Öz
Fütüvvetnâmeler, fütüvvet yolunda uyulması gereken ahlakî ilkeleri, meslekî adabı ve toplumsal rolleri aktaran metinlerdir. Genellikle mensur, kimi zaman da manzum olarak yazılan bu eserler, zamanla çeşitli meslek gruplarına hitap eden alt türler hâline gelmiş; Kitâb-ı Sakkâ, Risâle-i Hayyâtân, Kitâb-ı Hiref ve Tıraşnâme gibi adlarla anılmışlardır. Çalışmamız, Tıraşnâme başlıklı bir fütüvvet risalesini; yapısı, içeriği ve muhtevasındaki kavramların sembolik özellikleri açısından incelemek üzere kaleme alınmıştır. Kitâb-ı Tıraşnâme, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi Suna ve İnan Kıraç Vakfı Yazmalar Koleksiyonu’nda (Şevket Rado Yazmaları, SR00043102) kayıtlı olup 20b-26b varakları arasında yer almaktadır. Müellifi bilinmeyen bu mensur risale, Fetih Suresi’nin 27. ayeti üzerine temellendirilmiş olup berberlik mesleğine dair fütüvvet adabı, tıraş ritüeli, tıraşın manevi ve sembolik anlamları ve hacamata dair bilgiler içermektedir.
Çalışmada, risale ve fütüvvetnâme kavramları üzerinde kısaca durulmuş, fütüvvetnâmeler hakkında kısa bilgi verilmiş, makalemizin konusu olan Tıraşnâme’nin şekil ve muhtevası detaylandırılarak incelenmiş ve metin transkribe edilerek ortaya konmuştur. Tıraşnâme türünde bir risaleyi gün yüzüne çıkartarak muhtevasını detaylandıran bu çalışma ile konu hakkındaki sınırlı sayıdaki literatüre katkı sağlamak hedeflenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ATİK GÜRBÜZ, İncinur, “Divan Şiirinin Sevimli Yüzleri Osmanlı Şiirinde Berberler”, Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3, Summer 2012, 233-255. AYVA, Aziz, “Berber”, Ahilik Ansiklopedisi, Ankara 2020, Cilt I, 306-307.
- BİLGE, Sadık Müfit, Osmanlı İstanbulu’nda Berber Esnafı (Fetihten 1830’lara İstanbul Esnaf ve Sosyal Hayat Tarihine Bir Katkı), II. Uluslararası İstanbul Sempozyumu, İstanbul 2014, 187-206.
- COŞKUN, Vildan, “Molla Yusuf’un Fütüvvet Risalesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 27, İstanbul 2021, 75-126.
- DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI KUR’AN-I KERİM, A’raf Suresi 161. Ayet, Erişim Tarihi: 16.02.2025, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/A'r%C3%A2f-suresi/1114/160-162-ayet-tefsiri.
- DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI KUR’AN-I KERİM, Âl-i İmrân Suresi 26. Ayet, Erişim Tarihi: 14.02.2025, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C3%82l-i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/319/26-ayet-tefsiri.
- DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI KUR’AN-I KERİM, Fetih Suresi 27. Ayet, Erişim Tarihi: 11.02.2025, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Fetih-suresi/4610/27-ayet-tefsiri.
- DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI KUR’AN-I KERİM, Mu’minun Suresi 14. Ayet, Erişim Tarihi: 13.02.2025, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/M%C3%BC'min%C3%BBn-suresi/2685/12-14-ayet-tefsiri.
- DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI KUR’AN-I KERİM, Nur Suresi 35. Ayet, Erişim Tarihi: 12.02.2025, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/N%C3%BBr-suresi/2826/35-ayet-tefsiri.
- DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI KUR’AN-I KERİM, Tahrim Suresi 6. Ayet, Erişim Tarihi: 15.02.2025, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Tahr%C3%AEm-suresi/5235/6-ayet-tefsiri.
- GÜNDÜZÖZ, Güldane, “Sembolizm ve Mitoloji Bağlamında Tasavvuf Kültüründe Hırka, Alem ve Seccade”, IV. Türkiye Lisansüstü Çalışma Kongresi Bildiriler Kitabı IV (İlahiyat), 14-17 Mayıs 2015 Kütahya, İstanbul: 2015, 123-136.
- HATİBOĞLU, İbrahim, “Selmân-ı Fârisî, TDVİ Ansiklopedisi”, Cilt 36, İstanbul 2009, 441-443.
- KAYA, Bayram Ali, Ozan Yılmaz, Vildan S. Coşkun, Orhan Kaplan (2019), Klasik Türk Edebiyatı Temel Bilgiler, İstanbul: Kesit Yay.
- Kubbealtı Lugatı. 2025. “Tıraş.” Misalli Büyük Türkçe Sözlük Online. Erişim Tarihi: 01 Mayıs 2025. https://lugat.kubbealti.org.tr/
- MOGHADDAM, Alireza, 13.-15. Yüzyıllarda Anadolu’da Ahilik: Kurumsallaşma, Toplumsal Yapı Ve İdeoloji, Doktora Tezi, Hacettepe Üniverstesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2017.
- ÖĞE, Mustafa, “Babagân Bektaşiliğine Ait Bir Tıraş Erkânnâmesi ‘Der Beyân-ı Erkân-ı Tırâş ve İntisâb-ı Tarîk-i Bektâşiyye”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 103, 2022, 363-375.
- ÖĞE, Mustafa, “Bir Yazmadan Hareketle Şahkulu Tekkesinde Uygulanan Abdal Musa Sultan Tıraş Erkânı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 110, Haziran 2024, 61-78.
- ÖGER, Âdem, Uygur Türklerinde Fütüvvet Kültürü Fütüvvet-nâmeler ve Ahilik Teşkilatına Etkileri, III. Uluslararası Ahilik Sempozyumu, Kırşehir 2017, 13-26.
- SARIKAYA, M. Saffet, “Türk Dinî Tarihinde Fütüvvetnâmelerin Yeri ve Önemi”, IV. Uluslararası Ahilik Sempozyumu: XIII-XVI. Yüzyıllarda Ahilik, 27-29 Eylül 2018, Kırşehir, Cilt II, Kırşehir 2018, 403-419. SELVİ, Dilaver, “Fütüvvet Ve Ahîlik Teşkilatlarının Ahlâkî İlkelerinin Oluşmasında Tasavvufun Öncülüğü”, İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, II/I, 2016, 1-37.
- SARIKAYA, Mehmet Saffet, XII-XVI. Asırlardaki Anadolu’daki Fütüvvetnâmelere Göre Dinî İnanç Motifleri, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1993.
- ŞENZEYBEK, Aytekin, “Hacı Bektaş Veli’ye Atfedilen Yeni Bir Yazma Tıraşname-i Hacı Bektaş El Horasani”. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, VII(13), 2012, 139- 174.
- TEK, Recep, “Din-Meslek İlişkisi Bağlamında Geleneksel Meslek Risaleleri Üzerine Bir Değerlendirme”, IV. Kazan Uluslararası Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Halkbilimi Bölümü Yayınları, Ankara, 2016, 888-897.
- TORUN, Ali, Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnâmeler Üzerine Bir İnceleme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998.
- ULUDAĞ, Süleyman. 1996. “Fütüvvet.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 13, ss. 259-266. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Erişim Tarihi: 16 Mayıs 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/futuvvet
- YILMAZ, Ozan, “Farsça Fütüvvetnâmelerden Hareketle Esnaf Pîrleri ve Fütüvvet Âdâbı Üzerine Bir Değerlendirme”, 1. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu, Cilt II, Kırşehir 2011, 1174-1193.
- YÜKSEL, Hasan, “Tarihî Kayıtlarla Doğuda Toplumsal ve Dinsel Bir Ritüel Olarak Tıraş”, Millî Folklor, 119 (2018): 86-99.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 1 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 9 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 34 Sayı: 34 |
Makale gönderme ve takip:
Makalelerinizin gönderimini dergimizin dergipark web ana sayfasından "Makale Gönder" seçeneği ile yapabilirsiniz. Daha sonraki süreci ise “Dergipark Sistemi”nden takip edebilirsiniz. Herhangi bir sorun yaşamanız halinde lütfen aşağıdaki adreslere bilgi veriniz.
Nihat Öztoprak (Başeditör): noztoprak@fsm.edu.tr
Bünyamin Ayçiçeği (Editör): bunyamin.aycicegi@istanbul.edu.tr
Nusret Gedik (Editör Yardımcısı): nusret.gedik@marmara.edu.tr