Öz
Texts are meaningful and coherent structures created for the intended message. Instead of the traditional rules of grammar, these structures are analysed with the criteria of textlinguistics, which examines the functioning, communicative values, semantic structures and logical development of texts. The connections between words, sentences and paragraphs are analysed in terms of correlation and cohesion. The progression of the theme-news is one of the elements that support coherence and reveals the semantic relations between sentences. The theme, which is a special treatment of the subject, refers to what is mentioned in a sentence, while the news refers to the new information about the subject. While the author gives the details of the subject in the text according to his/her purpose, he/she uses different ways of progression of theme-news. In rhetoric analyses, justifications, which is a language act based on impact speech, indicate the reasons for the arguments put forward in sentences and paragraphs in order to convince or persuade the reader. It enables the reader to understand the argument put forward more easily. In this article, the meaning relationship between the sentences of Kitâb-ı Güzîde, which was transferred from Arabic to Old Anatolian Turkish, and the textuality of the text were tried to be determined. For this purpose, the progression between the sentences of the text and the justification elements of the defended argument are explained with examples taken from the text.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AKSAN, Doğan (2016). Anlambilim/Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. İstanbul: Bilgi.
- ARAT, Reşit Rahmeti (1960). “Anadolu Yazı Dilinin Tarihî İnkişâfına Dâir”, Makaleler. (Haz. Osman Fikri Sertkaya). Ankara: TKAE.
- AŞKIN BALCI, Hülya (2018). Metindilbilimin ABC’si. İstanbul: Say.
- AYDIN, İlker (2012). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Ders Kitabı’nın “Duygular” TemasındaYer Alan Okuma Metinlerine Metindilbilimsel Bir Yaklaşım. Turkish Studies, 7(3), 381-407.
- AYDIN, İlker; TORUSDAĞ, Gülşen (2014). Türkçe Öğretimi Çerçevesinde Yazınsal Bir Metin Çözümleme Örneği Olarak Refik Halit Karay’ın Garip Bir Hediye’si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(4), 109-134.
- BEAUGRANDE, Robert de; DRESSLER, Wolfgang (1981). Introduction to Text Linguistics. London and New York: Longman Group Limited.
- BÜYÜKGÜZEL, Safinaz (2015). Gerekçelendirme ve Dil Öğretimi. DilBilimleri ve Dil Öğretimi. Ankara: Seçkin.
- ÇETİN, Nurullah ( 2009). Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü.
- DANES, František (1978). “Zur linguistischen Analyse der Textstruktur, Textlinguistik. (ed: Wolfgang Dressler). Folia Linguistica IV/70.
- DİLİDÜZGÜN, Şükran (2008). Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bağlamda Uygulamalı Bir Yaklaşım. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
- ERDEM, Melek (1992). Kitâb-ı Güzîde (76a-134a) İnceleme-Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
- ERKUL, Rasim (2004). Cümle ve Metin Bilgisi. Ankara: Anı.
- EROMS, Werner. (1991). Die funktionale Satzperspektive bei der Textanalyse (ed: Klaus Brinker). Aspekte der Textlinguistik.
- GÜNAY, Veli Doğan (2013). Söylem Çözümlemesi. İstanbul: Papatya.
- HALLİDAY, Michael Alexander Kirkwood; Hasan, Ruqaiya (1976). Cohesion in English. Longman.
- HİRİK, Seçil (2020). Türkçede Bağdaşıklık ve Bağdaşıklık Unsurları: Kürk Mantolu Madonna İncelemesi. Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 221-238.
- KANATLI, Faik (1998). Dilbilimsel Gerekçelendirme Çözümlemesi. Almanca ve Türkçe Boşanma Metinleri Bağlamında Gerekçelendirme ve Belirleyenleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
- KAYA, Nurten (2015). Ortaokul Öğrencilerinin Yazılı Metinlerinde Ahlaki Gerekçelendirmenin Kohlberg Ahlak Kuramına Göre İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi.
- KIRAN, Zeynel; EZİLER KIRAN Ayşe (2013). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin.
- KOCAMAN, Ahmet (2003). Söylem Üzerine. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı.
- KORKMAZ, Zeynep (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: TDK.
- KORKUT, Ece (2013). “İzlekçi Eleştiri.” Eleştiri Kuramları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
- KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuad (1981). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken.
- ORALİŞ, Meral; OZİL, Şeyda (1992). “Metindilbilimsel Yaklaşımla Yazınsal Bir Metni Çözümleme Denemesi”. İstanbul: Hitit.
- ÖZKAN, Mustafa (2013). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz.
- PARLAK, Hatice (2009). Kutadgu Bilig’in Metindilbilimsel Yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- SARTRE, Jean-Paul (2015). Edebiyat Nedir? (Çev. Bertan Onaran). İstanbul: Can.
- SUBAŞI UZUN, Leyla(1995). Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara: Simurg.
- ŞENÖZ AYATA, Canan(2005). Metindilbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.
- TÜRKÇE SÖZLÜK (2012). Türk Dil Kurumu. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Öz
Metinler, verilmek istenen mesaja yönelik olarak oluşturulan anlamlı ve tutarlı yapılardır. Bu yapılar dil bilgisinin geleneksel kuralları yerine metindilbilimin; metinlerin işleyiş biçimini, iletişimsel değerlerini, anlamsal yapılarını ve mantıksal gelişimini inceleyen ölçütleriyle çözümlenmektedir. Sözcük, tümce ve paragraflar arasındaki bağlantılar bağdaşıklık ve tutarlılık açısından değerlendirilmektedir. İzlek-haber ilerlemesi de bağdaşıklığı destekleyen unsurlardan olup tümceler arasındaki anlamsal ilişkileri ortaya çıkarmaktadır. Konunun özel bir şekilde işlenmiş hâli olan izlek, bir tümcede kendisinden söz edileni; haber ise konuyla ilgili söylenen yeni bilgileri ifade etmektedir. Yazar, amacına göre metinde konunun ayrıntılarını verirken izlek-haber ilerlemesinin farklı yollarını kullanmaktadır. Söylem çözümlemelerinde etki söze dayalı bir dil edimi olan gerekçelendirmeler ise okuyucuyu inandırmak veya ikna etmek amacıyla tümce ve paragraflarda ileri sürülen savların nedenlerini belirtmektedir. İleri sürülen savın, izleğin okuyucu tarafından daha kolay anlaşılmasını sağlamaktadır. Makalede Arapçadan Eski Anadolu Türkçesine aktarılmış olan Kitâb-ı Güzîde’nin tümceleri arasındaki anlam ilişkileri ve metnin metinsellik durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaç doğrultusunda metnin tümceleri arasındaki izlek-haber ilerlemesi ve savunulan sava ait gerekçelendirme unsurları metinden alınan örneklerle açıklanmıştır.
Anahtar Kelimeler
Metin Metindilbilim Bağdaşıklık İzlek-haber Gerekçelendirme.
Kaynakça
- AKSAN, Doğan (2016). Anlambilim/Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. İstanbul: Bilgi.
- ARAT, Reşit Rahmeti (1960). “Anadolu Yazı Dilinin Tarihî İnkişâfına Dâir”, Makaleler. (Haz. Osman Fikri Sertkaya). Ankara: TKAE.
- AŞKIN BALCI, Hülya (2018). Metindilbilimin ABC’si. İstanbul: Say.
- AYDIN, İlker (2012). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Ders Kitabı’nın “Duygular” TemasındaYer Alan Okuma Metinlerine Metindilbilimsel Bir Yaklaşım. Turkish Studies, 7(3), 381-407.
- AYDIN, İlker; TORUSDAĞ, Gülşen (2014). Türkçe Öğretimi Çerçevesinde Yazınsal Bir Metin Çözümleme Örneği Olarak Refik Halit Karay’ın Garip Bir Hediye’si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(4), 109-134.
- BEAUGRANDE, Robert de; DRESSLER, Wolfgang (1981). Introduction to Text Linguistics. London and New York: Longman Group Limited.
- BÜYÜKGÜZEL, Safinaz (2015). Gerekçelendirme ve Dil Öğretimi. DilBilimleri ve Dil Öğretimi. Ankara: Seçkin.
- ÇETİN, Nurullah ( 2009). Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü.
- DANES, František (1978). “Zur linguistischen Analyse der Textstruktur, Textlinguistik. (ed: Wolfgang Dressler). Folia Linguistica IV/70.
- DİLİDÜZGÜN, Şükran (2008). Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bağlamda Uygulamalı Bir Yaklaşım. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
- ERDEM, Melek (1992). Kitâb-ı Güzîde (76a-134a) İnceleme-Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
- ERKUL, Rasim (2004). Cümle ve Metin Bilgisi. Ankara: Anı.
- EROMS, Werner. (1991). Die funktionale Satzperspektive bei der Textanalyse (ed: Klaus Brinker). Aspekte der Textlinguistik.
- GÜNAY, Veli Doğan (2013). Söylem Çözümlemesi. İstanbul: Papatya.
- HALLİDAY, Michael Alexander Kirkwood; Hasan, Ruqaiya (1976). Cohesion in English. Longman.
- HİRİK, Seçil (2020). Türkçede Bağdaşıklık ve Bağdaşıklık Unsurları: Kürk Mantolu Madonna İncelemesi. Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 221-238.
- KANATLI, Faik (1998). Dilbilimsel Gerekçelendirme Çözümlemesi. Almanca ve Türkçe Boşanma Metinleri Bağlamında Gerekçelendirme ve Belirleyenleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
- KAYA, Nurten (2015). Ortaokul Öğrencilerinin Yazılı Metinlerinde Ahlaki Gerekçelendirmenin Kohlberg Ahlak Kuramına Göre İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi.
- KIRAN, Zeynel; EZİLER KIRAN Ayşe (2013). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin.
- KOCAMAN, Ahmet (2003). Söylem Üzerine. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı.
- KORKMAZ, Zeynep (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: TDK.
- KORKUT, Ece (2013). “İzlekçi Eleştiri.” Eleştiri Kuramları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
- KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuad (1981). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken.
- ORALİŞ, Meral; OZİL, Şeyda (1992). “Metindilbilimsel Yaklaşımla Yazınsal Bir Metni Çözümleme Denemesi”. İstanbul: Hitit.
- ÖZKAN, Mustafa (2013). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz.
- PARLAK, Hatice (2009). Kutadgu Bilig’in Metindilbilimsel Yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- SARTRE, Jean-Paul (2015). Edebiyat Nedir? (Çev. Bertan Onaran). İstanbul: Can.
- SUBAŞI UZUN, Leyla(1995). Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara: Simurg.
- ŞENÖZ AYATA, Canan(2005). Metindilbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.
- TÜRKÇE SÖZLÜK (2012). Türk Dil Kurumu. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Söylem ve Bağlamsal Dilbilim |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 8 Mayıs 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Mayıs 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Eylül 2024 |
| Kabul Tarihi | 11 Aralık 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 19 Sayı: 36 |
