Öz
İlmî bir eserin teşekkülünde yazarın bilgisi, statüsü, eğitimi ve yaşadığı çevre belirleyici olmakla birlikte kullanılan kaynaklar da yüksek derecede öneme sahiptir. Nitekim belirtilen kaynaklar çalışmanın derinliği, ele alındığı bağlam ve metinler arasındaki ilişkilerin incelenebilirliğini sağlamakla birlikte etkilenilen düşünürlere ilişkin de önemli veriler sunarlar. Bu noktada, Kutadgu Bilig’in kaynakları ve öncelleri hususu pek çok araştırmacının dikkatini çekmesine karşın hâlâ bir tartışma konusu olarak varlığını sürdürmektedir. Kutadgu Bilig’in öncelleri hususunda çeşitli medeniyet ve eser adları belirtilmekle birlikte bu çalışmada yalnızca Fârâbî’nin İdeal Devlet adlı eserine odaklanılacak ve ilgili eserin Kutadgu Bilig üzerinde herhangi bir etkisi olup olmadığı sorusu cevaplanmaya çalışılacaktır. Çalışmanın başlıca amacı, Fârâbî’nin Yusuf Has Hacib’in düşüncelerini etkileyip etkilemediği hususunu belirli ölçütler ışığında ortaya koymaktır. Bu sayede ilgili çalışmanın Türk-İslam düşüncesi üzerine yapılan felsefi ve edebî araştırmaların derinleşmesine ve Türk düşünce tarihinin felsefi temellerinin daha iyi anlaşılmasına katkılar sunması beklenmektedir. İncelemede, giriş bölümünün ardından literatür değerlendirmesi yapılacak, daha sonra I. Yönetici Vasıfları, II. Devlet Yönetim Şekli, III. Tanrı Tasavvuru şeklinde belirlenen ölçütler esasında her iki eser mukayese edilerek etkileşim izleri aranacaktır. Makalede, Fârâbî’nin devlet anlayışı ve toplum düzenine dair görüşleri Kutadgu Bilig’in içerdiği öğretilerle karşılaştırılmış ve yapılan analizler neticesinde Fârâbî’nin felsefi düşüncelerinin Kutadgu Bilig’in şekillenmesinde belirgin bir rol oynamadığı sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Açık, T. (2016). Kutadgu Bilig’de devlet yönetimi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 419-438.
- Alberts, O. (1985). Bir Türk lehçesi olan Uygurca ile yazılmış Kutadgu Bilig’in (1069-1070) şairi: İbni Sina’nın bir öğrencisi (Mübahat Türker-Yücel, Çev.). Erdem, 1(1), 217-230.
- Altıntop, C. (2016). Ebû Nasr El-Farabî’nin ideal devlet anlayışı. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 48-62.
- Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I -Metin-. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Arsal, S. M. (2020). Türk tarihi ve hukuk. Türk Tarih Kurumu.
- Arslan, M. (1986). Kutadgu Bilig’deki ahlak ve siyaset felsefesi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, 21(1), 23-49.
- Aydın, M. (1976). Farabi’nin siyasi düşüncesinde sa‘adet kavramı. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 21(1), 303-315.
- Aydınlı, Y. (2008). Fârâbî. İSAM Yayınları.
- Aydınlı, Y. (2014). Fârâbî. Ahu Tunçel-Kurtul Gülenç (Ed.), Siyaset Felsefesi Tarihi içinde (ss. 96-117). Doğu Batı Yayınları.
- Bağdatlı, Ö. (2019). Kutadgu Bilig’de halk kavramı. Prof. Dr. Mehmet Günenç (Ed.). 950. yıl Kutadgu Bilig ve Türk-İslam Kimliği içinde (ss. 70-89), İstanbul Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları.
- Barthold, W. (2004). Orta asya Türk tarihi -Dersleri- Hüseyin Dağ (Haz.), Çağlar Yayınları.
- Bilgin, A. (2019).Kutadgu Bilig’deki tevhid bağlamında Tanrı tasavvuru. Prof. Dr. Mehmet Günenç (Ed.). 950. yıl Kutadgu Bilig ve Türk-İslam Kimliği içinde (ss. 90-111), İstanbul Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları.
- Bombaci, A. (2010). Kutadgu Bilig hakkında bazı mülahazalar, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı (Doğumunun 120. Yılı Münasebetiyle Tıpkıbasım) içinde (ss. 65-75). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Caferoğlu, A. (1984). Türk Dili tarihi I-II. Enderun Yayınları.
- Cevizci, A. (2015). Felsefe tarihi Thales’ten Baudrillard’a. Say Yayınları.
- Dankoff, R. (1983). Yūsuf Khāṣṣ Ḥājib, Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig), A Turko-Islamic Mirror for Princes. Chicago and London: The University of Chicago Press.
- Demirel, D. (2014). Fârâbî’nin ideal devleti: İdeal şehir. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(1), 358-369.
- Dilaçar, A. (1995). 900. Yıldönümü dolayısıyle Kutadgu Bilig incelemesi. Türk Dil Kurumu Yayınları: 340.
- Eker, S. (2006). Kutadgu Bilig’de (teŋri ‘azze ve celle ögdisin ayur) Türkçe İslami terimlerin kaynakları üzerine. Bilig, 38, 103-122.
- Ercilasun, A. B. (2015). Türk dili tarihi. Akçağ Yayınevi.
- Fakhry, M. (2002). Al-Fârâbi, founder of Islamic neoplatonism: his life, works and influence. Oneworld Publications.
- Farabî (2021). İdeal devlet (Ahmet Arslan, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Farabî (2022). Mutluluğun kazanılması (Ahmet Arslan Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Hunutlu, Ü. (2020). Kutadgu Bilig’de fen bilimleri. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 7(18), 319-345.
- İnalcık, H. (2005). Kutadgu Bilig’de Türk ve İran siyaset nazariye ve gelenekleri. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet içinde (ss. 11-26), Eren Yayıncılık.
- Kafesoğlu, İ. (1970). Kutadgu Bilig ve kültür tarihimizdeki yeri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 1, 1-38.
- Kanar, Y. (2019). Yusuf Has Hâcib ve değersizleştirilen Kutadgu Bilig. Prof. Dr. Mehmet Günenç (Ed.). 950. yıl Kutadgu Bilig ve Türk-İslam Kimliği içinde (ss. 20-49), İstanbul Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları.
- Karagöz, N. & Avazbek Kızı A. (2022). Kutadgu Bilig’de peygamberlik. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(2), 174-190.
- Köprülü, M. F. (1980). Türk edebiyatı tarihi. Ötüken Yayınları.
- Levend, A. S. (1969). Kutadgu Bilig, Türk Dili. 20(211), 1-5.
- Mahdi, M. (1990). Al-Fârâbî’s imperfect state. Journal of the American Oriental Society. 110(4), 691-726.
- Mücahid, H. T. (2012). Fârâbî’den Abduh’a siyasi düşünce (Vecdi Akyüz, Çev.). İz Yayıncılık.
- Netton, I. R. (1992). Al-Fârâbî and his school. Routledge.
- Özden, H. (2007). Kutadgu Bilig’de ahlâk kavramı ve tıp etiğine etkisi. Ötüken Yayınları.
- Şeker, F. M. (2009). Tanrı tasavvuru açısından Kutadgu Bilig nasıl okunabilir?, M.Ü. İlahiyet Fakültesi Dergisi, 37, 73-92.
- Thury, J. (1915). XIV. asır sonlarına kadar Türk dili yadigârları (R. Hulusi, Çev.), Millî Tetebbualar Mecmuası, II, 81-133.
- Togan, A. Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Turan, F. (2011). Kutadgu Bilig’de Sunulan Dünya Görüşünün Kaynakları. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri 26-27 Ekim 2009 içinde (s. 553-563). Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Türker-Küyel, M. (1991). Fârâbî, hikmet ve Kutadgu Bilig. Erdem, 7(20), 375-469.
- Türker-Küyel, M. (2017). Kutadgu Bilig ve Fârâbî. İslam Düşünürleri Fârâbî, Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri-II içinde (s 61-73), Şeyma Dinç (Haz.). Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
- Uyanık, M. (2016). Yûsuf Has Hâcib’e göre mutluluk bilgisi -Fârâbî’nin Tahsilu’s-Saade tasavvuru bağlamında bir inceleme-. Ahmet Kavas vd. (Ed.), Yûsuf Has Hâcib’in doğumunun 1000. Yılında Kutadgu Bilig Türk Dünya görüşünün şâheseri uluslararası sempozyumu bildirileri içinde (ss. 80-114). Türker-Küyel.
- Walzer, R. (1957). Al-Fârâbî’s theory of prophecy and divination. The Journal of Hellenic Studies, 77(1), 142-148.
- Walzer, R. (1963). Aspects of Islamic political thought: Al-Fârâbî and Ibn Xaldûn. Oriens (December), 16, 40-60.
- Yıldız, A. (2019). Kutadgu Bilig’de akıl ve ilişkili kavramlar üzerine bir Araştırma; tıp tarihi açısından, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 9(2), 266-279.
- Yılmaz, A. & Gündoğdu, H. G. & Kayalar T. (2023). Kutadgu Bilig’de devlet, toplum ve yönetim anlayışı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 78, 232-246.
Öz
While the knowledge, status, education and environment of the author are determinative in the formation of a scientific work, the sources used in the work are also of great importance. Here, although the issue of the sources and predecessors of Kutadgu Bilig has attracted the attention of many researchers, it still continues to exist as a matter of debate. Although various civilizations and work names are mentioned regarding the predecessors of Kutadgu Bilig, this study will only focus on Al-Farabi's Ideal State and will attempt to answer the question of whether the work in question had any influence on Kutadgu Bilig. The main purpose of the study is to reveal whether Al-Farabi influenced Yusuf Khass Hajib's thoughts based on certain criteria. Following the introduction, a literature review will be made, then the two works will be compared based on the criteria determined as I. Administrator Qualities, II. State Administration Style, III. God Conception, and traces of interaction will be sought. In the article, Al-Farabi's views on state understanding and social order were compared with the teachings contained in Kutadgu Bilig, and as a result of the analyses, it was concluded that Al-Farabi's philosophical thoughts did not play a significant role in the formation of Kutadgu Bilig.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Açık, T. (2016). Kutadgu Bilig’de devlet yönetimi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 419-438.
- Alberts, O. (1985). Bir Türk lehçesi olan Uygurca ile yazılmış Kutadgu Bilig’in (1069-1070) şairi: İbni Sina’nın bir öğrencisi (Mübahat Türker-Yücel, Çev.). Erdem, 1(1), 217-230.
- Altıntop, C. (2016). Ebû Nasr El-Farabî’nin ideal devlet anlayışı. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 48-62.
- Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I -Metin-. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Arsal, S. M. (2020). Türk tarihi ve hukuk. Türk Tarih Kurumu.
- Arslan, M. (1986). Kutadgu Bilig’deki ahlak ve siyaset felsefesi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, 21(1), 23-49.
- Aydın, M. (1976). Farabi’nin siyasi düşüncesinde sa‘adet kavramı. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 21(1), 303-315.
- Aydınlı, Y. (2008). Fârâbî. İSAM Yayınları.
- Aydınlı, Y. (2014). Fârâbî. Ahu Tunçel-Kurtul Gülenç (Ed.), Siyaset Felsefesi Tarihi içinde (ss. 96-117). Doğu Batı Yayınları.
- Bağdatlı, Ö. (2019). Kutadgu Bilig’de halk kavramı. Prof. Dr. Mehmet Günenç (Ed.). 950. yıl Kutadgu Bilig ve Türk-İslam Kimliği içinde (ss. 70-89), İstanbul Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları.
- Barthold, W. (2004). Orta asya Türk tarihi -Dersleri- Hüseyin Dağ (Haz.), Çağlar Yayınları.
- Bilgin, A. (2019).Kutadgu Bilig’deki tevhid bağlamında Tanrı tasavvuru. Prof. Dr. Mehmet Günenç (Ed.). 950. yıl Kutadgu Bilig ve Türk-İslam Kimliği içinde (ss. 90-111), İstanbul Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları.
- Bombaci, A. (2010). Kutadgu Bilig hakkında bazı mülahazalar, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı (Doğumunun 120. Yılı Münasebetiyle Tıpkıbasım) içinde (ss. 65-75). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Caferoğlu, A. (1984). Türk Dili tarihi I-II. Enderun Yayınları.
- Cevizci, A. (2015). Felsefe tarihi Thales’ten Baudrillard’a. Say Yayınları.
- Dankoff, R. (1983). Yūsuf Khāṣṣ Ḥājib, Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig), A Turko-Islamic Mirror for Princes. Chicago and London: The University of Chicago Press.
- Demirel, D. (2014). Fârâbî’nin ideal devleti: İdeal şehir. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(1), 358-369.
- Dilaçar, A. (1995). 900. Yıldönümü dolayısıyle Kutadgu Bilig incelemesi. Türk Dil Kurumu Yayınları: 340.
- Eker, S. (2006). Kutadgu Bilig’de (teŋri ‘azze ve celle ögdisin ayur) Türkçe İslami terimlerin kaynakları üzerine. Bilig, 38, 103-122.
- Ercilasun, A. B. (2015). Türk dili tarihi. Akçağ Yayınevi.
- Fakhry, M. (2002). Al-Fârâbi, founder of Islamic neoplatonism: his life, works and influence. Oneworld Publications.
- Farabî (2021). İdeal devlet (Ahmet Arslan, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Farabî (2022). Mutluluğun kazanılması (Ahmet Arslan Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Hunutlu, Ü. (2020). Kutadgu Bilig’de fen bilimleri. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 7(18), 319-345.
- İnalcık, H. (2005). Kutadgu Bilig’de Türk ve İran siyaset nazariye ve gelenekleri. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet içinde (ss. 11-26), Eren Yayıncılık.
- Kafesoğlu, İ. (1970). Kutadgu Bilig ve kültür tarihimizdeki yeri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 1, 1-38.
- Kanar, Y. (2019). Yusuf Has Hâcib ve değersizleştirilen Kutadgu Bilig. Prof. Dr. Mehmet Günenç (Ed.). 950. yıl Kutadgu Bilig ve Türk-İslam Kimliği içinde (ss. 20-49), İstanbul Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları.
- Karagöz, N. & Avazbek Kızı A. (2022). Kutadgu Bilig’de peygamberlik. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(2), 174-190.
- Köprülü, M. F. (1980). Türk edebiyatı tarihi. Ötüken Yayınları.
- Levend, A. S. (1969). Kutadgu Bilig, Türk Dili. 20(211), 1-5.
- Mahdi, M. (1990). Al-Fârâbî’s imperfect state. Journal of the American Oriental Society. 110(4), 691-726.
- Mücahid, H. T. (2012). Fârâbî’den Abduh’a siyasi düşünce (Vecdi Akyüz, Çev.). İz Yayıncılık.
- Netton, I. R. (1992). Al-Fârâbî and his school. Routledge.
- Özden, H. (2007). Kutadgu Bilig’de ahlâk kavramı ve tıp etiğine etkisi. Ötüken Yayınları.
- Şeker, F. M. (2009). Tanrı tasavvuru açısından Kutadgu Bilig nasıl okunabilir?, M.Ü. İlahiyet Fakültesi Dergisi, 37, 73-92.
- Thury, J. (1915). XIV. asır sonlarına kadar Türk dili yadigârları (R. Hulusi, Çev.), Millî Tetebbualar Mecmuası, II, 81-133.
- Togan, A. Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Turan, F. (2011). Kutadgu Bilig’de Sunulan Dünya Görüşünün Kaynakları. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri 26-27 Ekim 2009 içinde (s. 553-563). Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Türker-Küyel, M. (1991). Fârâbî, hikmet ve Kutadgu Bilig. Erdem, 7(20), 375-469.
- Türker-Küyel, M. (2017). Kutadgu Bilig ve Fârâbî. İslam Düşünürleri Fârâbî, Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri-II içinde (s 61-73), Şeyma Dinç (Haz.). Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
- Uyanık, M. (2016). Yûsuf Has Hâcib’e göre mutluluk bilgisi -Fârâbî’nin Tahsilu’s-Saade tasavvuru bağlamında bir inceleme-. Ahmet Kavas vd. (Ed.), Yûsuf Has Hâcib’in doğumunun 1000. Yılında Kutadgu Bilig Türk Dünya görüşünün şâheseri uluslararası sempozyumu bildirileri içinde (ss. 80-114). Türker-Küyel.
- Walzer, R. (1957). Al-Fârâbî’s theory of prophecy and divination. The Journal of Hellenic Studies, 77(1), 142-148.
- Walzer, R. (1963). Aspects of Islamic political thought: Al-Fârâbî and Ibn Xaldûn. Oriens (December), 16, 40-60.
- Yıldız, A. (2019). Kutadgu Bilig’de akıl ve ilişkili kavramlar üzerine bir Araştırma; tıp tarihi açısından, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 9(2), 266-279.
- Yılmaz, A. & Gündoğdu, H. G. & Kayalar T. (2023). Kutadgu Bilig’de devlet, toplum ve yönetim anlayışı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 78, 232-246.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Siyaset Bilimi (Diğer) |
| Bölüm | ARAŞTIRMA MAKALELERİ |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Kasım 2024 |
| Kabul Tarihi | 18 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 84 |
Kaynak Göster
Dergimiz EBSCOhost, ULAKBİM/Sosyal Bilimler Veri Tabanında, SOBİAD ve Türk Eğitim İndeksi'nde yer alan uluslararası hakemli bir dergidir.