Öz
While the type of work in which a well-known scholar mentions the names of his teachers and the books he read from them was referred to as fahrasah in Andalusia and Maghrib, in the Eastern Islamic world, such works were given names such as sabath, muʻjam, mashîha. The authors of these works shed light on important fractions of their lives by offering information about which books they read, from which teachers, when and where, together with the recitation (kıraat) sequence. Meanwhile, they also leave clues regarding their own selves. These clues make a significant contribution to revealing which teachers the authors preferred in the scientific field they concentrated on and why as well as what kind of works they preferred to read and for what purpose, and their orientation within the intellectual network in which they were brought up in, etc. In this study, considering the features mentioned above, the 'intellectual-self' of Bandırmalı Küçük Hamid Efendi, one of the 18th century scholars, will be revealed based on his work Jâmi'u rivâyât al-fahâris, which is one of the most prominent examples of the sebet tradition. His place within the intellectual network of his period will be evaluated.
Anahtar Kelimeler
fahrasah sabath ego-document intellectua-self intellectual network Bandırmalı Kuchuk Hamid Afandi Jâmi‘u rivâyât al-fahâris
Kaynakça
- Abdulkadir, Muvaffak Abdullah. İlmu’l-esbât ve meâcimu’ş-şuyûh ve’l-meşyehât ve fennü kitâbeti’t-terâcim. Mekke: Câmiatü ümmi’l-kurâ, 1421.
- Adıgüzel, Cumhur Ersin. “Endülüslü bir Muhaddisin İlim Dünyası: İbn Hayr el-İşbili ve Fehrese’si.” Mille ve Nihal 12, no.1 (Nisan 2016): 35-54.
- Akpınar, Cemil. “İcâzet.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/ 393. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- el-Âmâsî, Âkifzâde. Kitâbü’l-mecmûʻ fî’l-meşhûd ve’l-mesmûʻ. Çev. Hikmet Özdemir. İstanbul: Türkiye İlmi İctimai Hizmetler Vakfı, 1998.
- Ayaz, Kadir. “Bandırmalı Küçük Hamid Efendi’nin Hadis İcazetleri ve Câmi‘u rivâyâ- ti’l-fehâris ve lâmi‘u icâzâti ehli’l-fevâris Adlı Eserindeki Rivayet Birikimi.” Osmanlı’da İlm-i Hadis, ed. Zekeriya Güler vd. (İstanbul: İSAR Yayınları, 2021), 387- 428.
- Aydınlı, Abdullah. “es-Seyyid Hâmid el-Bandırmavî (1111-1172/1699-1758 veya 1759) ve ‘Ukûdü’d-dürer fî ‘ilmi’l-eser Adlı Eseri.” Hadis Tetkikleri Dergisi 1, no.12 (Aralık 2013): 67-112.
- —, “Osmanlı Hadis Alimlerinden Küçük Hamid Efendi’nin (1111-1172/1699-1758 VE- YA 1759) Hayatı ve Eserleri.” Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003): 1-11.
- Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn. Haz. Kilisli Rıfat Bilge. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
- Bandırmalı Küçük Hamid Efendi. Tanînü’l mücelcelât bi-tebyîni’l-müselselât. Kahire: Dâru’r-Risâle, 2013.
- —, Sebetü’l-Bandırmevî câmi‘u rivâyâti’l-fehâris ve lâmi‘u icâzâti ehli’l-fevâris. Haz. Abdülkadir b. Ömer Ayaz. İstanbul: İlim Kapısı, 2020.
- Benli, Ali. “Muhammed b. Câbir el-Vâdîâşî’nin Bernâmec’i Işığında 14. Yüzyılda Arapça Dil ve Edebiyat Kitapları.” İlm-i Edeb’e Dönüş: 8/14. Yüzyıl Arap Dili, Edebiyatı ve Belâgatı Çalışmaları, ed. Şükran Fazlıoğlu vd. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2024.
- Birışık, Abdülhamid. “İbn Akîle.” Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. 19/304- 306. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
- Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1333. Eşer, Ahmet. “Abdulganî en-Nablusî’nin Şehid Ali Paşa’ya İcâzetnâmesi (Tahkik ve İnceleme).” Balıkesir İlahiyat Dergisi 14 (Aralık 2021): 31-60.
- —, Hadis İlminde Fehrese Literatürü. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2021. Erdem, Sadık. “Neylî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/ 69-71. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
- Fazlıoğlu, İhsan. “Gelecek Geçmişi, Şimdi Kılma Bilinci: Çağdaş Dönemde İslâm-Osmanlı Mirası ile İlişkilerin Kökleri Üzerine.” Müslüman Dünyada Çağdaş Düşünce (4 Cilt): Türk Düşüncesi (1. Cilt). Ankara: YTB Yayınları, 2020. 64-83.
- —, “Hem ‘Fâzıl’ Hem ‘Köprülü’ Olmak: Osmanlı ‘Erken-Yenilenme’ Hareketine Farklı Bir Bakış.” Osmanlı Tarihinde Köprülüler Dönemi (1656-1710) Yeni Kaynaklar Yeni Yaklaşımlar, ed. M. Fatih Çalışır. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2024.
- Fazlıoğlu, İhsan ve İbrahim Uzunağaç. “İbrâhîm el-Kûrânî”. İslâm Düşünce Atlası, https://islamdusunceatlasi.org/ibrahim-el-kurani/503
- Fındıklılı İsmet Efendi. Tekmiletü’ş- Şekâik fi hakki ehli’l-hakâik. Haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
- İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâr sâdır, 1990. 2/19-20. Kandemir, M. Yaşar. “Fehrese.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/297-299. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Karahasanoğlu, Selim. “Ben Anlatıları: Tarihsel Kaynak Olarak İmkanları, Sınırları.” Turkish History Education Journal 8, no.1 (Spring 2019): 211-230.
- Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn Terâcimu Musannifî’l-Kütübi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1993.
- el-Kettânî, Abdülhay b. Abdülkebir. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât. Ed. İhsan Abbas. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslami, 1983. 1/67-71.
- Küzberî, Abdurrahman İbn Muhammed. Sebetü’l-Küzberî (nâşirin mukaddimesi). Dımaşk: Dâru’l-Besâir, 1983.
- Mar‘aşlî, Yusuf Abdurrahman. Mu‘cemü’l-me‘âcim ve’l-meşyehât ve’l-fehâris ve’l-berâmic ve’l-esbât. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2002.
- Özervarlı, M. Said, Cahid Şenel, Harun Kuşlu, ed. Dönemi ve İlim Çevresi Işığında Yanyalı Esad Efendi. İstanbul: TDV Vakfı Yayınları, 2024.
- Sarıkavak, Kazım. “Yanyalı Esad Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. 43/322-323. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
- eş-Şebrâvî, Abdullah b. Muhammed. Menâiḥu’l-eltâf fî medâiḥi’l-eşrâf (Dîvânu’ş-Şebrâvî). Kahire: Matbaa-i Âmire, 1290.
- —, “Fehresetü Abdullah eş- Şebrâvî.” Haz. Muhammed ez-Zâhî. el-Mevrid, 4/11 Irak (Kış 1982): 89-112.
- Tanman M. Baha- H. Kâmil Yılmaz. “Bandırmalızâde Tekkesi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/ 54. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
- Toksöz, Hatice. “Akkirmânî.” Türk İslâm Düşüncesi Tarihi içinde, ed. Ömer Bozkurt. Ankara: Divan Kitap, 2014. 525-43.
- Voll, John Obert. “Abdullah b. Sâlim el-Basrî ve 18. Yüzyılda Hadis İlmi.” Çev. Nail Okuyucu, Batı Gözüyle Tecdid: İslâm Dünyasında Tecdid Hareketleri 1750-1850, ed. Nail Okuyucu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014. 217-230.
- ez-Zebîdî, Murtedâ. Tâcu’l-Arûs min Cavâhiru’l-kâmûs, thk. Abdulalîm et-Tahâvî. Kuveyt: Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1987. 4/472-477.
- ez-Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm li Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-‘Arabi ve’l-Musta‘ribîne ve’l-Musteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.
Öz
Tanınmış bir âlimin hocaları ile onlardan okuduğu kitapların isimlerini zikrettiği eser türü Endülüs ve Mağrib’te fehrese olarak adlandırılırken Doğu İslâm dünyasında bu tür eserlere sebet, muʻcem, meşîha gibi isimler verilmiştir. Bu eserlerin müellifleri hangi hocalardan hangi kitapları ne zaman ve nerede okudukları hakkındaki bilgileri kıraat silsilesiyle birlikte vererek kendi hayatlarının önemli bir kesitine ışık tutarlar. Bu esnada kendi benliklerine dair ipuçları da verirler. Bu ipuçları müelliflerin yoğunlaştıkları ilmî alanda hangi hocaları niçin tercih ettiklerini, ne tür eserleri hangi amaçla okuduklarını, yetiştikleri entelektüel ağ içindeki yönelimlerini, vb. ortaya çıkartmakta ciddi katkı sağlarlar. İşte bu çalışmada, yukarıda işaret edilen özellikler göz önünde bulundurularak, 18. yüzyıl âlimlerinden Bandırmalı Küçük Hamid Efendi’nin sebet geleneğinin en iyi örneklerinden biri olan Câmi‘u rivâyâti’l-fehâris ve lâmi‘u icâzâti ehli’l-fevâris adlı eserinden hareketle müellifinin ‘entelektüel-ben’i ortaya çıkarılacak ve kendi dönemindeki entelektüel ağ içindeki yeri değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler
Fehrese sebet ben anlatısı entelektüel-ben entelektüel ağ Bandırmalı Küçük Hamid Efendi Câmi‘u rivâyâti’l-fehâris
Kaynakça
- Abdulkadir, Muvaffak Abdullah. İlmu’l-esbât ve meâcimu’ş-şuyûh ve’l-meşyehât ve fennü kitâbeti’t-terâcim. Mekke: Câmiatü ümmi’l-kurâ, 1421.
- Adıgüzel, Cumhur Ersin. “Endülüslü bir Muhaddisin İlim Dünyası: İbn Hayr el-İşbili ve Fehrese’si.” Mille ve Nihal 12, no.1 (Nisan 2016): 35-54.
- Akpınar, Cemil. “İcâzet.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/ 393. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- el-Âmâsî, Âkifzâde. Kitâbü’l-mecmûʻ fî’l-meşhûd ve’l-mesmûʻ. Çev. Hikmet Özdemir. İstanbul: Türkiye İlmi İctimai Hizmetler Vakfı, 1998.
- Ayaz, Kadir. “Bandırmalı Küçük Hamid Efendi’nin Hadis İcazetleri ve Câmi‘u rivâyâ- ti’l-fehâris ve lâmi‘u icâzâti ehli’l-fevâris Adlı Eserindeki Rivayet Birikimi.” Osmanlı’da İlm-i Hadis, ed. Zekeriya Güler vd. (İstanbul: İSAR Yayınları, 2021), 387- 428.
- Aydınlı, Abdullah. “es-Seyyid Hâmid el-Bandırmavî (1111-1172/1699-1758 veya 1759) ve ‘Ukûdü’d-dürer fî ‘ilmi’l-eser Adlı Eseri.” Hadis Tetkikleri Dergisi 1, no.12 (Aralık 2013): 67-112.
- —, “Osmanlı Hadis Alimlerinden Küçük Hamid Efendi’nin (1111-1172/1699-1758 VE- YA 1759) Hayatı ve Eserleri.” Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003): 1-11.
- Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn. Haz. Kilisli Rıfat Bilge. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
- Bandırmalı Küçük Hamid Efendi. Tanînü’l mücelcelât bi-tebyîni’l-müselselât. Kahire: Dâru’r-Risâle, 2013.
- —, Sebetü’l-Bandırmevî câmi‘u rivâyâti’l-fehâris ve lâmi‘u icâzâti ehli’l-fevâris. Haz. Abdülkadir b. Ömer Ayaz. İstanbul: İlim Kapısı, 2020.
- Benli, Ali. “Muhammed b. Câbir el-Vâdîâşî’nin Bernâmec’i Işığında 14. Yüzyılda Arapça Dil ve Edebiyat Kitapları.” İlm-i Edeb’e Dönüş: 8/14. Yüzyıl Arap Dili, Edebiyatı ve Belâgatı Çalışmaları, ed. Şükran Fazlıoğlu vd. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2024.
- Birışık, Abdülhamid. “İbn Akîle.” Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. 19/304- 306. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
- Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1333. Eşer, Ahmet. “Abdulganî en-Nablusî’nin Şehid Ali Paşa’ya İcâzetnâmesi (Tahkik ve İnceleme).” Balıkesir İlahiyat Dergisi 14 (Aralık 2021): 31-60.
- —, Hadis İlminde Fehrese Literatürü. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2021. Erdem, Sadık. “Neylî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/ 69-71. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
- Fazlıoğlu, İhsan. “Gelecek Geçmişi, Şimdi Kılma Bilinci: Çağdaş Dönemde İslâm-Osmanlı Mirası ile İlişkilerin Kökleri Üzerine.” Müslüman Dünyada Çağdaş Düşünce (4 Cilt): Türk Düşüncesi (1. Cilt). Ankara: YTB Yayınları, 2020. 64-83.
- —, “Hem ‘Fâzıl’ Hem ‘Köprülü’ Olmak: Osmanlı ‘Erken-Yenilenme’ Hareketine Farklı Bir Bakış.” Osmanlı Tarihinde Köprülüler Dönemi (1656-1710) Yeni Kaynaklar Yeni Yaklaşımlar, ed. M. Fatih Çalışır. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2024.
- Fazlıoğlu, İhsan ve İbrahim Uzunağaç. “İbrâhîm el-Kûrânî”. İslâm Düşünce Atlası, https://islamdusunceatlasi.org/ibrahim-el-kurani/503
- Fındıklılı İsmet Efendi. Tekmiletü’ş- Şekâik fi hakki ehli’l-hakâik. Haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
- İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâr sâdır, 1990. 2/19-20. Kandemir, M. Yaşar. “Fehrese.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/297-299. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Karahasanoğlu, Selim. “Ben Anlatıları: Tarihsel Kaynak Olarak İmkanları, Sınırları.” Turkish History Education Journal 8, no.1 (Spring 2019): 211-230.
- Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn Terâcimu Musannifî’l-Kütübi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1993.
- el-Kettânî, Abdülhay b. Abdülkebir. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât. Ed. İhsan Abbas. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslami, 1983. 1/67-71.
- Küzberî, Abdurrahman İbn Muhammed. Sebetü’l-Küzberî (nâşirin mukaddimesi). Dımaşk: Dâru’l-Besâir, 1983.
- Mar‘aşlî, Yusuf Abdurrahman. Mu‘cemü’l-me‘âcim ve’l-meşyehât ve’l-fehâris ve’l-berâmic ve’l-esbât. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2002.
- Özervarlı, M. Said, Cahid Şenel, Harun Kuşlu, ed. Dönemi ve İlim Çevresi Işığında Yanyalı Esad Efendi. İstanbul: TDV Vakfı Yayınları, 2024.
- Sarıkavak, Kazım. “Yanyalı Esad Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. 43/322-323. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
- eş-Şebrâvî, Abdullah b. Muhammed. Menâiḥu’l-eltâf fî medâiḥi’l-eşrâf (Dîvânu’ş-Şebrâvî). Kahire: Matbaa-i Âmire, 1290.
- —, “Fehresetü Abdullah eş- Şebrâvî.” Haz. Muhammed ez-Zâhî. el-Mevrid, 4/11 Irak (Kış 1982): 89-112.
- Tanman M. Baha- H. Kâmil Yılmaz. “Bandırmalızâde Tekkesi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/ 54. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
- Toksöz, Hatice. “Akkirmânî.” Türk İslâm Düşüncesi Tarihi içinde, ed. Ömer Bozkurt. Ankara: Divan Kitap, 2014. 525-43.
- Voll, John Obert. “Abdullah b. Sâlim el-Basrî ve 18. Yüzyılda Hadis İlmi.” Çev. Nail Okuyucu, Batı Gözüyle Tecdid: İslâm Dünyasında Tecdid Hareketleri 1750-1850, ed. Nail Okuyucu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014. 217-230.
- ez-Zebîdî, Murtedâ. Tâcu’l-Arûs min Cavâhiru’l-kâmûs, thk. Abdulalîm et-Tahâvî. Kuveyt: Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1987. 4/472-477.
- ez-Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm li Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-‘Arabi ve’l-Musta‘ribîne ve’l-Musteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Biyografi |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 23 Mayıs 2025 |
| Kabul Tarihi | 16 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 3 Sayı: 1 |
