Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Relations Between Dhimmis and Muslims in Jerusalem During the Mamluk Period

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 175 - 191, 30.06.2025

Mehmet Emin Eser

https://doi.org/10.30627/cuilah.1633410

Öz

Throughout the Mamluk period, Jerusalem maintained a multicultural structure in which various religious communities coexisted. Muslims, Christians, and Jews all demonstrated a shared reverence for the city’s sacred status, while the Mamluk administration implemented a range of policies aimed at regulating and balancing this multi-religious environment. Adopting an approach rooted in peace and tolerance, the Mamluks allowed non-Muslims to practice their faiths within certain boundaries and sought to maintain equitable governance regarding taxation, religious freedom, and social roles. While Muslims preserved the sacred Islamic heritage of the city, Christian and Jewish communities were also able to continue practicing their religions. Although occasional tensions arose in the city, the administration intervened promptly to restore social order. In conclusion, Jerusalem during the Mamluk era stands as an example of how religious pluralism could be sustained in a controlled manner, with intercommunal relations shaped by principles of tolerance and equilibrium.

Anahtar Kelimeler

History of Religions Mamluks Jerusalem Muslims Non-Muslims.

Kaynakça

  • Ali Seyyid, A. (1986). el-Kudüs fi asri’l-memluki. Daru’l-Fikr.
  • Arar, Ş. İ. (2003). Sukan Filistin fi’l-ahdi’l-Memluki. Camiatu Beyr Zeyt.
  • Arif, A. (1951). Tarihu’l-Kudüs. Daru’l-Mearif.
  • Arini, S. B. (1963). Eş-Şerku’l-evset ve’l-hurubi’s-Selbiyye. Daru’n-Nehdetu’l-Arabiyye.
  • Arslantaş, N. (2011). İslâm Toplumunda Yahudiler. İz Yayıncılık.
  • Âşur, S. A. (1965). En-Nasır Selahaddin. Müessesetu’l-Mısriyyetu’l-Amme.
  • Âşur, S. A. (1992). el-Müctemau’l-Mısri fi asri’l-selatni’l-memalik. Daru’l-Nehdeti’l-Arabiyye.
  • Ayaz, F. Y. (2006). Memlükler Döneminde Vezirlerin Görevleri. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 142-182.
  • Ayaz, F. Y. (2019). “Tenkiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2, 591-592. TDV Yayınları.
  • Derrâc, A. (1961). el-Memalik vel-Frenc (fil-Karni tasi’i hicrî- el-Hamis-i aşere miladi). Daru’l-Fikril-Arabi.
  • Derrâc, A. (1968). Vesaiku deyr sehyun bi’l-Kudsi’ş-şerif. Mektebetu’l-Encelu’l-Mısriyye.
  • Diyab, S. (1977). Dirasetu fi alemi’l-bahri’l-mutesevvit fi usuri’l-vusta. El-Mecelletu’t-Tarihiyyetu’l-Mısriyye, 24/55-83.
  • Düzenli, Aygül. (2022). Memlûkler Döneminin Büyük Türk Emîrlerinden Tenkiz en-Nâsırî (ö. 741 1340). Büyük Zaferin 100. Yılı Anısına 4. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, Ankara.
  • Eser, M. E. (2023). Memlükler Döneminde (648-923/1250-1517) Ehl-i Zimme’nin İstihdamı. Yakın Doğu Üniversitesi İslâm Tetkikleri Merkezi Dergisi, 9(1), 101-118. https://doi.org/10.32955/neu.istem.2023.9.1.07
  • Eser, M. E. (2024). Memlükler Döneminde Müslim-Gayrimüslim İlişkileri. Kitap Dünyası.
  • Faiza, A. H. (1412/1992). Ehl zimme fi biladû’ş-Şam fi asr min el-Eyyûbî ve’l-Memlûkî. Camiatu Yermük.
  • Gavânime, Y. D. (1982). Tarih-i niyabeti-l beytu-l mukaddes fi asri’l-memalik. Daru’l-Hayat li’n-Neşri ve’t-Tevzi.
  • Hitti, P. K. (1989). Siyasal ve Kültürel İslâm Tarihi. (Çev. Salih Tuğ). Boğaziçi Yayınları.
  • İbn İyâs, E. Z. (1395/1975). Bedâiu’z-zühûr fi vekâii’d-dühûr. thk. Muhammed Mustafa. 5 cilt. Daru İhyaü’l-Kütubi’l-Arabiyye.
  • İbnü’l-Esîr, E. İ. (1417/1997). el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselam Tedmuri. 10 cilt. Daru’l-Kitabu’l-Arabî.
  • İsfehanî, İ. (1979). el-Berku’ş-Şamî. thk. Fethiye en-Nebrava. Mektebetu’l-Hanci bi Mısır.
  • İslam Han, Z. (1973). Tarihu Filistini’l-kadim munz evvelu gazva Yahudi hetta ahir gazva salibi (1220-1359). Daru’n-Nefais.
  • Kalkaşendî, E. Ş. (trs). Subhu’l-a’şâ fi sınâati’l-inşâ. 15 cilt. Daru’l-Kütubi’l-İlmiyye.
  • Kasım Abduh, K. (1993). el-Yahud fi-Mısır. Daru’ş-Şuruk. Kasım Abduh, K. (2003). Ehl-i zimme fi Mısır mine-l fethi-l İslâm hetta nihayetü-l memalik. Dirasetu Vesaikiyye Ayn Diraset ve Buhus İnsaniyye ve İctimaiyye.
  • Kopraman, K. Y. (1994). “Memlüklerde Divan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 9, 383. TDV Yayınları.
  • Kusi, A. (trs). Selahaddin ve’l-Yehud. El-Camiatu’l-Kahire el-Mecelletu’t-Tarihiyye. 24/39-54. Makrîzî, E. T. (1418). el-Mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bi- ẕikri’l-ḫıṭaṭ ve’l-âsâr. 4 cilt. Daru’l-Kütubil-İlmiyye.
  • Muhammed, K. A. (1343/1925). Hıtati’ş-Şam. el-Matbaatu’l-Hadise. Ömerî, Ş. A. (1408/1988). et-Taʿrîf bi’l-musṭalaḥi’ş-şerîf. thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin. Daru’l-Kutbu İlmiyye.
  • Ömerî, Ş. A. (H. 1423). Mesâlikü’l-ebsâr fi memâliki’l-emsâr thk. Kamil Süleyman el-Cebur. 27 cilt. El-Mecmuu’s-Sekafi.
  • Reşad İmam, M. (1966). Medinetü’l-Kudüs fi’l-ahdi’l-Memlukî. el-Camiatu’l-Amerikiyya.
  • Safedî, E. S. (1420/2000). el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmet Arnavut, Turkî Mustafa. 29 cilt. Daru İhyaü’t-Turas.
  • Seyyid Muhammed, S. (1993). Cevâlî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 7, 436-437. ss.) TDV Yayınları.
  • Taneri, A. (1994). “Büyük Selçuklularda Divan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 9, 383-385. TDV Yayınları.
  • Tutaylî, B. (2002). Rıhlet-u Bünyamin el-tutayli (561-569). (Çev. Azra Hedad). El-Mecmuu’s-Sekafi.
  • Uleymî, E. M. (trs). el-Ünsü'l-celil bi-tarihi'l-Kudüs ve'l-Halil. thk. Adnan Yunus Abdul-Mecit Nebatet. 2 cilt. Mektebeti Dandiys.
  • Vekad, M. M. (1999). el-Yehûd fi asri’l-memlük-i fi dev’i vesâiku’l-cenize. El-heyet-u Mısriyyeti-l Ammet-i li’l-Küttab.
  • Yiğit, F. A. (2018). Memlûk Devleti İdaresinde Yahudiler. (M. Mustafa Kulu Ed). İkinci Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2018 Bildiri ve Öz Kitabı 123-129. On yedi Eylül Üniversitesi.
  • Yiğit, F. A. (2024). Fethinden Osmanlılara Kudüs Tarihi. İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
  • Zayid, A. (2000). El-Kudsü’l-Halide. El-Heyetu’l-Mısriyyetu’l-Amme.
  • Ziyade, N. (1362/1943). Ravaduş-şarki’l-arabi fi usuri’l-vusta. Beytu’l-Mukaddes: el-Kulliyeti’l-Arabiye.

MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 175 - 191, 30.06.2025

Mehmet Emin Eser

https://doi.org/10.30627/cuilah.1633410

Öz

Memlükler dönemi boyunca Kudüs, farklı dinî toplulukların bir arada yaşadığı çok kültürlü bir yapıya sahipti. Müslümanlar, Hristiyanlar ve Yahudiler şehrin kutsal statüsüne ortak bir saygı gösterirken, Memlük yönetimi bu çok dinli yapıyı düzenlemek ve dengelemek adına çeşitli politikalar geliştirdi. Memlükler, barış ve hoşgörü temelli bir yaklaşım benimseyerek, gayrimüslimlerin dinî yaşamlarına belirli sınırlar dâhilinde izin vermiş; vergi sistemi, ibadet özgürlüğü ve toplumsal roller bakımından adaletli bir yönetim sergilemeye çalışmıştır. Kudüs’teki Müslümanlar, İslam’ın kutsal mirasını korurken, Hristiyan ve Yahudi topluluklar da kendi inançlarını sürdürme imkânı bulmuşlardır. Şehirde zaman zaman gerilimler yaşansa da yönetim bu durumlara hızlı müdahalelerde bulunarak toplumsal düzeni yeniden sağlamıştır. Sonuç olarak, Memlükler döneminde Kudüs, dinî çoğulculuğun kontrollü biçimde sürdürülebildiği, topluluklar arası ilişkilerin hoşgörü ve denge temelinde şekillendiği bir yönetim örneği sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi Memlükler Kudüs Müslümanlar Gayrimüslimler

Kaynakça

  • Ali Seyyid, A. (1986). el-Kudüs fi asri’l-memluki. Daru’l-Fikr.
  • Arar, Ş. İ. (2003). Sukan Filistin fi’l-ahdi’l-Memluki. Camiatu Beyr Zeyt.
  • Arif, A. (1951). Tarihu’l-Kudüs. Daru’l-Mearif.
  • Arini, S. B. (1963). Eş-Şerku’l-evset ve’l-hurubi’s-Selbiyye. Daru’n-Nehdetu’l-Arabiyye.
  • Arslantaş, N. (2011). İslâm Toplumunda Yahudiler. İz Yayıncılık.
  • Âşur, S. A. (1965). En-Nasır Selahaddin. Müessesetu’l-Mısriyyetu’l-Amme.
  • Âşur, S. A. (1992). el-Müctemau’l-Mısri fi asri’l-selatni’l-memalik. Daru’l-Nehdeti’l-Arabiyye.
  • Ayaz, F. Y. (2006). Memlükler Döneminde Vezirlerin Görevleri. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 142-182.
  • Ayaz, F. Y. (2019). “Tenkiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2, 591-592. TDV Yayınları.
  • Derrâc, A. (1961). el-Memalik vel-Frenc (fil-Karni tasi’i hicrî- el-Hamis-i aşere miladi). Daru’l-Fikril-Arabi.
  • Derrâc, A. (1968). Vesaiku deyr sehyun bi’l-Kudsi’ş-şerif. Mektebetu’l-Encelu’l-Mısriyye.
  • Diyab, S. (1977). Dirasetu fi alemi’l-bahri’l-mutesevvit fi usuri’l-vusta. El-Mecelletu’t-Tarihiyyetu’l-Mısriyye, 24/55-83.
  • Düzenli, Aygül. (2022). Memlûkler Döneminin Büyük Türk Emîrlerinden Tenkiz en-Nâsırî (ö. 741 1340). Büyük Zaferin 100. Yılı Anısına 4. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, Ankara.
  • Eser, M. E. (2023). Memlükler Döneminde (648-923/1250-1517) Ehl-i Zimme’nin İstihdamı. Yakın Doğu Üniversitesi İslâm Tetkikleri Merkezi Dergisi, 9(1), 101-118. https://doi.org/10.32955/neu.istem.2023.9.1.07
  • Eser, M. E. (2024). Memlükler Döneminde Müslim-Gayrimüslim İlişkileri. Kitap Dünyası.
  • Faiza, A. H. (1412/1992). Ehl zimme fi biladû’ş-Şam fi asr min el-Eyyûbî ve’l-Memlûkî. Camiatu Yermük.
  • Gavânime, Y. D. (1982). Tarih-i niyabeti-l beytu-l mukaddes fi asri’l-memalik. Daru’l-Hayat li’n-Neşri ve’t-Tevzi.
  • Hitti, P. K. (1989). Siyasal ve Kültürel İslâm Tarihi. (Çev. Salih Tuğ). Boğaziçi Yayınları.
  • İbn İyâs, E. Z. (1395/1975). Bedâiu’z-zühûr fi vekâii’d-dühûr. thk. Muhammed Mustafa. 5 cilt. Daru İhyaü’l-Kütubi’l-Arabiyye.
  • İbnü’l-Esîr, E. İ. (1417/1997). el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselam Tedmuri. 10 cilt. Daru’l-Kitabu’l-Arabî.
  • İsfehanî, İ. (1979). el-Berku’ş-Şamî. thk. Fethiye en-Nebrava. Mektebetu’l-Hanci bi Mısır.
  • İslam Han, Z. (1973). Tarihu Filistini’l-kadim munz evvelu gazva Yahudi hetta ahir gazva salibi (1220-1359). Daru’n-Nefais.
  • Kalkaşendî, E. Ş. (trs). Subhu’l-a’şâ fi sınâati’l-inşâ. 15 cilt. Daru’l-Kütubi’l-İlmiyye.
  • Kasım Abduh, K. (1993). el-Yahud fi-Mısır. Daru’ş-Şuruk. Kasım Abduh, K. (2003). Ehl-i zimme fi Mısır mine-l fethi-l İslâm hetta nihayetü-l memalik. Dirasetu Vesaikiyye Ayn Diraset ve Buhus İnsaniyye ve İctimaiyye.
  • Kopraman, K. Y. (1994). “Memlüklerde Divan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 9, 383. TDV Yayınları.
  • Kusi, A. (trs). Selahaddin ve’l-Yehud. El-Camiatu’l-Kahire el-Mecelletu’t-Tarihiyye. 24/39-54. Makrîzî, E. T. (1418). el-Mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bi- ẕikri’l-ḫıṭaṭ ve’l-âsâr. 4 cilt. Daru’l-Kütubil-İlmiyye.
  • Muhammed, K. A. (1343/1925). Hıtati’ş-Şam. el-Matbaatu’l-Hadise. Ömerî, Ş. A. (1408/1988). et-Taʿrîf bi’l-musṭalaḥi’ş-şerîf. thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin. Daru’l-Kutbu İlmiyye.
  • Ömerî, Ş. A. (H. 1423). Mesâlikü’l-ebsâr fi memâliki’l-emsâr thk. Kamil Süleyman el-Cebur. 27 cilt. El-Mecmuu’s-Sekafi.
  • Reşad İmam, M. (1966). Medinetü’l-Kudüs fi’l-ahdi’l-Memlukî. el-Camiatu’l-Amerikiyya.
  • Safedî, E. S. (1420/2000). el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmet Arnavut, Turkî Mustafa. 29 cilt. Daru İhyaü’t-Turas.
  • Seyyid Muhammed, S. (1993). Cevâlî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 7, 436-437. ss.) TDV Yayınları.
  • Taneri, A. (1994). “Büyük Selçuklularda Divan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 9, 383-385. TDV Yayınları.
  • Tutaylî, B. (2002). Rıhlet-u Bünyamin el-tutayli (561-569). (Çev. Azra Hedad). El-Mecmuu’s-Sekafi.
  • Uleymî, E. M. (trs). el-Ünsü'l-celil bi-tarihi'l-Kudüs ve'l-Halil. thk. Adnan Yunus Abdul-Mecit Nebatet. 2 cilt. Mektebeti Dandiys.
  • Vekad, M. M. (1999). el-Yehûd fi asri’l-memlük-i fi dev’i vesâiku’l-cenize. El-heyet-u Mısriyyeti-l Ammet-i li’l-Küttab.
  • Yiğit, F. A. (2018). Memlûk Devleti İdaresinde Yahudiler. (M. Mustafa Kulu Ed). İkinci Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2018 Bildiri ve Öz Kitabı 123-129. On yedi Eylül Üniversitesi.
  • Yiğit, F. A. (2024). Fethinden Osmanlılara Kudüs Tarihi. İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
  • Zayid, A. (2000). El-Kudsü’l-Halide. El-Heyetu’l-Mısriyyetu’l-Amme.
  • Ziyade, N. (1362/1943). Ravaduş-şarki’l-arabi fi usuri’l-vusta. Beytu’l-Mukaddes: el-Kulliyeti’l-Arabiye.
Toplam 39 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Araştırmaları (Diğer)
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Mehmet Emin Eser 0000-0001-6882-272X

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 4 Şubat 2025
Kabul Tarihi 19 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 25 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Eser, M. E. (2025). MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 25(1), 175-191. https://doi.org/10.30627/cuilah.1633410
AMA Eser ME. MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD). Haziran 2025;25(1):175-191. doi:10.30627/cuilah.1633410
Chicago Eser, Mehmet Emin. “MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 25, sy. 1 (Haziran 2025): 175-91. https://doi.org/10.30627/cuilah.1633410.
EndNote Eser ME (01 Haziran 2025) MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 25 1 175–191.
IEEE M. E. Eser, “MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), c. 25, sy. 1, ss. 175–191, 2025, doi: 10.30627/cuilah.1633410.
ISNAD Eser, Mehmet Emin. “MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 25/1 (Haziran 2025), 175-191. https://doi.org/10.30627/cuilah.1633410.
JAMA Eser ME. MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD). 2025;25:175–191.
MLA Eser, Mehmet Emin. “MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), c. 25, sy. 1, 2025, ss. 175-91, doi:10.30627/cuilah.1633410.
Vancouver Eser ME. MEMLÜKLER DÖNEMİNDE KUDÜS’TEKİ ZİMMÎLER VE MÜSLÜMANLARLA OLAN İLİŞKİLER. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD). 2025;25(1):175-91.
 Kapak Resmi İndir

Correspondence Address
Cukurova University, Faculty of Theology, Balcali Campus, 01330, Saricam/Adana.