Araştırma Makalesi
Yıl 2025,
Cilt: 34 Sayı: 1, 216 - 235, 30.04.2025
Öz
Bu makalenin temel sorunsalı geçmişte Cumhuriyet Halk Partisinin dindar kesime yönelik daha çok katı Fransız tipi laiklik uygulamalarına yaklaşımı ve dinin kamusal alanda önemli ölçüde sınırlandırılması ile günümüzde esnek İngiliz tipi laiklik uygulamalarına yaklaşımı arasındaki farklılıklardır. Makalenin konusu Türkiye’de laikliğin önemli temsilcilerinden olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin din ve dindarlarla ilişkisini geçmiş ve günümüz CHP’si çerçevesinde laiklik bağlamında analiz etmektir. Makalenin amacı ise CHP’nin laiklik anlayışındaki dönüşümü incelemek, geçmiş ve günümüz arasında din ve dindarlara yaklaşımını birtakım hususlar üzerinden mukayeseli şekilde ele almaktır. Çalışmanın tarihsel olarak kapsamı 1930’lu yıllardan günümüze kadar ki zaman dilimidir. Makalede betimsel yöntem kullanılmaktadır. Bu kapsamda çalışmada partinin resmî açıklamalarından, raporlardan, gazete haberlerinden, basına verilen mülakatlardan yararlanılmaktadır. Çalışmadan elde edilen bulguya göre CHP’nin ortaya koyduğu güncel form geçmişe göre daha ılımlı, uyumlu ve esnek bir anlayışı yansıtmaktadır. Yine çalışmadan çıkarılan bir sonuca göre CHP’nin özellikle yönetimsel bazda son yıllarda sergilemeye çalıştığı bu form, din ve dindarlar ile yeni ve zorunlu bir toplumsal ve siyasal uzlaşma sürecine işaret etmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akkır, R. (2014). Türkiye’nin demokrasiye geçiş süreci ve laiklik anlayışının değişmesinde bir dönüm noktası: CHP’nin yedinci olağan kurultayı. Journal of Turkish Studies 9/2, 53-65.
- Akkır, R. (2015) Baykal dönemi Cumhuriyet Halk Partisi’nin parametreleri. Pesa International Journal of Social Studies 1/2, 79.
- Akkır, R. (2019). CHP’nin din politikaları. Pınar Yayınları.
- Arıkan, A. (2019). Eğitime 28 Şubat darbesi. Kriter Dergisi 3/32, 1.
- Altunay Şam, E. (2003). Türk tarihi boyunca laikliğin aşamaları ve Atatürk laikliği, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 144, 47-58.
- Asad, T. (2015). Dinin soykütükleri, çev. Ayet Aram Tekin. Metis Yayınları.
- Ayata, A. (2010). Cumhuriyet Halk Partisi: Örgüt ve ideoloji. Gündoğan Yayınları.
- Ayata, S. & Ayata, A. (2007). The center-left parties in Turkey. Journal of Turkish Studies 8/2, 211-232.
- Aydın, M. (2013). Güncel kültürde temel kavramlar. Açılım Kitap Yayınları.
- Ayhan, H. (2000). Cumhuriyet dönemi din eğitimine genel bir bakış: Atatürk’ün İslam dini ve din eğitimi hakkındaki görüşleri. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 18, 5-27.
- Aysal, N. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e giyim ve kuşamda çağdaşlaşma hareketleri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 10/22, 14-16.
- Bakır, M. (2020). Tarihsel süreç ve akademik literatür bağlamında laiklik kavramı, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 2, 27-45.
- Balcı, E. (2020). Türkiye’de eğitim politikaları. Pegem Akademi Yayınları.
- Barutçu, A. F. (1977). Siyasi anılar. Milliyet Yayınları.
- Baş, F. (2023). Türkiye’de merkez-çevre değişimi ve sekülerleşme. Serüven Yayınevi.
- Başkan, B (2009). Başörtüsü sorunu ve meşrulaştırılamayan yasakçılık. Liberal Düşünce Dergisi 14/55, 109-134.
- Baykal, D. (2002). CHP ve Anadolu Solu. Birey Eğitim Yayınları.
- Berkes, N. (1984). Teokrasi ve laiklik. Adam Yayıncılık.
- Berkes. N. (2014). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları. Berlin. I. (1969). “Two Concepts of Liberty”. Four Esssays on Liberty. Oxford University Press.
- Cansun, Ş. (2013). Türkiye’de Aleviler ve siyasi partiler ilişkisi: Cumhuriyet gazetesi üzerinden bir inceleme. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 5/2, 460-462.
- Cengiz, K. (2016). CHP seçmeninin din algıları ve pratikleri. Mülkiye Dergisi 40/1, 64. Ciddi, S. (2010). Kemalism in Turkish Politics: The Republican People’s Party, Secularism and Nationalism. Routledge Publisher. Cipriani, R.(2014). Din sosyolojisi: Tarih ve teoriler, haz. Ali Coşkun. Rağbet Yayınları.
- Çarkoğlu, A. & Kalaycıoğlu, E. (2009). The Rising Tide of Conservatism. Palgrave Publishing.
- Çarkoğlu, A. & Toprak, B. (2000). Türkiye’de Din, Toplum ve Siyaset. TESEV Yayınları.
- Çevik, A. & Dinçer, F. (2018). Cumhuriyet Halk Partisi’nin değişen din siyaseti: 1947 kurultayı. Journal of Turkish Studies 13/13, 25-36.
- Çiğdem, A. (2017). Aydınlanma düşüncesi. Dedalus Yayınları.
- Davison, A. (2012). Türkiye’de sekülarizm ve modernlik. çev. Tuncay Birkan. İletişim Yayınları.
- Dinçer, N. (1974). 1913’ten günümüze İmam-Hatip Okulları meselesi. Yağmur Yayınları.
- Duman, M. Zeki. (2010). Türkiye’de laiklik sorununun siyasal temelleri. Uluslararası İnsan Bilimler Dergisi 7/2, 284-303.
- Durkheim, E. (2005). Dini hayatın ilkel biçimleri. çev. Fuat Aydın. Ataç Yayınları.
- Ecevit, B. (1973). Bu düzen değişmelidir. Tekin Yayınevi.
- Ecevit, B. (2009). Ortanın solu. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Emre, Y. (2015). CHP, sosyal demokrasi ve sol. İletişim Yayınları.
- Emre, Y. (2019). Kökler: CHP, devamlılık ve değişim. Tekin Yayınevi.
- Emre, Y. vdğr. (2017). Küreselleşme karşısında sosyal demokrasinin konumu: CHP örneği üzerine bir alan araştırması. Uluslararası İlişkiler Akademik Dergisi 14/53, 117-118.
- Er, İ. (2008). Din sosyolojisi. Akçağ Yayınları.
- Erdem, T. (2020). CHP ve muhafazakârlık: Kim neyi temsil ediyor?. SDE Analiz Dergisi, 1.
- Ergil, D. (1989). Laiklik üzerine düşünceler: Türkiye örneği. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Dergisi 44/3, 2.
- Eski, M. (1998). Atatürk, Cumhuriyet ve kıyafet devrimi. Erdem Dergisi 11/31, 57-78.
- Ete, H. (2011). CHP’deki değişim: Lider değişimi mi, siyaset değişimi mi?. Seta Analiz Dergisi 22, 18-19. Göle, N. (2009). İslam’ın yeni kamusal yüzleri. Metis Yayınları.
- Habermas, J. (2017). Kamusallığın yapısal dönüşümü, çev. Tanıl Bora & Mithat Sancar. İletişim Yayınları. Hoffman, C. (2004). “Discourses of Citizenship in Contemporary France: Multiculturalism and Neo- Rebuplicanism Since 1981”. Doctor of Philosophy Thesis, Indiana. Holm, Nils G. (2002). Sosyal bir fenomen olarak din. (çev. Abdülkerim Bahadır). Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/14, 271-286.
- Kabakcı, G. (2011). Neo-Kemalist bir hareket: Cumhuriyet mitingleri. Selçuk İletişim Dergisi 7/1, 96-112.
- Kaçmazoğlu, H. B. (2018). Türk sosyoloji tarihi III, Doğu Kitabevi.
- Kara, İ. (2010). Cumhuriyet Türkiye’sinde bir mesele olarak İslam. Dergâh Yayınları. Kara, İ. (2018). Din ile modernleşme arasında: Çağdaş Türk düşüncesinin meseleleri. Dergâh Yayınları.
- Kaymakcan, R. (2006). Türkiye’de din eğitimi politikaları üzerine düşünceler. Ekev Akademi Dergisi 10/27, 21-36.
- Kındıra, Z. (2017). Kemal: Türkiye’nin Gandhi’si. Siyah Beyaz Yayınları.
- Kiriş, H. M. & Gül, H. (2010). CHP’yi iktidara gelmekten alıkoyan nedenler üzerine. Toplum ve Demokrasi Dergisi 4, 199-201.
- Kumbaracıbaşı, A. C. (2014). Cumhuriyet Halk Partisi’nin oylarının birikimli düzey analizi ve Türkiye’deki merkez solun seçim coğrafyasının incelenmesi, Amme İdaresi Dergisi 47/4, 59-92.
- Kuru, A. T. (2011). Pasif ve dışlayıcı laiklik: ABD, Fransa ve Türkiye. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Mardin, Ş. (1985). “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar Kavram: Merkez-Çevre İlişkileri”. Dün ve Bugün Felsefe. BFS Yayınları, 165-197. Mardin, Ş. (2012). Türkiye’de din ve siyaset. İletişim Yayınları.
- Marx, K. & Engels, F. (2015). Komünist manifesto. çev. Nail Satlıgan. Yordam Kitap Yayınları.
- Marx, K. & Engels, F. (2017). Alman ideolojisi. çev. Emir Aktan. Alter Yayıncılık.
- Pettit, P. (1997). Republicanism: A Theory of Freedom and Government. Oxford University Press.
- Rawls, J. (2024). Bir Adalet Teorisi. çev. Vedat Ahsen Coşar. Phoenix Yayınları. Ocak, A. Y. (2012). Türkler, Türkiye ve İslam. İletişim Yayınları.
- Okumuş, E. (2017). Sosyolojinin din sorunsalı. ed. Mehmet Bayyiğit. Din Sosyolojisi. Palet Yayınları.
- Özlü, T. (2015). Y-CHP. Kaynak Yayınları.
- Öcal, M. (2004). Türkiye’de Kur’an eğitim ve öğretiminde görülen gelişmeler ve bir icazetname örneği, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2, 81-140.
- Öcal, M. (2011). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de din eğitimi, Düşünce Yayınları.
- Roy, O. (2009). Secularism Confronts Islam. Columbia University Press. Shils, E. (1975). Center and Periphery: Esssays in Macro-sociology. University of Chicago Press. Subaşı, N. (2010). Alevi modernleşmesi: Sırrı fâş eylemek. Timaş Yayınları. Subaşı, N. (2018). Öteki Türkiye’de din ve modernleşme. Kopernik Yayınları.
- Swingewood, A. (1998). Sosyolojik düşüncenin kısa tarihi. çev. Osman Akınhay. Bilim ve Sanat Yayınları.
- Şahin, M. C. (2016). Antropoloji ve din: Tarihsel ve kuramsal temeller, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 20/2, 451-473.
- Şahin, M. C. (2012). Demokrat Parti dönemi Türkiye’sinde din, siyaset ve eğitim ilişkileri, Toplum Bilimleri Dergisi 6/12, 31-54.
- Şen, A. F. & Altın, Ş. (2019). Sosyal demokrasiden yeni sağa CHP’nin söylemsel dönüşümü: Bir siyasal söylem çözümlemesi denemesi. AHBVÜ İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 21/3, 436.
- Şentürk, R. (2006). Modernleşme ve toplumbilim. İz Yayıncılık.
- Şimşek, Ufuk vd., (2012). Cumhuriyet dönemi eğitim politikalarının ideolojik temelleri. Journal of Turkish Studies 7/4, 2809-2823. Ünal Özkorkut, N. (2023). Türkiye’de laiklik ilkesinin kabul süreci ve çok partili döneme geçişle değişen laiklik anlayışı. Adalet Dergisi 71, 161-198. Weber, M. (2016). Din sosyolojisi. (çev. Latif Boyacı). Yarın Yayınları.
- Taylor, C. (2011). Western secularity. ed. Craig Calhoun vd., In Rethinking Secularism. Oxford University Press. Toker, İ. (2008). Türkiye’de din, laiklik ve değişim. Eskiyeni Dergisi 10, 5-13.
- Toruk, İ. (2011). Türkiye’de başörtüsü sorunu ve yazılı medyada sunumu. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 30, 488-489.
- Tosun, C. (2008). Türkiye’de eğitimin laikleşmesi ve din öğretimi, ed. Ali İsra Güngör. Sekülerleşme ve Dini Canlanma, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları.
- Tosun, T. (2012). Yeni CHP ve politik seyri. Orion Yayınları.
- Yetiş, M. (2013). Yeni CHP. Truva Yayınları.
- Zürcher, E. (2018) Modernleşen Türkiye’nin tarihi. çev. Yasemin Saner. İletişim Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1935). CHP programı. Ulus Basımevi. Cumhuriyet Halk Partisi. (1948). CHP’nin yedinci büyük kurultay tutanağı. CHP Yayınları. Cumhuriyet Halk Partisi. (1963). CHP: Millet hizmetinde 40 yıl. Ankara Basım ve Ciltevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1969). CHP programı. Ulus Basımevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi (1970). CHP onuncu kurultay raporu. CHP Yayınları. Cumhuriyet Halk Partisi. (1976). Cumhuriyet Halk Partisi programı. Ajans Türk Matbaacılık Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (2004). Cumhuriyet Halk Partisi programı yeni hedefler yeni Türkiye: Modern Türkiye’de değişimin gücü Cumhuriyet Halk Partisi. TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu.
- TBMM. (2001). “76. Birleşim Tutanakları”. TBMM Tutanak Dergisi 58, 1-142.
- Aksoy, M. (2022). Kılıçdaroğlu’nun helalleşme çağrısının muhatabı kim?. Politik Yol, 1. (Erişim: 19.03.2024) https://www.politikyol.com/kilicdaroglunun-helallesme-cagrisinin-muhatabi-kim/
- Aktan, S. (2020). Ekrem İmamoğlu’nun İBB Başkan adaylığının hikâyesi ve siyasetteki doğuşu. Euronews, 1. (Erişim: 28.03.2024). https://tr.euronews.com/2020/06/23/taniklariyla-ekrem-imamoglunun-ibb-baskan- adayliginin-hikayesi17 ve-siyasetteki-dogusu
- Aljazeera, (2013). Kılıçdaroğlu: Mecliste tarih yazdık, 1. (Erişim: 01.04.2024). 19 https://www.aljazeera.com.tr/haber/mecliste-tarih-yazdik
- Anadolu Ajansı, (2012), Merve Kavakçı o günü anlattı, 1. (Erişim: 16.03.2024). https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/merve-kavakci-o-gunu-anlatti/369888
- BBC News Türkçe. (2023). Kılıçdaroğlu ‘Alevi’ başlıklı videoda genç seçmenlere seslendi, 1. (Erişim: 23 11.04.2024). https://www.bbc.com/turkce/articles/cn059n1nj4eo
- Bıçakcı, E. (2022). Kılıçdaroğlu’yla helalleşen dindarlar anlattı: Mağdur olduk, mağdur ettik. Medyascope, 1. (Erişim: 17.04.2024). https://medyascope.tv/2022/08/17/kilicdarogluyla-helallesen-dindarlar-anlatti-magdur-olduk-magdur ettik/
- Bila, F. (2021). Kılıçdaroğlu: Fay hatlarını ortadan kaldırmak istiyorum. Halk Tv, 1. (Erişim: 19.04.2024) https://halktv.com.tr/makale/kilicdaroglu-fay-hatlarini-ortadan-kaldirmak-istiyorum-653628
- Cumhuriyet Gazetesi. (2022), Kemal Kılıçdaroğlu başörtüsü çıkışının nedenlerini açıkladı: Oy hesabı yapmadım, teklif sadece başörtüsü ile ilgili değil, 1. (Erişim: 06.04.2024) https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/kemalkilicdaroglu-basortusu-cikisinin-nedenlerini-acikladi-oy-hesabi-yapmadim-teklif-sadece-basortusu-ile-ilgili34 1989453
- Çakır, R. (2022). Kılıçdaroğlu’nun helalleşmeleri kimleri endişelendiriyor?. Medyascope, 1. (Erişim: 11.04.2024)https://medyascope.tv/2022/08/16/kilicdaroglunun-helallesmeleri-kimleri-endiselendiriyor/
- Gürcanlı, Z. (2020). CHP parti meclisinde bir ilk. Sözcü, 1. (Erişim: 15.04.2024)
- Hürriyet. (2001). Baykal: 28 Şubat’ta herkes hatalıydı. 1. (Erişim: 17.02.2024). https://www.hurriyet.com.tr/gundem/baykal-28-subatta-herkes-hataliydi-39213824
- Kayacı, M. A. (2019). Konya’da CHP’den başörtülü ve genç aday. Sputnik, 1. (Erişim: 23.03.2024). https://www.sozcu.com.tr/2019/gundem/konyada-chpden-basortulu-ulkucu-genc-aday-3447728/
- Mert, N. (2022). CHP Alevilerin partisi mi?. Politik Yol, 1. (Erişim: 14.04.2024). https://www.politikyol.com/chp-alevilerin-partisi-mi/
- Milliyet. (2012). Kılıçdaroğlu: Kişinin inancıyla Türkiye Cumhuriyeti uğraşmamalı, 1. (Erişim: 09.04.2024). https://www.milliyet.com.tr/siyaset/kilicdaroglu-kisinin-inanciyla-turkiye-cumhuiryeti-ugrasmamali-1619880
- Politikyol.com. (2019). Kılıçdaroğlu: Türkiye’de son 10 yılda en büyük değişimi yaşayan parti biziz, 1. (Erişim: 13.04.2024). https://www.politikyol.com/kilicdaroglu-turkiyede-son-10-yilda-en-buyuk-degisimi-yasayan-parti biziz/?utm_source=ReviveOldPost&utm_medium=social&utm_campaign=ReviveOldPost
- Yeni Asır. (2010). Kılıçdaroğlu: CHP’de türban sorunu yok, 1. (Erişim: 10.04.2024). https://www.yeniasir.com.tr/politika/2010/10/12/turbanda_parti_ici_sorun_yok
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1935). CHP programı. Ulus Basımevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1948). CHP’nin yedinci büyük kurultay tutanağı. CHP Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1963). CHP: Millet hizmetinde 40 yıl. Ankara Basım ve Ciltevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1969). CHP programı. Ulus Basımevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi (1970). CHP onuncu kurultay raporu. CHP Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1976). Cumhuriyet Halk Partisi programı. Ajans Türk Matbaacılık Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (2004). Cumhuriyet Halk Partisi programı yeni hedefler yeni Türkiye: Modern Türkiye’de değişimin gücü Cumhuriyet Halk Partisi. TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu.
- TBMM. (2001). “76. Birleşim Tutanakları”. TBMM Tutanak Dergisi 58, 1-142.
Yıl 2025,
Cilt: 34 Sayı: 1, 216 - 235, 30.04.2025
Öz
The issue of this article is the differences between the Republican People’s Party’s (CHP) approach to the devout population, characterized by stricter French-style laicism and the significant limitation of religion in the public sphere and its contemporary approach, which aligns more with flexible British-style laicism. The topic of the article is to analyze the relationship between CHP, one of the prominent representatives of laicism in Turkey and religion and religious individuals in the context of laicism, comparing past and present CHP perspective. The purpose of the article is to examine the transformation in CHP’s understanding of laicism and to comparatively discuss its approach to religion and religious individuals through various aspects over time. The historical scope of the study is the period from 1930s to the present. Descriptive method is used in the article. In this context, the study also analyses the party’s official statements, reports, newspaper, articles and interviews given to the press. According to the finding of the study, the current form of the CHP reflects a more moderate, compatible and flexible understanding compared to the past. Another conclusion drawn from the study, this form, which the CHP has tried to adopt in recent years, especially at an administrative level points to a new and necessary process of social and political reconciliation with religion and religious individuals.
Anahtar Kelimeler
Religion Society Laicism Republican People’s Party Religious People
Kaynakça
- Akkır, R. (2014). Türkiye’nin demokrasiye geçiş süreci ve laiklik anlayışının değişmesinde bir dönüm noktası: CHP’nin yedinci olağan kurultayı. Journal of Turkish Studies 9/2, 53-65.
- Akkır, R. (2015) Baykal dönemi Cumhuriyet Halk Partisi’nin parametreleri. Pesa International Journal of Social Studies 1/2, 79.
- Akkır, R. (2019). CHP’nin din politikaları. Pınar Yayınları.
- Arıkan, A. (2019). Eğitime 28 Şubat darbesi. Kriter Dergisi 3/32, 1.
- Altunay Şam, E. (2003). Türk tarihi boyunca laikliğin aşamaları ve Atatürk laikliği, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 144, 47-58.
- Asad, T. (2015). Dinin soykütükleri, çev. Ayet Aram Tekin. Metis Yayınları.
- Ayata, A. (2010). Cumhuriyet Halk Partisi: Örgüt ve ideoloji. Gündoğan Yayınları.
- Ayata, S. & Ayata, A. (2007). The center-left parties in Turkey. Journal of Turkish Studies 8/2, 211-232.
- Aydın, M. (2013). Güncel kültürde temel kavramlar. Açılım Kitap Yayınları.
- Ayhan, H. (2000). Cumhuriyet dönemi din eğitimine genel bir bakış: Atatürk’ün İslam dini ve din eğitimi hakkındaki görüşleri. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 18, 5-27.
- Aysal, N. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e giyim ve kuşamda çağdaşlaşma hareketleri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 10/22, 14-16.
- Bakır, M. (2020). Tarihsel süreç ve akademik literatür bağlamında laiklik kavramı, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 2, 27-45.
- Balcı, E. (2020). Türkiye’de eğitim politikaları. Pegem Akademi Yayınları.
- Barutçu, A. F. (1977). Siyasi anılar. Milliyet Yayınları.
- Baş, F. (2023). Türkiye’de merkez-çevre değişimi ve sekülerleşme. Serüven Yayınevi.
- Başkan, B (2009). Başörtüsü sorunu ve meşrulaştırılamayan yasakçılık. Liberal Düşünce Dergisi 14/55, 109-134.
- Baykal, D. (2002). CHP ve Anadolu Solu. Birey Eğitim Yayınları.
- Berkes, N. (1984). Teokrasi ve laiklik. Adam Yayıncılık.
- Berkes. N. (2014). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları. Berlin. I. (1969). “Two Concepts of Liberty”. Four Esssays on Liberty. Oxford University Press.
- Cansun, Ş. (2013). Türkiye’de Aleviler ve siyasi partiler ilişkisi: Cumhuriyet gazetesi üzerinden bir inceleme. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 5/2, 460-462.
- Cengiz, K. (2016). CHP seçmeninin din algıları ve pratikleri. Mülkiye Dergisi 40/1, 64. Ciddi, S. (2010). Kemalism in Turkish Politics: The Republican People’s Party, Secularism and Nationalism. Routledge Publisher. Cipriani, R.(2014). Din sosyolojisi: Tarih ve teoriler, haz. Ali Coşkun. Rağbet Yayınları.
- Çarkoğlu, A. & Kalaycıoğlu, E. (2009). The Rising Tide of Conservatism. Palgrave Publishing.
- Çarkoğlu, A. & Toprak, B. (2000). Türkiye’de Din, Toplum ve Siyaset. TESEV Yayınları.
- Çevik, A. & Dinçer, F. (2018). Cumhuriyet Halk Partisi’nin değişen din siyaseti: 1947 kurultayı. Journal of Turkish Studies 13/13, 25-36.
- Çiğdem, A. (2017). Aydınlanma düşüncesi. Dedalus Yayınları.
- Davison, A. (2012). Türkiye’de sekülarizm ve modernlik. çev. Tuncay Birkan. İletişim Yayınları.
- Dinçer, N. (1974). 1913’ten günümüze İmam-Hatip Okulları meselesi. Yağmur Yayınları.
- Duman, M. Zeki. (2010). Türkiye’de laiklik sorununun siyasal temelleri. Uluslararası İnsan Bilimler Dergisi 7/2, 284-303.
- Durkheim, E. (2005). Dini hayatın ilkel biçimleri. çev. Fuat Aydın. Ataç Yayınları.
- Ecevit, B. (1973). Bu düzen değişmelidir. Tekin Yayınevi.
- Ecevit, B. (2009). Ortanın solu. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Emre, Y. (2015). CHP, sosyal demokrasi ve sol. İletişim Yayınları.
- Emre, Y. (2019). Kökler: CHP, devamlılık ve değişim. Tekin Yayınevi.
- Emre, Y. vdğr. (2017). Küreselleşme karşısında sosyal demokrasinin konumu: CHP örneği üzerine bir alan araştırması. Uluslararası İlişkiler Akademik Dergisi 14/53, 117-118.
- Er, İ. (2008). Din sosyolojisi. Akçağ Yayınları.
- Erdem, T. (2020). CHP ve muhafazakârlık: Kim neyi temsil ediyor?. SDE Analiz Dergisi, 1.
- Ergil, D. (1989). Laiklik üzerine düşünceler: Türkiye örneği. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Dergisi 44/3, 2.
- Eski, M. (1998). Atatürk, Cumhuriyet ve kıyafet devrimi. Erdem Dergisi 11/31, 57-78.
- Ete, H. (2011). CHP’deki değişim: Lider değişimi mi, siyaset değişimi mi?. Seta Analiz Dergisi 22, 18-19. Göle, N. (2009). İslam’ın yeni kamusal yüzleri. Metis Yayınları.
- Habermas, J. (2017). Kamusallığın yapısal dönüşümü, çev. Tanıl Bora & Mithat Sancar. İletişim Yayınları. Hoffman, C. (2004). “Discourses of Citizenship in Contemporary France: Multiculturalism and Neo- Rebuplicanism Since 1981”. Doctor of Philosophy Thesis, Indiana. Holm, Nils G. (2002). Sosyal bir fenomen olarak din. (çev. Abdülkerim Bahadır). Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/14, 271-286.
- Kabakcı, G. (2011). Neo-Kemalist bir hareket: Cumhuriyet mitingleri. Selçuk İletişim Dergisi 7/1, 96-112.
- Kaçmazoğlu, H. B. (2018). Türk sosyoloji tarihi III, Doğu Kitabevi.
- Kara, İ. (2010). Cumhuriyet Türkiye’sinde bir mesele olarak İslam. Dergâh Yayınları. Kara, İ. (2018). Din ile modernleşme arasında: Çağdaş Türk düşüncesinin meseleleri. Dergâh Yayınları.
- Kaymakcan, R. (2006). Türkiye’de din eğitimi politikaları üzerine düşünceler. Ekev Akademi Dergisi 10/27, 21-36.
- Kındıra, Z. (2017). Kemal: Türkiye’nin Gandhi’si. Siyah Beyaz Yayınları.
- Kiriş, H. M. & Gül, H. (2010). CHP’yi iktidara gelmekten alıkoyan nedenler üzerine. Toplum ve Demokrasi Dergisi 4, 199-201.
- Kumbaracıbaşı, A. C. (2014). Cumhuriyet Halk Partisi’nin oylarının birikimli düzey analizi ve Türkiye’deki merkez solun seçim coğrafyasının incelenmesi, Amme İdaresi Dergisi 47/4, 59-92.
- Kuru, A. T. (2011). Pasif ve dışlayıcı laiklik: ABD, Fransa ve Türkiye. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Mardin, Ş. (1985). “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar Kavram: Merkez-Çevre İlişkileri”. Dün ve Bugün Felsefe. BFS Yayınları, 165-197. Mardin, Ş. (2012). Türkiye’de din ve siyaset. İletişim Yayınları.
- Marx, K. & Engels, F. (2015). Komünist manifesto. çev. Nail Satlıgan. Yordam Kitap Yayınları.
- Marx, K. & Engels, F. (2017). Alman ideolojisi. çev. Emir Aktan. Alter Yayıncılık.
- Pettit, P. (1997). Republicanism: A Theory of Freedom and Government. Oxford University Press.
- Rawls, J. (2024). Bir Adalet Teorisi. çev. Vedat Ahsen Coşar. Phoenix Yayınları. Ocak, A. Y. (2012). Türkler, Türkiye ve İslam. İletişim Yayınları.
- Okumuş, E. (2017). Sosyolojinin din sorunsalı. ed. Mehmet Bayyiğit. Din Sosyolojisi. Palet Yayınları.
- Özlü, T. (2015). Y-CHP. Kaynak Yayınları.
- Öcal, M. (2004). Türkiye’de Kur’an eğitim ve öğretiminde görülen gelişmeler ve bir icazetname örneği, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2, 81-140.
- Öcal, M. (2011). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de din eğitimi, Düşünce Yayınları.
- Roy, O. (2009). Secularism Confronts Islam. Columbia University Press. Shils, E. (1975). Center and Periphery: Esssays in Macro-sociology. University of Chicago Press. Subaşı, N. (2010). Alevi modernleşmesi: Sırrı fâş eylemek. Timaş Yayınları. Subaşı, N. (2018). Öteki Türkiye’de din ve modernleşme. Kopernik Yayınları.
- Swingewood, A. (1998). Sosyolojik düşüncenin kısa tarihi. çev. Osman Akınhay. Bilim ve Sanat Yayınları.
- Şahin, M. C. (2016). Antropoloji ve din: Tarihsel ve kuramsal temeller, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 20/2, 451-473.
- Şahin, M. C. (2012). Demokrat Parti dönemi Türkiye’sinde din, siyaset ve eğitim ilişkileri, Toplum Bilimleri Dergisi 6/12, 31-54.
- Şen, A. F. & Altın, Ş. (2019). Sosyal demokrasiden yeni sağa CHP’nin söylemsel dönüşümü: Bir siyasal söylem çözümlemesi denemesi. AHBVÜ İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 21/3, 436.
- Şentürk, R. (2006). Modernleşme ve toplumbilim. İz Yayıncılık.
- Şimşek, Ufuk vd., (2012). Cumhuriyet dönemi eğitim politikalarının ideolojik temelleri. Journal of Turkish Studies 7/4, 2809-2823. Ünal Özkorkut, N. (2023). Türkiye’de laiklik ilkesinin kabul süreci ve çok partili döneme geçişle değişen laiklik anlayışı. Adalet Dergisi 71, 161-198. Weber, M. (2016). Din sosyolojisi. (çev. Latif Boyacı). Yarın Yayınları.
- Taylor, C. (2011). Western secularity. ed. Craig Calhoun vd., In Rethinking Secularism. Oxford University Press. Toker, İ. (2008). Türkiye’de din, laiklik ve değişim. Eskiyeni Dergisi 10, 5-13.
- Toruk, İ. (2011). Türkiye’de başörtüsü sorunu ve yazılı medyada sunumu. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 30, 488-489.
- Tosun, C. (2008). Türkiye’de eğitimin laikleşmesi ve din öğretimi, ed. Ali İsra Güngör. Sekülerleşme ve Dini Canlanma, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları.
- Tosun, T. (2012). Yeni CHP ve politik seyri. Orion Yayınları.
- Yetiş, M. (2013). Yeni CHP. Truva Yayınları.
- Zürcher, E. (2018) Modernleşen Türkiye’nin tarihi. çev. Yasemin Saner. İletişim Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1935). CHP programı. Ulus Basımevi. Cumhuriyet Halk Partisi. (1948). CHP’nin yedinci büyük kurultay tutanağı. CHP Yayınları. Cumhuriyet Halk Partisi. (1963). CHP: Millet hizmetinde 40 yıl. Ankara Basım ve Ciltevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1969). CHP programı. Ulus Basımevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi (1970). CHP onuncu kurultay raporu. CHP Yayınları. Cumhuriyet Halk Partisi. (1976). Cumhuriyet Halk Partisi programı. Ajans Türk Matbaacılık Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (2004). Cumhuriyet Halk Partisi programı yeni hedefler yeni Türkiye: Modern Türkiye’de değişimin gücü Cumhuriyet Halk Partisi. TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu.
- TBMM. (2001). “76. Birleşim Tutanakları”. TBMM Tutanak Dergisi 58, 1-142.
- Aksoy, M. (2022). Kılıçdaroğlu’nun helalleşme çağrısının muhatabı kim?. Politik Yol, 1. (Erişim: 19.03.2024) https://www.politikyol.com/kilicdaroglunun-helallesme-cagrisinin-muhatabi-kim/
- Aktan, S. (2020). Ekrem İmamoğlu’nun İBB Başkan adaylığının hikâyesi ve siyasetteki doğuşu. Euronews, 1. (Erişim: 28.03.2024). https://tr.euronews.com/2020/06/23/taniklariyla-ekrem-imamoglunun-ibb-baskan- adayliginin-hikayesi17 ve-siyasetteki-dogusu
- Aljazeera, (2013). Kılıçdaroğlu: Mecliste tarih yazdık, 1. (Erişim: 01.04.2024). 19 https://www.aljazeera.com.tr/haber/mecliste-tarih-yazdik
- Anadolu Ajansı, (2012), Merve Kavakçı o günü anlattı, 1. (Erişim: 16.03.2024). https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/merve-kavakci-o-gunu-anlatti/369888
- BBC News Türkçe. (2023). Kılıçdaroğlu ‘Alevi’ başlıklı videoda genç seçmenlere seslendi, 1. (Erişim: 23 11.04.2024). https://www.bbc.com/turkce/articles/cn059n1nj4eo
- Bıçakcı, E. (2022). Kılıçdaroğlu’yla helalleşen dindarlar anlattı: Mağdur olduk, mağdur ettik. Medyascope, 1. (Erişim: 17.04.2024). https://medyascope.tv/2022/08/17/kilicdarogluyla-helallesen-dindarlar-anlatti-magdur-olduk-magdur ettik/
- Bila, F. (2021). Kılıçdaroğlu: Fay hatlarını ortadan kaldırmak istiyorum. Halk Tv, 1. (Erişim: 19.04.2024) https://halktv.com.tr/makale/kilicdaroglu-fay-hatlarini-ortadan-kaldirmak-istiyorum-653628
- Cumhuriyet Gazetesi. (2022), Kemal Kılıçdaroğlu başörtüsü çıkışının nedenlerini açıkladı: Oy hesabı yapmadım, teklif sadece başörtüsü ile ilgili değil, 1. (Erişim: 06.04.2024) https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/kemalkilicdaroglu-basortusu-cikisinin-nedenlerini-acikladi-oy-hesabi-yapmadim-teklif-sadece-basortusu-ile-ilgili34 1989453
- Çakır, R. (2022). Kılıçdaroğlu’nun helalleşmeleri kimleri endişelendiriyor?. Medyascope, 1. (Erişim: 11.04.2024)https://medyascope.tv/2022/08/16/kilicdaroglunun-helallesmeleri-kimleri-endiselendiriyor/
- Gürcanlı, Z. (2020). CHP parti meclisinde bir ilk. Sözcü, 1. (Erişim: 15.04.2024)
- Hürriyet. (2001). Baykal: 28 Şubat’ta herkes hatalıydı. 1. (Erişim: 17.02.2024). https://www.hurriyet.com.tr/gundem/baykal-28-subatta-herkes-hataliydi-39213824
- Kayacı, M. A. (2019). Konya’da CHP’den başörtülü ve genç aday. Sputnik, 1. (Erişim: 23.03.2024). https://www.sozcu.com.tr/2019/gundem/konyada-chpden-basortulu-ulkucu-genc-aday-3447728/
- Mert, N. (2022). CHP Alevilerin partisi mi?. Politik Yol, 1. (Erişim: 14.04.2024). https://www.politikyol.com/chp-alevilerin-partisi-mi/
- Milliyet. (2012). Kılıçdaroğlu: Kişinin inancıyla Türkiye Cumhuriyeti uğraşmamalı, 1. (Erişim: 09.04.2024). https://www.milliyet.com.tr/siyaset/kilicdaroglu-kisinin-inanciyla-turkiye-cumhuiryeti-ugrasmamali-1619880
- Politikyol.com. (2019). Kılıçdaroğlu: Türkiye’de son 10 yılda en büyük değişimi yaşayan parti biziz, 1. (Erişim: 13.04.2024). https://www.politikyol.com/kilicdaroglu-turkiyede-son-10-yilda-en-buyuk-degisimi-yasayan-parti biziz/?utm_source=ReviveOldPost&utm_medium=social&utm_campaign=ReviveOldPost
- Yeni Asır. (2010). Kılıçdaroğlu: CHP’de türban sorunu yok, 1. (Erişim: 10.04.2024). https://www.yeniasir.com.tr/politika/2010/10/12/turbanda_parti_ici_sorun_yok
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1935). CHP programı. Ulus Basımevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1948). CHP’nin yedinci büyük kurultay tutanağı. CHP Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1963). CHP: Millet hizmetinde 40 yıl. Ankara Basım ve Ciltevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1969). CHP programı. Ulus Basımevi.
- Cumhuriyet Halk Partisi (1970). CHP onuncu kurultay raporu. CHP Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (1976). Cumhuriyet Halk Partisi programı. Ajans Türk Matbaacılık Yayınları.
- Cumhuriyet Halk Partisi. (2004). Cumhuriyet Halk Partisi programı yeni hedefler yeni Türkiye: Modern Türkiye’de değişimin gücü Cumhuriyet Halk Partisi. TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu.
- TBMM. (2001). “76. Birleşim Tutanakları”. TBMM Tutanak Dergisi 58, 1-142.
Toplam 99 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dini Araştırmalar (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 11 Mayıs 2024 |
| Kabul Tarihi | 3 Kasım 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 34 Sayı: 1 |
