Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Theme in Tatar Munajats in Tyumen Region

Yıl 2025, , 133 - 173, 28.06.2025
https://doi.org/10.15745/da.1628558

Öz

This article examines the thematic analysis of munajats collected from the Tyumen region of the Russian Federation. Munajat, a genre of religious poetry, holds significant importance among Tatar and Bashkir Turks. In Turkish-Islamic literature, munajat refers to works in verse and prose intended for supplication to Allah. However, throughout history, Tatars have applied the concept of munajat more broadly to encompass religious verse works in general. Additionally, the thematic scope of munajat for Tatars has expanded in parallel with social changes over the last century.
Themes such as longing for the homeland, the grief of single mothers and orphans, accounting for one's life, old age, and death—previously viewed largely as non-religious—are now included within munajat. Although some researchers still consider these themes non-religious, it is evident that issues like accounting for one's life, old age, and death are directly related to religion. Furthermore, matters concerning loyalty to the homeland, relatives, and parents, as well as the plight of orphans, are also emphasized in Islam. The thematic enrichment of munajat content in the last century appears to correlate with the changing perception of religion driven by social transformations.
The modern individual's connection to religion, mediated by literature, has transcended traditional themes of faith and rituals found in earlier munajats, encompassing broader searches within the individual's inner world and social life. The article also connects munajats that address themes such as love for the homeland and parents to traditional Turkish beliefs, such as the earth-water cult and ancestor worship, illustrating that these traditional beliefs continue to manifest in various forms within the spiritual lives of the Tatars.
The Textual Analysis Method was employed in this study. An examination of the munajats from the Tyumen region reveals that religious themes, such as belief in Allah and love for the Prophet Muhammad, occupy a prominent position. Following these, themes of separation from the homeland and relatives, as well as the ideals of death and eternal life, rank second. The supplications addressing the grief of single mothers separated from their children are nearly as extensive as those concerning separation and death. Additionally, there are a significant number of philosophical supplications exploring the meaning of life and the source of happiness. Supplications reflecting the fatigue and sadness of old age, without delving into death and the afterlife, are categorized under the theme of old age. However, the examined supplications did not include those addressing the conditions and grievances of orphans, which Bakirov and Khösnullin suggest should be treated as a separate category; thus, this section remains unfilled.

Kaynakça

  • Alkaya, E. “Sibirya Tatar Türkçesiyle Güney Sibirya (Altay, Hakas, Tuva) Türk Lehçeleri Arasındaki Ortak Unsurlar”. Turkish Studies 4/8 (2009), 273-321.
  • Ahmetova, F. F vd. Tatar Halıq İjatı. Bäetlär. Kazan: Tatarskoye Knizhnoye İzdatel'stvo, 1983.
  • Bakirov M. Tatarskiy Folklor. Kazan: İkhlas. 2012.
  • Bakirov, M. “Tatarskiye Filosofskiye Munadzhatı”. Sovremennaya Tyurkologiya: Yazyk, Literatura, İstoriya i Kul'tura Tyurkskikh Narodov. Merzon E. E. 122-126. Elabuga: Nigamaev, 2014.
  • Brus'ko, Z. M. “Munadzhaty Kak Strukturnyy Komponent Pokhoronnogo Obryada U Tatar”. Nauchnıy Tatarstan 3 (2010), 192-195.
  • Borodovskaya, L. Z. “Otrazheniye Traditsiy Yasaviya v İslamsko-Sufiyskoy Simvolike Tatarskikh Fol'klornykh Munadzhatov”. Islamovedeniye, 7/3 (2016), 103-117. Doi 10.21779/2077-8155-2016-7-3-103-117
  • Çöloğlu, R. “Kırgız Folklorunda Ve Şarkılarında Anne İmajı”. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 5/4 (2022), 37-58.
  • Galimova, E. M. “Zhanry Knızhnoy Tradıtsıı Tatar Orenburgskoy Oblastı”. Sovremennyye Problemy Nauki, tekhnologiy, innovatsionnoy deyatel'nosti. Tkaçeva E. P. 66-69. Belgorod: Agentstvo perspektivnykh nauchnykh issledovaniy, 2017.
  • Gizzatullina, G. M. “İstoriya İzucheniya Zhanra Munadzhat”. Problemy Vostokovedeniya 92/2 (2021), 89-94. doi 10.24412/2223-0564-2021-2-89-94
  • Kamalieva, A. “Tatar Edebiyatının Az Bilinen Bir Türü, Münacatlar”. Milli Folklor (2010), 107-114.
  • Kaşgarlı Mahmud. Divan-ü Lügati’t Türk. I. Çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.1985.
  • Kemaloğlu, İ. “Sibir Hanlığı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/505-506. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
  • Koçin, A. Divan Şiirinde Münacat. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü, Doktora Tezi, 1998.
  • Macit, M. “Münacat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/563-565. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
  • Makarov G.M. Dervişlerniñ Sehbetinde, Beyitler Hem Mönecetler. Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelʹstvo. 2011.
  • Mandaloğlu, M. “Eski Türklerde Vatan Anlayışının Devlet Yönetimi, Sosyal Hayat Ve Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi”. Abant Sosyal Bilimler Dergisi 24/2 (2024), 446-457. https://doi.org/10.11616/asbi.1453227
  • Nigmedzânov M. N. Tatarskie Narodnye Pesni. Kazan: Tatknigoizdat. 1976.
  • Özaydın, A. “Türklerin İslamiyeti Kabulü”. İlk Müslüman Türk Devletleri. ed. Sadi Süleyman Kucur. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayını, 2018.
  • Rybakov S.G. Muzyka i Pesni Ural'skikh Musul'man, s Ocherkom ikh Byta, c Kartoyu Ufimskoy i Orenburgskoy Guberniy İ Portretom Bashkira-Muzykanta. St. Petersburg: Tipografiya Imperatorskoy Akademii Nauk. 1897.
  • Sadekova, A. Kh. İdeologiya İslama i Tatarskoye Narodnoye. Kazan: 2001.
  • Sadekova, A. Kh. O Religioznykh Zhanrakh Tatarskogo Fol'klora. Nauchnyy Tatarstan 4 (2009), 119-201.
  • Sadıkova, R. K. “Poetika Munadzhatov Ul'yanovskoy Oblasti”. Tatarovedeniye v Situatsii Smeny Paradigm, Teoriya, Metodologiya, Praktika. Faizullina F.G. 274-278. Kazan: Institut Yazyka, Literatury İ İskusstva İm. G.Ibragimova Akademii Nauk RT, 2021.
  • Salikhov, A. G. - Gizzatullina, G. M. “Nekotoryye Religioznyye Terminy, Khadisy i Ayaty v Bashkirskikh Munadzhatakh”. Oriental Studies 14/4 (2021), 858-867.
  • Sayfullina, F. S. “Ustnoye Narodnoye Tvorchestvo Kak İstochnık İzucheniya Etnogeneza Sibirsko-Tatarskogo Naroda”. Aktual'nyye Problemy Tatarskoy Dialektologii. Babşanova G.N- Faizullina G.Ç. 48-66. Tobol'sk: Tobol'skaya gosudarstvennaya sotsial'nopedagogicheskaya akademiya im. D.I. Mendeleyeva, 2013.
  • Sayfullina, G. R. “Tatarskiy Munadzhat: Transformatsiya Zhanra”. II. Traditsionnaya Kul'tura Narodov Mira. I. A. Kryazheva vd. 219-234. Moskova: Moskovskaya Konservatoriya, 2017.
  • Sibgatullina, E. T. Tatar Dini-Sufi Edebiatı, Yugarı Uku Yortlary Öçen Dereslek-Kullanma. Kazan: Kazan Üniversitesi, 2013.
  • Suleymanova, G. K. “K İstorii İzucheniya Munadzhatov Tatar Povolzh'ya”. Sotsial'no-Gumanitarnyye İnnovatsii, Strategii Fundamental'nykh i Prikladnykh Nauchnykh İssledovaniy. 578-581. Orenburg: Orenburgskiy Gosudarstvennyy Universitet, 2021.
  • Suleymanova, G. K. “Funktsional'nyye Osobennosti Munadzhatov Tatar Povolzh'ya Kak Kul'turnogo Yavleniya”. Kul'turologiya v teoriyakh i praktikakh, k 30-letiyu kafedry kul'turologii. Nikolaeva U.G. v.d. 278-284. Moskova: МПГУ, 2022a.
  • Suleymanova, G. K. “Obzor Klassifikatsiy Munadzhatov Tatar Povolzh'ya v İstoricheskom Kontekste”. Vestnik Kul'tury i İskusstv 1/69 (2022b), 87-93.
  • Şaymardanov, D. R. “Munadzhat-drevniy Liro-Epicheskiy Zhanr Religioznogo Pesnopeniya Tatar-Musul'man”. Kul'tura. Dukhovnost'. Obshchestvo. 69-73. Novosibirsk: Tsentr Razvitiya Nauchnogo Sotrudnichestva, 2017.
  • Toprak, S. “Mizan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/ 211-212. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
  • Vasilova, A. Sh. “Reprezentatsıya Emotsıı" Sagysh"(Toska) v Kontekste Narodnoy Kul'tury”. Al'manakh Sovremennoy Nauki i Obrazovaniya 2/2 (2008), 37-38.
  • Yenikeyeva, A. R. “Proiskhozhdeniye i Sovremennoye Razvitiye Traditsionnykh Dukhovnykh Pesnopeniy Tatar”. Muzykal'naya Kul'tura XXI Veka, Teoriya, İspolnitel'stvo, Obrazovaniye. Zengin S.S. 30-35. Krasnodar: Krasnodarskiy Gosudarstvennyy İnstitut Kul'tury, 2020.
  • Yunusova, V. N. İslam, Muzykal'naya Kul'tura i Sovremennoye Obrazovaniye v Rossii. Moskova: Kronograf, 1997.
  • Yusupov, F. Yu. Sibirskiye Tatary. İz Sokrovishchnitsy Dukhovnoy Kul'tury. Antologiya Fol'klora Sibirskikh Tatar, Dastany, Munadzhaty, Baity. Kazan: Izd-vo Kazan Üniversitesi, 2014.

Tümen Bölgesindeki Tatar Münacatlarında Tema

Yıl 2025, , 133 - 173, 28.06.2025
https://doi.org/10.15745/da.1628558

Öz

Bu makalede Rusya Federasyonu’na bağlı Tümen bölgesinden derlenen münacatların tematik incelemesi ele alınmıştır. İtil Bulgarlarının Müslümanlığı kabul ettiği 10. yüzyıldan itibaren İslam inancı bu bölgede kök salmaya başlar. Bu durumun bir sonucu olarak İslam etkisindeki dinî edebiyat da bölgede yayılır. Dinî şiir türlerinden biri olan münacat Tatar ve Başkurt Türklerinde oldukça önemli yere sahiptir. Türk-İslam edebiyatında münacat Allah’a yakarış maksadıyla yazılmış manzum ve mensur eser anlamını taşır. Ancak Tatarlar tarih boyunca münacat kavramını dinî manzum eserlerin geneli için kullanmışlardır. Bunun yanında son yüzyılda Tatarlar için münacat türünün kapsadığı alan sosyal değişimlere paralel olarak daha da genişler. Daha önce dini temalar olarak görülmeyen vatan hasreti, yalnız annelerin ve yetimlerin kederi, ömür muhasebesi, yaşlılık ve ölüm gibi temalar da münacatların kapsamına girer. Bu temalar bazı araştırmacılar için hala din dışı olarak kabul edilse de özellikle ömür muhasebesi, yaşlılık ve ölüm gibi konuların doğrudan dinle ilgili olduğu açıktır. Diğer yandan vatana, akrabalara, anne-babaya bağlılık ve yetimlerin durumlarıyla ilgili meseleler de İslam’ın üzerinde önemle durduğu meselelerdir. Münacat içeriklerinin son yüzyılda tematik açıdan zenginleşmesi sosyal değişimlerin beraberinde getirdiği din algısının da değişmesiyle ilgili görünmektedir. Modern bireyin edebiyatı aracı kılarak din ile kurduğu bağ geleneksel münacatların değindiği iman ve ritüellerle ilgili konuları aşarak bireyin iç dünyasındaki ve sosyal hayatındaki tüm arayışları kapsar hale gelmiştir. Makalede, münacatların vatan ve anne-baba sevgisi gibi konuları din kapsamında ele alma meselesi geleneksel Türk inançlarından yer-su ve atalar kültüyle de ilişkilendirilir ve Tatarların ruhsal dünyalarında geleneksel inançlarının farklı formlarda yaşamaya devam ettiğine kanıt olarak gösterilir. Makalede metin analizi yöntemi kullanılmıştır. Tümen bölgesinden derlenen münacatlar tematik olarak incelendiğinde Allah’a iman ve Hz. Muhammed’e sevgi gibi dinî konular dikkate değer bir yer tutar. Ardından memleketten ve akrabalardan ayrılık ve ölüm-sonsuz hayat ideali temalı münacatlar ikinci sırayı oluşturur. Çocuklarından ayrı düşmüş yalnız annelerin kederini işleyen münacatlar da neredeyse ayrılık ve ölüm temaları kadar geniş yer tutar. Hayatın anlamının ve mutluluğun kaynağının sorgulandığı felsefi münacatlar da dikkate değer bir sayıya sahiptir. Ölüm ve sonrasına dair konulara girmeden yaşlılığın yorgunluğu ve hüznünün işlendiği münacatlar da yaşlılık teması altında ele alınmıştır. İncelenen münacatlarda Bakirov ve Khösnullin tarafından ayrı bir grup olarak ele alınması gerektiği belirtilen yetimlerin durumları ve şikâyetleri temalı münacatlara rastlanmaması sebebiyle söz konusu başlık doldurulamamıştır.

Kaynakça

  • Alkaya, E. “Sibirya Tatar Türkçesiyle Güney Sibirya (Altay, Hakas, Tuva) Türk Lehçeleri Arasındaki Ortak Unsurlar”. Turkish Studies 4/8 (2009), 273-321.
  • Ahmetova, F. F vd. Tatar Halıq İjatı. Bäetlär. Kazan: Tatarskoye Knizhnoye İzdatel'stvo, 1983.
  • Bakirov M. Tatarskiy Folklor. Kazan: İkhlas. 2012.
  • Bakirov, M. “Tatarskiye Filosofskiye Munadzhatı”. Sovremennaya Tyurkologiya: Yazyk, Literatura, İstoriya i Kul'tura Tyurkskikh Narodov. Merzon E. E. 122-126. Elabuga: Nigamaev, 2014.
  • Brus'ko, Z. M. “Munadzhaty Kak Strukturnyy Komponent Pokhoronnogo Obryada U Tatar”. Nauchnıy Tatarstan 3 (2010), 192-195.
  • Borodovskaya, L. Z. “Otrazheniye Traditsiy Yasaviya v İslamsko-Sufiyskoy Simvolike Tatarskikh Fol'klornykh Munadzhatov”. Islamovedeniye, 7/3 (2016), 103-117. Doi 10.21779/2077-8155-2016-7-3-103-117
  • Çöloğlu, R. “Kırgız Folklorunda Ve Şarkılarında Anne İmajı”. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 5/4 (2022), 37-58.
  • Galimova, E. M. “Zhanry Knızhnoy Tradıtsıı Tatar Orenburgskoy Oblastı”. Sovremennyye Problemy Nauki, tekhnologiy, innovatsionnoy deyatel'nosti. Tkaçeva E. P. 66-69. Belgorod: Agentstvo perspektivnykh nauchnykh issledovaniy, 2017.
  • Gizzatullina, G. M. “İstoriya İzucheniya Zhanra Munadzhat”. Problemy Vostokovedeniya 92/2 (2021), 89-94. doi 10.24412/2223-0564-2021-2-89-94
  • Kamalieva, A. “Tatar Edebiyatının Az Bilinen Bir Türü, Münacatlar”. Milli Folklor (2010), 107-114.
  • Kaşgarlı Mahmud. Divan-ü Lügati’t Türk. I. Çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.1985.
  • Kemaloğlu, İ. “Sibir Hanlığı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/505-506. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
  • Koçin, A. Divan Şiirinde Münacat. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü, Doktora Tezi, 1998.
  • Macit, M. “Münacat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/563-565. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
  • Makarov G.M. Dervişlerniñ Sehbetinde, Beyitler Hem Mönecetler. Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelʹstvo. 2011.
  • Mandaloğlu, M. “Eski Türklerde Vatan Anlayışının Devlet Yönetimi, Sosyal Hayat Ve Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi”. Abant Sosyal Bilimler Dergisi 24/2 (2024), 446-457. https://doi.org/10.11616/asbi.1453227
  • Nigmedzânov M. N. Tatarskie Narodnye Pesni. Kazan: Tatknigoizdat. 1976.
  • Özaydın, A. “Türklerin İslamiyeti Kabulü”. İlk Müslüman Türk Devletleri. ed. Sadi Süleyman Kucur. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayını, 2018.
  • Rybakov S.G. Muzyka i Pesni Ural'skikh Musul'man, s Ocherkom ikh Byta, c Kartoyu Ufimskoy i Orenburgskoy Guberniy İ Portretom Bashkira-Muzykanta. St. Petersburg: Tipografiya Imperatorskoy Akademii Nauk. 1897.
  • Sadekova, A. Kh. İdeologiya İslama i Tatarskoye Narodnoye. Kazan: 2001.
  • Sadekova, A. Kh. O Religioznykh Zhanrakh Tatarskogo Fol'klora. Nauchnyy Tatarstan 4 (2009), 119-201.
  • Sadıkova, R. K. “Poetika Munadzhatov Ul'yanovskoy Oblasti”. Tatarovedeniye v Situatsii Smeny Paradigm, Teoriya, Metodologiya, Praktika. Faizullina F.G. 274-278. Kazan: Institut Yazyka, Literatury İ İskusstva İm. G.Ibragimova Akademii Nauk RT, 2021.
  • Salikhov, A. G. - Gizzatullina, G. M. “Nekotoryye Religioznyye Terminy, Khadisy i Ayaty v Bashkirskikh Munadzhatakh”. Oriental Studies 14/4 (2021), 858-867.
  • Sayfullina, F. S. “Ustnoye Narodnoye Tvorchestvo Kak İstochnık İzucheniya Etnogeneza Sibirsko-Tatarskogo Naroda”. Aktual'nyye Problemy Tatarskoy Dialektologii. Babşanova G.N- Faizullina G.Ç. 48-66. Tobol'sk: Tobol'skaya gosudarstvennaya sotsial'nopedagogicheskaya akademiya im. D.I. Mendeleyeva, 2013.
  • Sayfullina, G. R. “Tatarskiy Munadzhat: Transformatsiya Zhanra”. II. Traditsionnaya Kul'tura Narodov Mira. I. A. Kryazheva vd. 219-234. Moskova: Moskovskaya Konservatoriya, 2017.
  • Sibgatullina, E. T. Tatar Dini-Sufi Edebiatı, Yugarı Uku Yortlary Öçen Dereslek-Kullanma. Kazan: Kazan Üniversitesi, 2013.
  • Suleymanova, G. K. “K İstorii İzucheniya Munadzhatov Tatar Povolzh'ya”. Sotsial'no-Gumanitarnyye İnnovatsii, Strategii Fundamental'nykh i Prikladnykh Nauchnykh İssledovaniy. 578-581. Orenburg: Orenburgskiy Gosudarstvennyy Universitet, 2021.
  • Suleymanova, G. K. “Funktsional'nyye Osobennosti Munadzhatov Tatar Povolzh'ya Kak Kul'turnogo Yavleniya”. Kul'turologiya v teoriyakh i praktikakh, k 30-letiyu kafedry kul'turologii. Nikolaeva U.G. v.d. 278-284. Moskova: МПГУ, 2022a.
  • Suleymanova, G. K. “Obzor Klassifikatsiy Munadzhatov Tatar Povolzh'ya v İstoricheskom Kontekste”. Vestnik Kul'tury i İskusstv 1/69 (2022b), 87-93.
  • Şaymardanov, D. R. “Munadzhat-drevniy Liro-Epicheskiy Zhanr Religioznogo Pesnopeniya Tatar-Musul'man”. Kul'tura. Dukhovnost'. Obshchestvo. 69-73. Novosibirsk: Tsentr Razvitiya Nauchnogo Sotrudnichestva, 2017.
  • Toprak, S. “Mizan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/ 211-212. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
  • Vasilova, A. Sh. “Reprezentatsıya Emotsıı" Sagysh"(Toska) v Kontekste Narodnoy Kul'tury”. Al'manakh Sovremennoy Nauki i Obrazovaniya 2/2 (2008), 37-38.
  • Yenikeyeva, A. R. “Proiskhozhdeniye i Sovremennoye Razvitiye Traditsionnykh Dukhovnykh Pesnopeniy Tatar”. Muzykal'naya Kul'tura XXI Veka, Teoriya, İspolnitel'stvo, Obrazovaniye. Zengin S.S. 30-35. Krasnodar: Krasnodarskiy Gosudarstvennyy İnstitut Kul'tury, 2020.
  • Yunusova, V. N. İslam, Muzykal'naya Kul'tura i Sovremennoye Obrazovaniye v Rossii. Moskova: Kronograf, 1997.
  • Yusupov, F. Yu. Sibirskiye Tatary. İz Sokrovishchnitsy Dukhovnoy Kul'tury. Antologiya Fol'klora Sibirskikh Tatar, Dastany, Munadzhaty, Baity. Kazan: Izd-vo Kazan Üniversitesi, 2014.
Toplam 35 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türk İslam Edebiyatı
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Raşit Çöloğlu 0000-0001-8560-6463

Yayımlanma Tarihi 28 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 28 Ocak 2025
Kabul Tarihi 22 Mayıs 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025

Kaynak Göster

ISNAD Çöloğlu, Raşit. “Tümen Bölgesindeki Tatar Münacatlarında Tema”. Dini Araştırmalar 68 (Haziran 2025), 133-173. https://doi.org/10.15745/da.1628558.