Öz
Starting from the Old Turkic period, one of the most important tools in recording the Turkic language in writing is the alphabet. Throughout history, Turks have created a written language tradition by adopting various alphabets due to political, cultural, social, religious, economic, geographical etc. reasons.
In this study, Eastern European Kipchak Turkish is taken as a basis to serve as an example of the diversity of alphabet usage in the Turkic language. Within the North/Northwestern written language, Eastern European Kipchak Turkish has produced works with its historical and contemporary branches. When the works of this field are examined, the diversity in the alphabets used is remarkable. The alphabets used and the reasons for their use will be revealed in the study.
Anahtar Kelimeler
Turkic language alphabet Eastern European Kipchak Turkic diversity
Kaynakça
- ARGUNŞAH, Mustafa (2020). “Codex Cumanicus’un İmlası II: Yuvarlak Ünlüler”. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı. 24-28 Eylül 2012. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1/1567-1578.
- ARGUNŞAH, Mustafa (2018). “Codex Cumanicus’ta /w/ Sesi Var Mıdır?”. Dil Araştırmaları, 22: 7-15.
- ARGUNŞAH, Mustafa; GÜNER, Galip (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
- ARGUNŞAH, Mustafa (2014). “Orthography of Vowels in Codex Cumanicus I: Unrounded Vowels / Codex Cumanicus’ta Ünlülerin İmlası: Düz Ünlüler”. II. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu. 12-14 Eylül 2012. Varşova-Polonya. Disscutions on Turcology. Questions and Developmens of Modern Turcology Studies (Edt. Öztürk Emiroğlu-Marzena Godzińska-Filip Majkowski). Warsaw, 634-645.
- BERTA, Árpad (1998). “Kumanların Kökeni, Macaristan’daki Kumanların Erken Tarihi” (Çev. Emine Yılmaz). Prof. Dr. Kemal Eraslan Armağanı. Bir, Türk Dünyası İncelemeleri 9-10: 133-142.
- CSATÓ, Éva Ágnes (2011). 9. Karajče Jaz Üriatiuviu Grammar Corr. Uppsala Universitet, Trakai-Lithuania.
- DAŞKEVİÇ, Yaroslav (1983). “Armyano-Kıpçakskiy Yazık: Etapı İstorii”. Voprosı Yazıkoznaniya, 91-107.
- DEMİR, Nurettin; YILMAZ, Emine (2014). Bitmeyen Öykü: Alfabe Tartışmaları (Rapor). Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
- GARKAVETS, Aleksandr; KHURSHUDIAN, Eduard (2001). Armenian-Qypchaq Psalter, Written by Deacon Lussig from Lviv 1575/1580. Almatı: Desht-i-Qypchaq.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2012). “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi”. Dil Araştırmaları, 10: 17-81.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2007). “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesiyle Yazılmış Töre Bitigi ve Bu Eserdeki Töre, Yargı, Bitik Terimleri Üzerine”. Gazi Türkiyat, 1: 77-96.
- MUSAYEV, Kenesbay (2003). Синтаксис Караимского Языка. Москва.
- ÖZKAN, Nevzat (2007). “Ermeni Harfleriyle Türkçe Metinler Üzerine”. Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 3: 406-415.
- ÖZTÜRK, Abdulkadir (2024). “The Preparing Background of Kipchak Written Language with Armenian Letters”. Bilig, 109: 159-175.
- ÖZTÜRK, Abdulkadir (2022). “Doğu Avrupa Kıpçak Türkçesi Adlandırması”. Türk Diline Artzamanlı ve Eşzamanlı Bakışlar (Edt. Erkan Hirik-Neslihan Çelik-Seçil Hirik). Çanakkale: Paradigma Akademi, 11-26.
- ÖZTÜRK, Abdulkadir (2019). “Doğu Avrupa Kıpçak Türkçesinde Eski Türkçenin İzleri”. Eski Türkçenin İzinde. Türkiye’de Eski Türkçe Çalışmaları (Edt. Hüseyin Yıldız). Ankara: Akçağ Yayınları, 91-110.
- ÖZTÜRK, Abdulkadir (2015). “Karay Yazı Dili”. Littera Turca Journal of Turkish and Literature, 1: 61-70.
- RYBATZKI, Volker (2011). “Between East and West: Central Asian writing systems”. Orta Asya’dan Anadolu’ya Alfabeler. 29-30 Mayıs 2007. Eskişehir-Türkiye. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 62, İstanbul: Eren Yayıncılık, 175-268
- ŞİRİN USER, Hatice (2015). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- ŞENYÜZ, Fatma (2017). Codex Cumanicus ve Ermeni Harfli Kıpçakçada Ekleme Yoluyla İsim Yapımı. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- TEKİN, Talat (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı. Ankara: Simurg.
- TRYJARSKI, Edward (1968). Dictionnaire Arméno-Kiptchak d'apres trois manuscrits des collections viennoises, fascicule 1, A-H, Warszawa: Zakład Orientalistyki Polskiej Akademii Nauk.
- WESTCOTT, William Wynn; MATHERS, Samuel Liddell MacGregor; STAVISH, Mark (2011). Kabalaya Giriş ve Sefer Yezirah (Oluşum Kitabı) (Çev. Kemal Menemencioğlu). İstanbul: Hermes Yayınları.
- YILDIZ, Hüseyin (2022). “Eski Türk Yazıtlarında İki Dillilik”. Prof. Dr. Kerime Üstünova Armağanı (Edt. Hasene Aydın-İbrahim Karahancı). İstanbul: Efe Akademi Yayınları, 561-567.
- YÜKSEL, Zühâl (2005). Kırım Tatar Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Semih Eğitim Kültür Yayınları.
Öz
Eski Türkçe döneminden başlayarak Türk dilinin yazı ile kayıt altına alınmasındaki en önemli araçlardan birisi alfabedir. Türkler tarih boyunca siyasî, kültürel, sosyal, dinî, iktisadî, coğrafî vd. gibi nedenlere bağlı olarak çeşitli alfabeleri benimsemek suretiyle yazı dili geleneğini oluşturmuşlardır.
Bu çalışmada, Türk dilinde alfabe kullanım çeşitliliğine örnek teşkil etmek üzere Doğu Avrupa Kıpçak Türkçesi esas alınmaktadır. Kuzey/Kuzeybatı yazı dili içinde Doğu Avrupa Kıpçak Türkçesi, tarihî ve çağdaş kollarıyla eserler meydana getirmiştir. Bu sahanın eserleri incelendiğinde kullanılan alfabelerdeki çeşitlilik dikkate değerdir. Kullanılan alfabeler ve kullanılma nedenleri çalışmada ortaya konulacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ARGUNŞAH, Mustafa (2020). “Codex Cumanicus’un İmlası II: Yuvarlak Ünlüler”. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı. 24-28 Eylül 2012. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1/1567-1578.
- ARGUNŞAH, Mustafa (2018). “Codex Cumanicus’ta /w/ Sesi Var Mıdır?”. Dil Araştırmaları, 22: 7-15.
- ARGUNŞAH, Mustafa; GÜNER, Galip (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
- ARGUNŞAH, Mustafa (2014). “Orthography of Vowels in Codex Cumanicus I: Unrounded Vowels / Codex Cumanicus’ta Ünlülerin İmlası: Düz Ünlüler”. II. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu. 12-14 Eylül 2012. Varşova-Polonya. Disscutions on Turcology. Questions and Developmens of Modern Turcology Studies (Edt. Öztürk Emiroğlu-Marzena Godzińska-Filip Majkowski). Warsaw, 634-645.
- BERTA, Árpad (1998). “Kumanların Kökeni, Macaristan’daki Kumanların Erken Tarihi” (Çev. Emine Yılmaz). Prof. Dr. Kemal Eraslan Armağanı. Bir, Türk Dünyası İncelemeleri 9-10: 133-142.
- CSATÓ, Éva Ágnes (2011). 9. Karajče Jaz Üriatiuviu Grammar Corr. Uppsala Universitet, Trakai-Lithuania.
- DAŞKEVİÇ, Yaroslav (1983). “Armyano-Kıpçakskiy Yazık: Etapı İstorii”. Voprosı Yazıkoznaniya, 91-107.
- DEMİR, Nurettin; YILMAZ, Emine (2014). Bitmeyen Öykü: Alfabe Tartışmaları (Rapor). Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
- GARKAVETS, Aleksandr; KHURSHUDIAN, Eduard (2001). Armenian-Qypchaq Psalter, Written by Deacon Lussig from Lviv 1575/1580. Almatı: Desht-i-Qypchaq.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2012). “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi”. Dil Araştırmaları, 10: 17-81.
- KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2007). “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesiyle Yazılmış Töre Bitigi ve Bu Eserdeki Töre, Yargı, Bitik Terimleri Üzerine”. Gazi Türkiyat, 1: 77-96.
- MUSAYEV, Kenesbay (2003). Синтаксис Караимского Языка. Москва.
- ÖZKAN, Nevzat (2007). “Ermeni Harfleriyle Türkçe Metinler Üzerine”. Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 3: 406-415.
- ÖZTÜRK, Abdulkadir (2024). “The Preparing Background of Kipchak Written Language with Armenian Letters”. Bilig, 109: 159-175.
- ÖZTÜRK, Abdulkadir (2022). “Doğu Avrupa Kıpçak Türkçesi Adlandırması”. Türk Diline Artzamanlı ve Eşzamanlı Bakışlar (Edt. Erkan Hirik-Neslihan Çelik-Seçil Hirik). Çanakkale: Paradigma Akademi, 11-26.
- ÖZTÜRK, Abdulkadir (2019). “Doğu Avrupa Kıpçak Türkçesinde Eski Türkçenin İzleri”. Eski Türkçenin İzinde. Türkiye’de Eski Türkçe Çalışmaları (Edt. Hüseyin Yıldız). Ankara: Akçağ Yayınları, 91-110.
- ÖZTÜRK, Abdulkadir (2015). “Karay Yazı Dili”. Littera Turca Journal of Turkish and Literature, 1: 61-70.
- RYBATZKI, Volker (2011). “Between East and West: Central Asian writing systems”. Orta Asya’dan Anadolu’ya Alfabeler. 29-30 Mayıs 2007. Eskişehir-Türkiye. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 62, İstanbul: Eren Yayıncılık, 175-268
- ŞİRİN USER, Hatice (2015). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- ŞENYÜZ, Fatma (2017). Codex Cumanicus ve Ermeni Harfli Kıpçakçada Ekleme Yoluyla İsim Yapımı. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- TEKİN, Talat (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı. Ankara: Simurg.
- TRYJARSKI, Edward (1968). Dictionnaire Arméno-Kiptchak d'apres trois manuscrits des collections viennoises, fascicule 1, A-H, Warszawa: Zakład Orientalistyki Polskiej Akademii Nauk.
- WESTCOTT, William Wynn; MATHERS, Samuel Liddell MacGregor; STAVISH, Mark (2011). Kabalaya Giriş ve Sefer Yezirah (Oluşum Kitabı) (Çev. Kemal Menemencioğlu). İstanbul: Hermes Yayınları.
- YILDIZ, Hüseyin (2022). “Eski Türk Yazıtlarında İki Dillilik”. Prof. Dr. Kerime Üstünova Armağanı (Edt. Hasene Aydın-İbrahim Karahancı). İstanbul: Efe Akademi Yayınları, 561-567.
- YÜKSEL, Zühâl (2005). Kırım Tatar Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Semih Eğitim Kültür Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 8 Mayıs 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Mayıs 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Ocak 2025 |
| Kabul Tarihi | 22 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 19 Sayı: 36 |
