Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Type of Hendiadyoin Made with Singular and Plural Forms of the Same Word

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 36, 107 - 120, 12.05.2025
https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1525225

Öz

Each language has its own unique vocabulary. Turkish's richness in kinship names, color names and hendiadyoins are among these features. Some researchers have stated that Turkish is the richest language in the world in terms of reduplication.
This richness in hendiadyoins in terms of vocabulary has also brought about richness in terms of hendiadyoin structure. Dozens of studies have been conducted and continue to be conducted on hendiadyoins both in terms of their construction and other aspects. In these studies, hendiadyoins in a period or work have been mostly addressed; the detected hendiadyoins have been classified and determinations have been made on the intensity of use. One of the striking aspects of these studies is the feature of Turkish that benefits from all kinds of relations between words and hendiadyoins. However, there are still unresolved aspects of hendiadyoins.
In this study, a word borrowed from Arabic that has not been discussed before and hendiadyoins made with the plural of that word will be discussed. These hendiadyoins made with Turkish logic are interesting examples that show Turkish's ability to make hendiadyoins by trying every possible way. The characteristics, classification and other issues related to the establishment of such dichotomies such as “right and law, poor and needy, ignorant and ignorant” will be discussed.
Keywords: Word phrases, hendiadyoins, words of Arabic origin, hendiadyoins with the same word.

Kaynakça

  • AĞAKAY, Mehmet Ali (1954). "Türkçede Kelime Koşmaları". Belleten, 2: 97-104.
  • AK, İlyas ve ÖZTUNÇ, H. Baha (2023). "Osmanlı Devleti’nde Balo Adabı ve Sefaret Baloları". Tarih İncelemeleri, XXXVIII/1: 1-31.
  • AKYALÇIN, Necmi ve GÜRCÜ, Hacer (2017). "Orhan Pamuk ve Fakir Baykurt’un İki Romanında Deyim, Atasözü ve İkilemeler Bakımından Söz Varlığı". Journal of Awareness, 2/3: 55-68.
  • BAĞMANCI, Emine (2012). Arap Dilinde İkilemeler ve Öğretimi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
  • BEYİTOĞLU, Yahya Kemal (2021). "Behcetü’l-Hadâik’ta İkilemeler". Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları, 6/1: 482-501.
  • COŞKUN, Cevdet (2020). "Tümceye Kattığı Anlam Bağlamında İkilemeler". Homeros, 3: 113-128 .
  • ÇELİK, Ramazan (2021). "Modern Zamanlarda Bir Divan Şairi: Şahin Uçar Ve Şeydâ Dîvânı". Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [ESTAD], 4/2: 595-634.
  • ÇİMEN, Esma (2021)."'İkilemeler' Hakkında Bibliyografya Çalışması". Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, 6/1: 53-80.
  • ÇORAKLI, Şehbender (2001). "Türkçe'nin Yaratma Gücü: İkilemeler (1)". A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17: 53-60.
  • ÇORAKLI, Şehbender (2005). "Türkçe'nin Yaratma Gücü İkilemeler (II)". A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı) 27: 45-66.
  • DEMİR, Ata (2020). "Hangi Adalet, Kime Göre Neye Göre?" Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 7/62: 3470-3486 .
  • e-Alphan 2016= Alphan, Melis (11.06.2016). "Memleketin Hali Ahvali" Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/melis-alphan/memleketin-hali-ahvali-40270348 (Erişim Tarihi: 25.06.2024).
  • e-Kaya 2012=Kaya, Mehmet Akif (01.06.2012). "Hasan Aycın'la Söyleşi". Elbistan.com. https://edebistan.com/soylesiler/hasan-aycin-la-soylesi-2 (Erişim Tarihi: 25.06.2024).
  • e-Sarı 2017= Sarı, Memduh (27.01.2017). "Kuran’a Göre Veli ve Evliya Kimdir?" Sultan Hanı Gazetesi. https://www.sultanhanigazetesi.com/yazarlar/memduh-sari/kuran-a-gore-veli-ve-evliya-kimdir/2052/ (Erişim Tarihi: 25.06.2024).
  • FOY, Karl (1899). "Studien zur Osmanischen Syntax das Hendiadyoin und die Wortfolge Ana Baba". Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen (MSOS), II: 105- 136.
  • GÜLHAN, Abdülkerim (2010). "Şeyh Ahmed ve Manzum Sözlüğü Nazmü’l-Leâl". ZfWT, 2/2: 201-226.
  • GÜNGÖR, Okan Celal (2018). "Memluk Kıpçak Türkçesinde İkilemeler". The Journal of Academic Social Science Studies, 65: 105-122.
  • HATİBOĞLU, Vecihe (1981). Türk Dilinde İkilemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KAYALAR, Fethi (2017). "Türkçe ve İngilizcedeki İkilemelerin Yapısal Özelliklerinin Karşılaştırılması". Turkish Studies, 12/30: 311-324 .
  • KEMAL, Orhan (2019). El Kızı. İstanbul: Everest Yayınları.
  • KORKMAZ, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KÜÇÜK, Bülent (2015). "Yerelleşmenin ve Evrenselleşmenin Ötesinde Kürt Sorununu Yeniden Düşünmek". Mülkiye Dergisi, 39/2: 61-84.
  • NAHYA, Zeliha Nilüfer (2014). "Sözlü Anlatının Hafızasından: Sinop Cezaevinin Kahramanları ve Kahramanlaştırma". Millî Folklor, 26/104: 60-74.
  • OYMAK, Rifat (2018). "Türkçenin Karapapak (Terekeme)/Ağzı ile Âşık Garip Hikâyesi Değişkesi (Varyantı)". Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 19: 245-265.
  • ÖZER, Hasan ve DEMİRTAŞ, Yağmur (2018). "Yunus Emre Divanında Geçen İkilemeler Üzerine". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/60: 163-171.
  • ÖZKAN, Elif (2013). "Dede Korkut Kitabı’nın Vatikan Nüshası’nda Yer Alan İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme". Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 3/1: 118-140.
  • ÖZTELLİ, Cahit (1979). "İki Meddah Hikâyesi". Türkoloji Dergisi, 8/1: 87-122.
  • SAYKAL, Murat Serdar (2018). "Türk Hukuk Tarihinde Vakıf Kurumunun Tüzel Kişiliği". XVIII. Türk Tarih Kongresi. 1-5 Ekim 2018. Ankara-Türkiye. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, V. Cilt. 729-747.
  • SİVRİ, Öznur (2020). Türkiye Türkçesi Ağızlarında İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
  • SUÇİN, Mehmet Hakkı (2006). "Türkçe ve Arapça İkilemelerde Sözcük Dizilişi ve Ses Benzeşmesi". Ekev Akademi Dergisi, 10/28: 281-294.
  • ŞAHİN, Adem Ali (2015). Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Kadar Eğitim Sistemi, Yönetimi ve Denetimi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
  • ŞEN, Fulya ve CENGİZ, Tülay (2018). "Türkiye’de Siyasi Partilerin ve Liderlerin Demokrasi Söylemleri". Intermedia International e-Journal, 5/8: 128-144.
  • ŞEN, Serkan (2005). "Standart Türkiye Türkçesinde İkilemelerle Yaşayan Tarihî Sözcükler". Şinasi Tekin'in Anısına Uygurlardan Osmanlıya (Haz.: Günay Kut, Fatma Büyükkarcı Yılmaz). İstanbul: Simurg, 685-702.
  • ŞAHİN, Hatice (1997). "Ferahnâmede Geçen İkilemeler Üzerine". Osmanlı Çalışmaları XVII (Edt. Halil İnalcık, Nejat Göyünç, Heath W. Lowry, İsmail Erünsal, Klaus Kreiser ve A. Atilla Şentürk). İstanbul: Enderun Kitabevi, 125-135.
  • TELLİ, Burak (2017). "Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine". Hikmet, 6: 133-149.
  • TOKAY, Yaşar (2013). "Evliyâ Çelebi Seyahat-Nâmesi'nde İkilemeler". Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/9: 2401-2416.
  • TOPRAK, Funda (2005). "Harezm Türkçesinde İkilemeler". Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, V/2: 277-292.
  • TUĞLUK, Mehmet Emin (2021). "Kerb-nâme’de Geçen İkilemeler Üzerine". Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Özel Sayı-Prof. Dr. Halil ÇEÇEN'e Armağan): 113-137.
  • VARDAR, Berke (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü (2. Baskı). İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
  • YASTI, Mehmet (2007). "Türkçe Deyimlerde Geçen İkilemelerin Ses ve Şekil Özellikleri". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21: 51-87.

Aynı Sözcüğün Tekil ve Çoğulu ile Yapılan İkileme Türü

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 36, 107 - 120, 12.05.2025
https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1525225

Öz

Her dilin söz varlığının kendine has özellikleri vardır. Türkçenin akrabalık adları, renk adları ve ikilemelerdeki zenginliği de bu özellikler arasındadır. Bazı araştırmacılar ikileme varlığı bakımından dünyanın en zengin dilinin Türkçe olduğunu dile getirmiştir.
Söz varlığı yönünden ikilemelerdeki bu zenginlik aynı zamanda ikileme yapısı bakımından da zenginliği beraberinde getirmiştir. İkilemeleri hem yapılışları hem de diğer yönlerden ele alan onlarca çalışma yapılmıştır ve yapılmaya da devam etmektedir. Bu çalışmalarda daha çok, bir dönem ya da eserdeki ikilemeler ele alınmış; tespit edilen ikilemeler sınıflandırılmış ve kullanım yoğunluğu hakkında tespitler yapılmıştır. Bu çalışmalarda dikkat çeken yönlerden biri de Türkçenin sözcükler arasında her tür ilgiden yararlanan ikileme yapma özelliğidir. Bununla birlikte ikilemelerin hâlâ çözülemeyen yönleri bulunmaktadır.
Bu çalışmada daha önce konu edilmeyen Arapçadan ödünçlenmiş bir sözcük ve o sözcüğün çoğuluyla yapılan ikilemeler konu edilecektir. Türkçe mantıkla yapılan bu ikilemeler Türkçenin her yolu deneyerek ikileme yapma yeteneğini gösteren ilginç örneklerdir. Bu tarzda oluşan “hak hukuk, fakir fukara, cahil cühela” gibi ikilemelerin özellikleri, sınıflandırılması ve kuruluşlarıyla ilgili diğer hususlar ele alınacaktır.

Kaynakça

  • AĞAKAY, Mehmet Ali (1954). "Türkçede Kelime Koşmaları". Belleten, 2: 97-104.
  • AK, İlyas ve ÖZTUNÇ, H. Baha (2023). "Osmanlı Devleti’nde Balo Adabı ve Sefaret Baloları". Tarih İncelemeleri, XXXVIII/1: 1-31.
  • AKYALÇIN, Necmi ve GÜRCÜ, Hacer (2017). "Orhan Pamuk ve Fakir Baykurt’un İki Romanında Deyim, Atasözü ve İkilemeler Bakımından Söz Varlığı". Journal of Awareness, 2/3: 55-68.
  • BAĞMANCI, Emine (2012). Arap Dilinde İkilemeler ve Öğretimi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
  • BEYİTOĞLU, Yahya Kemal (2021). "Behcetü’l-Hadâik’ta İkilemeler". Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları, 6/1: 482-501.
  • COŞKUN, Cevdet (2020). "Tümceye Kattığı Anlam Bağlamında İkilemeler". Homeros, 3: 113-128 .
  • ÇELİK, Ramazan (2021). "Modern Zamanlarda Bir Divan Şairi: Şahin Uçar Ve Şeydâ Dîvânı". Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [ESTAD], 4/2: 595-634.
  • ÇİMEN, Esma (2021)."'İkilemeler' Hakkında Bibliyografya Çalışması". Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, 6/1: 53-80.
  • ÇORAKLI, Şehbender (2001). "Türkçe'nin Yaratma Gücü: İkilemeler (1)". A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17: 53-60.
  • ÇORAKLI, Şehbender (2005). "Türkçe'nin Yaratma Gücü İkilemeler (II)". A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı) 27: 45-66.
  • DEMİR, Ata (2020). "Hangi Adalet, Kime Göre Neye Göre?" Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 7/62: 3470-3486 .
  • e-Alphan 2016= Alphan, Melis (11.06.2016). "Memleketin Hali Ahvali" Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/melis-alphan/memleketin-hali-ahvali-40270348 (Erişim Tarihi: 25.06.2024).
  • e-Kaya 2012=Kaya, Mehmet Akif (01.06.2012). "Hasan Aycın'la Söyleşi". Elbistan.com. https://edebistan.com/soylesiler/hasan-aycin-la-soylesi-2 (Erişim Tarihi: 25.06.2024).
  • e-Sarı 2017= Sarı, Memduh (27.01.2017). "Kuran’a Göre Veli ve Evliya Kimdir?" Sultan Hanı Gazetesi. https://www.sultanhanigazetesi.com/yazarlar/memduh-sari/kuran-a-gore-veli-ve-evliya-kimdir/2052/ (Erişim Tarihi: 25.06.2024).
  • FOY, Karl (1899). "Studien zur Osmanischen Syntax das Hendiadyoin und die Wortfolge Ana Baba". Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen (MSOS), II: 105- 136.
  • GÜLHAN, Abdülkerim (2010). "Şeyh Ahmed ve Manzum Sözlüğü Nazmü’l-Leâl". ZfWT, 2/2: 201-226.
  • GÜNGÖR, Okan Celal (2018). "Memluk Kıpçak Türkçesinde İkilemeler". The Journal of Academic Social Science Studies, 65: 105-122.
  • HATİBOĞLU, Vecihe (1981). Türk Dilinde İkilemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KAYALAR, Fethi (2017). "Türkçe ve İngilizcedeki İkilemelerin Yapısal Özelliklerinin Karşılaştırılması". Turkish Studies, 12/30: 311-324 .
  • KEMAL, Orhan (2019). El Kızı. İstanbul: Everest Yayınları.
  • KORKMAZ, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KÜÇÜK, Bülent (2015). "Yerelleşmenin ve Evrenselleşmenin Ötesinde Kürt Sorununu Yeniden Düşünmek". Mülkiye Dergisi, 39/2: 61-84.
  • NAHYA, Zeliha Nilüfer (2014). "Sözlü Anlatının Hafızasından: Sinop Cezaevinin Kahramanları ve Kahramanlaştırma". Millî Folklor, 26/104: 60-74.
  • OYMAK, Rifat (2018). "Türkçenin Karapapak (Terekeme)/Ağzı ile Âşık Garip Hikâyesi Değişkesi (Varyantı)". Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 19: 245-265.
  • ÖZER, Hasan ve DEMİRTAŞ, Yağmur (2018). "Yunus Emre Divanında Geçen İkilemeler Üzerine". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/60: 163-171.
  • ÖZKAN, Elif (2013). "Dede Korkut Kitabı’nın Vatikan Nüshası’nda Yer Alan İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme". Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 3/1: 118-140.
  • ÖZTELLİ, Cahit (1979). "İki Meddah Hikâyesi". Türkoloji Dergisi, 8/1: 87-122.
  • SAYKAL, Murat Serdar (2018). "Türk Hukuk Tarihinde Vakıf Kurumunun Tüzel Kişiliği". XVIII. Türk Tarih Kongresi. 1-5 Ekim 2018. Ankara-Türkiye. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, V. Cilt. 729-747.
  • SİVRİ, Öznur (2020). Türkiye Türkçesi Ağızlarında İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
  • SUÇİN, Mehmet Hakkı (2006). "Türkçe ve Arapça İkilemelerde Sözcük Dizilişi ve Ses Benzeşmesi". Ekev Akademi Dergisi, 10/28: 281-294.
  • ŞAHİN, Adem Ali (2015). Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Kadar Eğitim Sistemi, Yönetimi ve Denetimi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
  • ŞEN, Fulya ve CENGİZ, Tülay (2018). "Türkiye’de Siyasi Partilerin ve Liderlerin Demokrasi Söylemleri". Intermedia International e-Journal, 5/8: 128-144.
  • ŞEN, Serkan (2005). "Standart Türkiye Türkçesinde İkilemelerle Yaşayan Tarihî Sözcükler". Şinasi Tekin'in Anısına Uygurlardan Osmanlıya (Haz.: Günay Kut, Fatma Büyükkarcı Yılmaz). İstanbul: Simurg, 685-702.
  • ŞAHİN, Hatice (1997). "Ferahnâmede Geçen İkilemeler Üzerine". Osmanlı Çalışmaları XVII (Edt. Halil İnalcık, Nejat Göyünç, Heath W. Lowry, İsmail Erünsal, Klaus Kreiser ve A. Atilla Şentürk). İstanbul: Enderun Kitabevi, 125-135.
  • TELLİ, Burak (2017). "Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine". Hikmet, 6: 133-149.
  • TOKAY, Yaşar (2013). "Evliyâ Çelebi Seyahat-Nâmesi'nde İkilemeler". Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/9: 2401-2416.
  • TOPRAK, Funda (2005). "Harezm Türkçesinde İkilemeler". Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, V/2: 277-292.
  • TUĞLUK, Mehmet Emin (2021). "Kerb-nâme’de Geçen İkilemeler Üzerine". Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Özel Sayı-Prof. Dr. Halil ÇEÇEN'e Armağan): 113-137.
  • VARDAR, Berke (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü (2. Baskı). İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
  • YASTI, Mehmet (2007). "Türkçe Deyimlerde Geçen İkilemelerin Ses ve Şekil Özellikleri". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21: 51-87.
Toplam 40 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Dilsel Yapılar (Fonoloji, Morfoloji ve Sözdizimi dahil)
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Ünal Kalaycı 0000-0002-0076-2916

Erken Görünüm Tarihi 8 Mayıs 2025
Yayımlanma Tarihi 12 Mayıs 2025
Gönderilme Tarihi 31 Temmuz 2024
Kabul Tarihi 21 Ekim 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 19 Sayı: 36

Kaynak Göster

APA Kalaycı, Ü. (2025). Aynı Sözcüğün Tekil ve Çoğulu ile Yapılan İkileme Türü. Dil Araştırmaları, 19(36), 107-120. https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1525225