Osmanlı Fetva Literatüründe ‘Fetâvâ-yı Karahisârî’ Olarak Bilinen Mecmua, Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin Yazma Nüshalarından Biri Midir?
Öz
İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe yazmalar (NEKTY) bölümünde bulunan 00924 numaralı mecmuanın ismi; zahriyesinde, ilk sayfasında, sırtında ve iç kapağında Fetâvâ-yı Karahisârî olarak yazılmıştır. Mecmua, kütüphane veri tabanına Fetâvâ-yı Karahisârî ismiyle kaydedilmiş ve yazarı “Muhammed Karahisârî Muhammed” olarak gösterilmiştir.1 Osmanlı dönemi fetva mecmualarını ele alan bir makalede Fetâvâ-yı Karahisârî birden fazla Osmanlı şeyhülislamının fetvalarını içeren derlemeler arasında zikredilmiş ve derleyicisinin sabık Karahisar kadısı Mehmed olduğu belirtilmiştir.2 Osmanlı fetvalarının veri kaynağı olarak kullanıldığı bazı araştırmalarda Fetâvâ-yı Karahisârî isimli mecmua kütüphane veri tabanı ve literatürdeki bilgiden hareketle Mehmet Karahisârî’ye nispet edilmiştir.3 Ne var ki mecmuanın Mehmet Karahisârî’ye nispeti konusunda bazı soru işaretleri bulunmaktadır. Zira Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin yazma nüshaları ile Fetâvâ-yı Karahisârî arasında genel sistematik, tertip ve fetva formülleri bakımından nispet bilgisini yeniden düşünmeyi gerektirecek kadar fazla benzerlik vardır. Benzerliklerin mahiyeti araştırılmalı ve nispet bilgisi tahkik edilmelidir. Mehmet Karahisârî, Fetâvâ-yı Karahisârî isimli mecmuanın sahibi midir, derleyicisi midir, yoksa sadece müstensihi midir? Sahibi hatta derleyicisi olması hâlinde mecmua -gerekli bilgi notuyla- kendisine nispet edilebilir. Fakat sadece müstensihi ise literatürdeki isim ve nispet bilgisinin düzeltilmesi gerekir. Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin baskıya esas alınan mütedavil nüshasından farklı tertipte olan nüshaları müstakil mecmua zannedilerek başka müftülere nispet edilebilmektedir. Nitekim farklı tertipteki nüshalardan biri sehven Fetâvâ-yı Karaçelebizâde olarak isimlendirilmiş ve Şeyhülislâm Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’ye (öl. 1068/1658) nispet edilmiştir.4 Bu araştırma notu, Osmanlı fetva literatüründe Fetâvâ-yı Karahisârî olarak bilinen mecmuayı betimleyip Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin erken tarihli yazma nüshalarıyla karşılaştırmakta ve elde ettiği verilerden hareketle mecmuanın isim ve nispet bilgisinin tashih edilmesini önermektedir.
Anahtar Kelimeler
İslam Hukuku Fetva Fetâvâ-yı Karahisârî Fetâvâ-yı Ali Efendi Osmanlı Fetva Literatürü
Kaynakça
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Matbaa-i Âmire, 1311. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 01065-001, ist. Ramazan 1102 (Mayıs-Haziran 1691), 1b-238a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 02016, ist. 8 Muharrem 1104 (19 Eylül 1692), 1b-230a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Arslan Kaynardağ, 00062, 1b-260b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Milli Kütüphane, Ankara Adnan Ökten İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 1934, ist. 1108 (1696-7), 1b-220a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, ist. Recep 1112 (Aralık-Ocak 1700-1), 02020, 0b-260a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Atıf Efendi Kütüphanesi, Atıf Efendi, 01143, ist. 10 Rebîülevvel 1106 (27 Aralık 1694), 1b-242a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 01082, ist. Cemâziyelahir 1114 (Kasım 1702), 0b-204a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hayri Abdullah Efendi, ist. 1107 (1695-6), müst. Mustafa b. Ahmed, 00178-001, 1b-248a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Balıkesir Kütüphanesi, Balıkesir İl Halk Ktp. 404, 0b-411a. Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Balıkesir Kütüphanesi, Balıkesir İl Halk Ktp., 238, 1b-389b. Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 05260, ist. 1145 (1732-3), 1b-321b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 04587, 2b-231b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, ist. 1119 (17078), müst. Ali b. Osman b. Süleyman el-Babavî, 01044, 0b-283a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi, Sivas Ziya Bey Kütüphanesi. Sivas Yazma, ist. 3 Ramazan 1123 (15 Ekim 1711), 45, 1b-258b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, 00931, 1b-286b. google scholar
- İÜKDDB, İstanbul Üniversitesi, Kütüphane Dokümantasyon Daire Başkanlığı, “Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma”. Erişim 02 Nisan 2025. http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_ TR/default_tr/search/detailnonmodal/ent:$002f$002fSD_ILS$002f0$002fSD_ILS:792072/ one?qu=fetava+karahisari. google scholar
- Karahisârî, Mehmed (müstensih). Fetâvâ-yı Karahisârî. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, 00924, 5b-285b. google scholar
- Midilli, Muharrem. “Osmanlı Kadınlarının Evlilik Bağından Kurtulma Oyunları ve Müftüler”. İslam Tetkikleri Dergisi 12, 2 (2022), 589-613. google scholar
- Midilli, Muharrem. Müşahhas Meselelere Dair Osmanlı Aile Hukuku Fetvaları. Klasik Yayınları, 2022. google scholar
- Midilli, Muharrem. “Osmanlı Fetva Literatüründe Aidiyete İlişkin Bir Tashih: Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin Kısa Bir Versiyonu Olarak “Fetâvâ-yı Karaçelebizâde”. Darülfünun İlahiyat Dergisi, 35/2 (2024), 615-32. google scholar
- Özen, Şükrü. “Osmanlı Dönemi Fetva Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 249-378. google scholar
Is the Collection Known as ‘Fatāwā Karahisārī’ in Ottoman Fatwā Literature One of the Manuscript Copies of Fatāwā Alī Efendi?
Öz
Anahtar Kelimeler
Islamic Law Fatwā Fatāwā Karahisārī’ Fatāwā Alī Efendi Ottoman Fatwā Literature
Kaynakça
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Matbaa-i Âmire, 1311. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 01065-001, ist. Ramazan 1102 (Mayıs-Haziran 1691), 1b-238a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 02016, ist. 8 Muharrem 1104 (19 Eylül 1692), 1b-230a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Arslan Kaynardağ, 00062, 1b-260b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Milli Kütüphane, Ankara Adnan Ökten İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 1934, ist. 1108 (1696-7), 1b-220a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, ist. Recep 1112 (Aralık-Ocak 1700-1), 02020, 0b-260a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Atıf Efendi Kütüphanesi, Atıf Efendi, 01143, ist. 10 Rebîülevvel 1106 (27 Aralık 1694), 1b-242a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 01082, ist. Cemâziyelahir 1114 (Kasım 1702), 0b-204a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hayri Abdullah Efendi, ist. 1107 (1695-6), müst. Mustafa b. Ahmed, 00178-001, 1b-248a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Balıkesir Kütüphanesi, Balıkesir İl Halk Ktp. 404, 0b-411a. Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Balıkesir Kütüphanesi, Balıkesir İl Halk Ktp., 238, 1b-389b. Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 05260, ist. 1145 (1732-3), 1b-321b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 04587, 2b-231b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, ist. 1119 (17078), müst. Ali b. Osman b. Süleyman el-Babavî, 01044, 0b-283a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi, Sivas Ziya Bey Kütüphanesi. Sivas Yazma, ist. 3 Ramazan 1123 (15 Ekim 1711), 45, 1b-258b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, 00931, 1b-286b. google scholar
- İÜKDDB, İstanbul Üniversitesi, Kütüphane Dokümantasyon Daire Başkanlığı, “Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma”. Erişim 02 Nisan 2025. http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_ TR/default_tr/search/detailnonmodal/ent:$002f$002fSD_ILS$002f0$002fSD_ILS:792072/ one?qu=fetava+karahisari. google scholar
- Karahisârî, Mehmed (müstensih). Fetâvâ-yı Karahisârî. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, 00924, 5b-285b. google scholar
- Midilli, Muharrem. “Osmanlı Kadınlarının Evlilik Bağından Kurtulma Oyunları ve Müftüler”. İslam Tetkikleri Dergisi 12, 2 (2022), 589-613. google scholar
- Midilli, Muharrem. Müşahhas Meselelere Dair Osmanlı Aile Hukuku Fetvaları. Klasik Yayınları, 2022. google scholar
- Midilli, Muharrem. “Osmanlı Fetva Literatüründe Aidiyete İlişkin Bir Tashih: Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin Kısa Bir Versiyonu Olarak “Fetâvâ-yı Karaçelebizâde”. Darülfünun İlahiyat Dergisi, 35/2 (2024), 615-32. google scholar
- Özen, Şükrü. “Osmanlı Dönemi Fetva Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 249-378. google scholar
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İslam Hukuku |
| Bölüm | Araştırma Notları |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 9 Mayıs 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 2 Nisan 2025 |
| Kabul Tarihi | 21 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 36 Sayı: 1 |
- Makale Dosyaları