. “Yabancılaşma ve Modern Tüketim Mabetleri Üzerine Bir Çözümleme / An Analysis on Alienation and the Modern Consumption Shrines”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (25 Ekim 2016), 0-0.
- Kurt, Muhammet Sacit. “Unutmak Dışındaki Anlamı Unutulan, Terk Etmek Anlamı Terk Edilen Kavram: Nisyân”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 54/2 (01 Ağustos 2013), 95-129. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001392
- Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
- Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-. Tefsîru’l-Mâturîdî. thk. Mecdî Baslûm. 10 Cilt. Dâru’l-Kutubi’lʻİlmiyye, 1. Baskı., 2005.
- Merter, Mustafa. Psikolojinin Üçüncü Boyutu: Nefs Psikolojisi ve Rüyaların Dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. basım., 2014.
- Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehâte. Beyrût: Dâru İhyâi Turâs, 1. Basım., 2002.
- O’shaughnessy, Thomas J. “Allah’a Yabancılaşma: Şirk”. çev. Ömer Kara. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (01 Haziran 1998), 361-374.
- Ömer, Ahmed Muhtar. Muʻcemu’l-lugati’l-ʻarabiyyeti’l-muʻasire. ʻÂlemu’l-Kutub, 2008.
- Özbudun, Sibel vd. Yabancılaşma. Ankara: Ütopya, 2008.
- Özköse, Kadir. “İnsanın Yabancılaşmasına Yönelik Sȗfȋ Perspektif / Sufi Perspective of Human Alienation / اغتراب الإنسان من خلال المنظور الصوفي”. İlahiyat Akademi 3 (06 Eylül 2016), 9-22.
- Özyurt, Cevat. Erich Fromm’un İnsan ve Toplum Anlayışı. Hiperlink, 2016.
- Özyurt, Cevat. Küreselleşme Sürecinde Kimlik ve Farklılaşma. İstanbul: Açılım Kitap, 2. Baskı., 2012.
- Pappenheim, Fritz. Modern İnsanın Yabancılaşması: Marx’a ve Tönnies’ye Dayalı Bir Yorum. çev. Salih Ak. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2002.
- Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer er-. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 3. Baskı., 1999.
- Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn. Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi. çev. Şefik Can. 6 Cilt. İstanbul: Ötüken, 22. Baskı., 2022.
- Saka, Şevki. Yabancılaşma Karşısında Kur’an. Ankara: İrşad Kitaplığı, 1997.
- Sefîrî, Şemsuddîn Muhammed b. Ömer b. Ahmed es-. el-Mecâlisu’l-vaʻziyye fî şerhi ehâdîsi hayri’l-beriyye. thk. Ahmed fethi Abdurrahman. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-̒İlmiyye, 2004.
- Seʻâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf es-. el-Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk.
- Muhammed Ali Meʻûd - ʻÂdil Ahmed el-Mevcûd. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 1. Baskı., 1997.
- Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm es-. Bahru’l-ʻulûm, ts.
- Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî es-. Tefsîru’s-Semʻânî. thk. Yâsir b. İbrahim - Ganîm b. Abbas b. Ganîm. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1. Baskı., 1997.
- Swain, Dan. Yabancılaşma. çev. Hande T. Urbarlı. İstanbul: Markx-21 Yayınları, 2. Baskı., 2019.
- Şanver, Mehmet. “Dinî Tebliği ve Eğitim Açısından Kur’an’da İnsan Psikolojisi ve Özellikleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (01 Ocak 2001), 137-164.
- Şeker, Mehmet Yavuz. “İtminan Ayeti Özelinde Kalbin Zikri ve Sükûneti”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (03 Haziran 2013), 93-124.
- Şeriati, Ali. İnsan. çev. Şamil Öçal. Ankara: Fecr, 1. Basım., 2008.
- Şeriati, Ali. Yeni Çağın Özellikleri. çev. Hicabi Kırlangıç vd. Ankara: Fecr Yayınevi, 1. Baskı., 2015.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiʻu’l-beyân ʻan te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b.
- Abdulmuhsin et-Terekî. 26 Cilt. Dâr Hicr li’t-Tibâʻe ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʻ ve’l-İʻlân, 1. Baskı., 2001.
- Tekin, Mustafa. “Mevlâna Celâleddin Rûmi’de Din ve Yabancılaşma”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (01 Haziran 2010), 101-118.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. Sünenu’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. 5 Cilt. Mısır: Şerike Mektebe ve Matbaʻa Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Baskı., 1975.
- Tolan, Barlas. Çağdaş Toplumun Bunalımı Anomi ve Yabancılaşma. Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, 1980.
- Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillâh b. Yûnus b. Îsâ b. Abdillâh b. Refî‘ et-. Tefsîru’t-Tusterî. thk.
- Muhammed Bâsıl ̒Uyûnu’s-Sûd. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-̒İlmiyye, 1: Baskı., 2002.
- Yurtbaşı, Metin. Çağdaş Türkçe Sözlük. İstanbul: Excellence Publishing, 2013.
- Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-. Meʻâni’l-Kur’ân ve İʻrâbuh. thk. Abdulcelil Abdeşelbî. 5 Cilt. Beyrût: ʻÂlemu’l-Kutub, 1. Baskı., 1988.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf ʻan hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. el-İmâm ez-Zeyleî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitabi’l-ʻArabî, 3. Baskı., 1986.
- Zuheylî, Vehb ez-. et-Tefsîru’l-munîr fil-ʻakîde ve’ş-şerîʻa ve’l-menhec. 32 Cilt. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1. Basım., 1991.
Öz
In this study, the concept of alienation is examined from the perspective of the Qur'an. The definitions, causes, and consequences of alienation in disciplines such as philosophy, psychology, and sociology are addressed. Subsequently, topics considered to cause alienation in the Qur'an are analyzed under specific headings. These headings are based on the verb نَسِيَ (to forget/neglect). The Qur'an describes humans as beings capable of forgetting Allah, their purpose of creation, their own nature, and their future, emphasizing the need for education and warnings in this regard. Thus, the Qur'an instills in humans the consciousness of servitude to Allah by teaching them about Allah, themselves, the world, Satan, and similar matters. Serving as a source of life that fosters the spiritual revival of believers and enables them to walk among people with divine light, the Qur'an is a divine call that rescues humans from the darkness of disbelief, polytheism, and rebellion against Allah, leading them to happiness in this world and the hereafter. This divine call declares that human beings are not purposeless; they were created to recognize their Lord and serve Him. The Qur'an, as a life guide outlining the path to worldly and eternal happiness for believers, states that humans were created from clay and given life by divine breath, thus being made superior and valuable compared to other beings. It emphasizes that humans originate from Allah, were sent to this world to be tested, and are invited by Allah to the abode of peace and eternal life in paradise. Accordingly, the Qur'an highlights the necessity for humans to recognize their worth and not perceive life as confined to worldly existence; instead, it repeatedly announces that the true center of life is the hereafter. On the other hand, the Qur'an educates humans against Satan, the self, and the deceptive allure of worldly life, which could divert them from this sacred purpose. By providing satisfying answers to humanity's search for meaning and offering divine guidance, the Qur'an underscores the importance of living in accordance with divine commands and prohibitions and never severing the bond of servitude with their Lord. It warns that individuals who fail to adhere to these divine commands and warnings will corrupt their pure nature and become indifferent to their Lord, themselves, their purpose of creation, and their future, ultimately deviating from their purpose and experiencing alienation. As a result, the study concludes that, according to the Qur'an, those who turn away from the divine call, abandon their duties and responsibilities of servitude, and seek peace and happiness solely in worldly life will lose their identity and experience alienation, leading to irreparable loss and despair both in this world and the hereafter. Moreover, it is concluded that individuals can be protected against alienation through a strong, solid, and unwavering faith in Allah and a way of life shaped by this faith, embodied in the mission of servitude to Allah.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdulbaki, Muhammed Fûad. el-Muʻcemu’l-müfehres li’elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1996.
- Abdurrezzak, ̒İmâduddîn İbrâhîm. “İğtirâbu’l-insân fî zilli’l-medeniyyeti’l-hedîse”. Mecelletu Câmi̒ati’l-Me̒ârif 9 (ts.), 111-128.
- Akalın vd., Şükrü Halûk. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Baskı., 2011.
- Arabî, Muhammed b. Abdullah Ebû Bekr b. el-ʻ. el-Kabs fî şerhi muvatta Mâlik b. Enes. thk. Muhammed
- Abdullah Veled Kerim. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1992.
- Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük: Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde. ed. Ahmet Topaloğlu. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2. Baskı., 2005.
- Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Basım., 2016.
- Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2. Basım., 2003.
- Carrel, Alexis. Başarının Sırları. çev. Özcan Ünlü. İstanbul: Hayat, 2006.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-ʻarabiyye. thk. Ahmed Abdulgafur Attâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ʻİlm li’l-Melâyîn, 4. Baskı., 1987.
- Çakmak, Muhammet. “Yabancılaşma Kavramı Üzerine Bazı Değerlendirmeler ve Kur’an’ın Yabancılaşma Kavramına Bakışı”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (30 Haziran 1996), 0-0.
- Doğan, Mehmet. Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları, 25. Baskı., 2014.
- Ebû Hâtim, Ebû Hâtim Muhammed b. İdrîs b. Münzir er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’lʻazîm. thk. Esʻad Muhammed et-Teyyib. Suudi Arabistan: Mektebetu Nezâr Mustafa el-Bâz, 3. Basım., 1998.
- Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Behru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkı Muhammed Cemil. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1999.
- Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdu’l-̒akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrût: Dâr İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, ts.
- Ertoy, Muhammet. Yabancılaşma Kader mi, Tercih mi? Ankara: Lotus Yayınevi, 2007.
- Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-. Tehzîbu’l-luğa. thk. Muhammed Avd Murʻib. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 1. Baskı., 2001.
- Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed el-. Kitâbü’l- ̒ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrahim es-Sâmirâî. 8 Cilt. Dâr ve Mektebetu Hilâl, ts.
- Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed el-. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Naîm el-Urkusûsî. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle li’t-Tibâʻi ve’n-Neşri ve’t-Tevzîʻ, 8. Baskı., 2005.
- Fromm, Erich. Sahip Olmak ya da Olmak. çev. Arıtan Aydın. İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1997.
- Fromm, Erich. Yeni Bir İnsan Yeni bir Toplum: Yanılsama Zincirlerinin Ötesinde. çev. Necla Arat. İstanbul: Say Dağıtım, 4. Baskı., 1992.
- İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-kur’ân’i’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Reslân. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-̒İlmiyye, 1998.
- İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyyeti li’n-Neşr, 1984.
- İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Muʻcemu mekâyisi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1979.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. er-Rûh. Riyâd: Dâru ʻAtââti’l-ʻİlm, 3. Baskı., 2019.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. Şifâu’l-ʻalîl fî Mesâili’l-kadai ve’l-kaderi ve’l-hikmeti ve’t-teʻlîl. thk. Zâhir b. Sâlim Belfekîh. Riyâd: Dâru ʻAtââti’l-ʻİlm, 2. Basım., 2019.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʻarab. thk. Komisyon. 15 Cilt. Beyrût: Dâr Sâdr, 3. Baskı., 1993.
- İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-aʻzam. thk. Abdulhamid Henedâvî. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1. Baskı., 2000.
- İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed el-. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan ed-Dâvudî. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1. Baskı., 1991.
- Kafali, Hasan - Kazak, Mehmet. “Yabancılaşma ve Dindarlık Üzerine Bir Araştırma”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (31 Aralık 2022), 571-603. https://doi.org/10.17859/pauifd.1104288
- Karaalp, Cahit. “Hz. Âdem’in Yaratılışı, İnsanlığın Çoğalması ve Diğer Yaratılış Meselelerinin Kur’ân Açısından Değerlendirilmesi”. Dergiabant 9/1 (30 Mayıs 2021), 27-63. https://doi.org/10.33931/abuifd.891864
- Karaca, Faruk. Yabancılaşma ve Din Dinsel Yabancılaşmanın Sosyal Psikolojik Analizi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2. Basım., 2014.
- Karagöz, İsmail. “Kur’an’da Nisyân Kavramı”. Diyanet İlmi Dergi 33/3 (1997), 49-57.
- Karakuş, Abdulkadir. “Allah’a İmanın ve O’nunla İletişimin Ruh Sağlığına Olumlu Katkıları”. Diyanet İlmi Dergi 59/2 (19 Haziran 2023), 389-408.
- Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’a Göre İnkâr ve Bunalım İnkârcılığın Ruh Sağlığına Olumsuz Etkileri”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Bahar 2010), 211-235.
- Kayişoğlu, Nurullah. “Kur’an Açısından İnsanın Kendine Yabancılaşmasının Temel Sebepleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/24 (01 Aralık 2010), 53-60.
- Kılıç, İsmail. “Dijital Dünyada İnsanın Yabancılaşma Sorunu ve Kur’an’ın Rehberliğinde Çözüm Önerileri”. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021.
- Kılıç, Sadık. Yabancılaşma İnsana Karşı Toplumsal Süreç. İstanbul: Rahmet Yayıncılık, ts.
- Koç, Bekir. “Yabancılaşma ve Modern Tüketim Mabetleri Üzerine Bir Çözümleme / An Analysis on Alienation and the Modern Consumption Shrines”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (25 Ekim 2016), 0-0.
- Kurt, Muhammet Sacit. “Unutmak Dışındaki Anlamı Unutulan, Terk Etmek Anlamı Terk Edilen Kavram: Nisyân”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 54/2 (01 Ağustos 2013), 95-129. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001392
- Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
- Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-. Tefsîru’l-Mâturîdî. thk. Mecdî Baslûm. 10 Cilt. Dâru’l-Kutubi’lʻİlmiyye, 1. Baskı., 2005.
- Merter, Mustafa. Psikolojinin Üçüncü Boyutu: Nefs Psikolojisi ve Rüyaların Dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. basım., 2014.
- Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehâte. Beyrût: Dâru İhyâi Turâs, 1. Basım., 2002.
- O’shaughnessy, Thomas J. “Allah’a Yabancılaşma: Şirk”. çev. Ömer Kara. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (01 Haziran 1998), 361-374.
- Ömer, Ahmed Muhtar. Muʻcemu’l-lugati’l-ʻarabiyyeti’l-muʻasire. ʻÂlemu’l-Kutub, 2008.
- Özbudun, Sibel vd. Yabancılaşma. Ankara: Ütopya, 2008.
- Özköse, Kadir. “İnsanın Yabancılaşmasına Yönelik Sȗfȋ Perspektif / Sufi Perspective of Human Alienation / اغتراب الإنسان من خلال المنظور الصوفي”. İlahiyat Akademi 3 (06 Eylül 2016), 9-22.
- Özyurt, Cevat. Erich Fromm’un İnsan ve Toplum Anlayışı. Hiperlink, 2016.
- Özyurt, Cevat. Küreselleşme Sürecinde Kimlik ve Farklılaşma. İstanbul: Açılım Kitap, 2. Baskı., 2012.
- Pappenheim, Fritz. Modern İnsanın Yabancılaşması: Marx’a ve Tönnies’ye Dayalı Bir Yorum. çev. Salih Ak. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2002.
- Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer er-. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 3. Baskı., 1999.
- Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn. Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi. çev. Şefik Can. 6 Cilt. İstanbul: Ötüken, 22. Baskı., 2022.
- Saka, Şevki. Yabancılaşma Karşısında Kur’an. Ankara: İrşad Kitaplığı, 1997.
- Sefîrî, Şemsuddîn Muhammed b. Ömer b. Ahmed es-. el-Mecâlisu’l-vaʻziyye fî şerhi ehâdîsi hayri’l-beriyye. thk. Ahmed fethi Abdurrahman. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-̒İlmiyye, 2004.
- Seʻâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf es-. el-Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk.
- Muhammed Ali Meʻûd - ʻÂdil Ahmed el-Mevcûd. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 1. Baskı., 1997.
- Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm es-. Bahru’l-ʻulûm, ts.
- Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî es-. Tefsîru’s-Semʻânî. thk. Yâsir b. İbrahim - Ganîm b. Abbas b. Ganîm. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1. Baskı., 1997.
- Swain, Dan. Yabancılaşma. çev. Hande T. Urbarlı. İstanbul: Markx-21 Yayınları, 2. Baskı., 2019.
- Şanver, Mehmet. “Dinî Tebliği ve Eğitim Açısından Kur’an’da İnsan Psikolojisi ve Özellikleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (01 Ocak 2001), 137-164.
- Şeker, Mehmet Yavuz. “İtminan Ayeti Özelinde Kalbin Zikri ve Sükûneti”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (03 Haziran 2013), 93-124.
- Şeriati, Ali. İnsan. çev. Şamil Öçal. Ankara: Fecr, 1. Basım., 2008.
- Şeriati, Ali. Yeni Çağın Özellikleri. çev. Hicabi Kırlangıç vd. Ankara: Fecr Yayınevi, 1. Baskı., 2015.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiʻu’l-beyân ʻan te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b.
- Abdulmuhsin et-Terekî. 26 Cilt. Dâr Hicr li’t-Tibâʻe ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʻ ve’l-İʻlân, 1. Baskı., 2001.
- Tekin, Mustafa. “Mevlâna Celâleddin Rûmi’de Din ve Yabancılaşma”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (01 Haziran 2010), 101-118.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. Sünenu’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. 5 Cilt. Mısır: Şerike Mektebe ve Matbaʻa Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Baskı., 1975.
- Tolan, Barlas. Çağdaş Toplumun Bunalımı Anomi ve Yabancılaşma. Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, 1980.
- Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillâh b. Yûnus b. Îsâ b. Abdillâh b. Refî‘ et-. Tefsîru’t-Tusterî. thk.
- Muhammed Bâsıl ̒Uyûnu’s-Sûd. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-̒İlmiyye, 1: Baskı., 2002.
- Yurtbaşı, Metin. Çağdaş Türkçe Sözlük. İstanbul: Excellence Publishing, 2013.
- Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-. Meʻâni’l-Kur’ân ve İʻrâbuh. thk. Abdulcelil Abdeşelbî. 5 Cilt. Beyrût: ʻÂlemu’l-Kutub, 1. Baskı., 1988.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf ʻan hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. el-İmâm ez-Zeyleî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitabi’l-ʻArabî, 3. Baskı., 1986.
- Zuheylî, Vehb ez-. et-Tefsîru’l-munîr fil-ʻakîde ve’ş-şerîʻa ve’l-menhec. 32 Cilt. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1. Basım., 1991.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tefsir |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 25 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 7 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 21 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 25 |
