Öz
Bu makale, modern öncesi Osmanlı edebiyatında dönemlendirme yaklaşımlarını eleştirel bir perspektifle değerlendirmektedir. Milâdî takvim, altın çağ ve sultan merkezli sınıflandırmalar gibi yaklaşımlar, edebiyatı tarihsel süreçlere oturtmada kolaylık sağlasa da, Osmanlı edebiyatının dinamik yapısını homojenleştirme ve çeşitliliğini göz ardı etme riskleri taşımaktadır. Türler ve zümreler temelli sınıflandırmalar da benzer şekilde edebiyatın çok katmanlı yapısını yeterince yansıtmamakta ve müelliflerin türler arası geçişkenliğini görmezden gelmektedir. Yazma eser kültürü bağlamında, metinlerin yeniden üretilme süreçleri ve müelliflerin çok yönlü üretim pratikleri, dönemlendirme yaklaşımlarında genelleştirmelerin sınırlarını ortaya koymaktadır. Makale, bu indirgemeci yöntemlerin eleştirisinin yanı sıra, Osmanlı edebiyatının çeşitlilik ve dönüşüm dinamiklerini dikkate alan daha kapsayıcı ve eleştirel bir dönemlendirme çerçevesine duyulan ihtiyacı vurgulamaktadır. Böyle bir yaklaşım, edebiyatın tarihsel bağlamını ve kültürel zenginliğini daha iyi anlamayı mümkün kılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Edebiyat Tarihi Osmanlı Edebiyatı Edebiyat Tarihiyazımı Dönemlendirme
Kaynakça
- Allen, R., ve Richards, D. S. (Ed.). (2006). Arabic Literature in the Post-Classical Period. Cambridge University Press.
- Altınkaynak, E. (2024). Süleyman’ın Altın Çağı: Kültür ve Edebiyat. İstanbul: DBY Yayınları.
- Arberry, A. J. (1958). Classical Persian Literature. G. Allen & Unwin. Londra.
- Azamat, N. (1996). II. Murad Devri Kültür Hayatı (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
- Bauer, T. (2007). In Search of "Post-Classical Literature": A Review Article. Mamlūk Studies Review, 11(2), 137–167.
- Burke, P. (2015). Rönesans'ta "Altın Çağ" Anlayışları. M. Kunt ve C. Woodhead (Ed.), Kanuni ve Çağı: Yeniçağda Osmanlı Dünyası (s. 196–208). İstanbul: Alfa Kitap.
- Çelebioğlu, A. (1994). Kanûnı̂ Sultan Süleyman Devri Türk Edebiyatı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Dankoff, R. (2006). An Ottoman mentality: The world of Evliya Çelebi. Leiden: Brill.
- Erkal, A. (2021). NÂBÎ, Yûsuf Nâbî Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim Tarihi: 15.01.2025, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nabi-yusuf-nabi-efendi
- Goldziher, I. (2019). Klasik Arap Literatürü (R. Er, Çev.). Vadi Yayınları. Ankara.
- Halman, T. (Ed.). (2006). Türk Edebiyatı Tarihi (4 Cilt). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Hamadeh, S. (2017). Şehr-i Sefa: 18. Yüzyılda İstanbul (İ. Güzel, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Heinz, W. (1962). Die Kultur der Tulpenzeit des Osmanischen Reiches. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 61, 62–116.
- İsen Durmuş, T. (2011). Türk edebiyatında klasik algısı üzerine düşünceler. Millî Folklor, 23(90), 37-48.
- Kafadar, C. (1993). The myth of the golden age: Ottoman historical consciousness in the post-Süleymânic era. C. Kafadar ve H. İnalcık (Eds.), Süleymân the Second [i.e., the First] and his time (s. 37–48). İstanbul: Isis Press.
- Kut, G. (1976). Lamiʿi Chelebi and His Works. Journal of Near Eastern Studies, 35(2), 73- 93.
- Özgül, M. K. (2013). Edebiyat tarihine manifestik bir bakış. Journal of Turkish Studies, 8(9), 2685-2700.
- Öztürk, U. (2024). Osmanlı Dünyasında Himaye İlişkileri ve Yazılı Kültür: Sultan III. Murad Devri (1574-1595). İstanbul: Dergah Yayınları.
- Refik, A. (1913). Lale Devri: 1130-1143. İstanbul: Matbaa-i Hayriye.
- Şentürk, A. A. ve Kartal, A. (2021). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
- Tezcan, N. (2011). Seyahatname'nin Yazınsal Değeri ve Osmanlı-Türk Yazınındaki Yeri. N. Tezcan ve S. Tezcan (Ed.). Doğumunun 400. Yılında Evliya Çelebi Kitabı içinde (s. 369– 381). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Yorulmaz, H. (1996). Divan Edebiyatında Nabi Ekolü: Eski Şiirde Hikemiyat. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Öz
This article critically evaluates the approaches to periodization in pre-modern Ottoman literature. While methods such as Gregorian calendar-based classications, the "Golden Age" narrative, and ruler-centered categorizations offer a convenient framework for situating literature within historical processes, they risk homogenizing the dynamic structure of Ottoman literature and neglecting its diversity. Similarly, classications based on genres and social groups fail to adequately reflect the multi-layered nature of literature, often overlooking the intertextual and interdisciplinary practices of authors. Within the context of manuscript culture, the processes of textual reproduction and the multifaceted creative practices of authors further highlight the limitations of generalizations inherent in periodization approaches. In addition to critiquing these reductive methods, this article emphasizes the need for a more inclusive and critical framework for periodizing Ottoman literature that considers its diversity and transformative dynamics. Such an approach would allow for a deeper understanding of the historical context and cultural richness of Ottoman literary tradition.
Anahtar Kelimeler
Literary History Ottoman Literature Literary Historiography Periodization
Kaynakça
- Allen, R., ve Richards, D. S. (Ed.). (2006). Arabic Literature in the Post-Classical Period. Cambridge University Press.
- Altınkaynak, E. (2024). Süleyman’ın Altın Çağı: Kültür ve Edebiyat. İstanbul: DBY Yayınları.
- Arberry, A. J. (1958). Classical Persian Literature. G. Allen & Unwin. Londra.
- Azamat, N. (1996). II. Murad Devri Kültür Hayatı (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
- Bauer, T. (2007). In Search of "Post-Classical Literature": A Review Article. Mamlūk Studies Review, 11(2), 137–167.
- Burke, P. (2015). Rönesans'ta "Altın Çağ" Anlayışları. M. Kunt ve C. Woodhead (Ed.), Kanuni ve Çağı: Yeniçağda Osmanlı Dünyası (s. 196–208). İstanbul: Alfa Kitap.
- Çelebioğlu, A. (1994). Kanûnı̂ Sultan Süleyman Devri Türk Edebiyatı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Dankoff, R. (2006). An Ottoman mentality: The world of Evliya Çelebi. Leiden: Brill.
- Erkal, A. (2021). NÂBÎ, Yûsuf Nâbî Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim Tarihi: 15.01.2025, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nabi-yusuf-nabi-efendi
- Goldziher, I. (2019). Klasik Arap Literatürü (R. Er, Çev.). Vadi Yayınları. Ankara.
- Halman, T. (Ed.). (2006). Türk Edebiyatı Tarihi (4 Cilt). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Hamadeh, S. (2017). Şehr-i Sefa: 18. Yüzyılda İstanbul (İ. Güzel, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Heinz, W. (1962). Die Kultur der Tulpenzeit des Osmanischen Reiches. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 61, 62–116.
- İsen Durmuş, T. (2011). Türk edebiyatında klasik algısı üzerine düşünceler. Millî Folklor, 23(90), 37-48.
- Kafadar, C. (1993). The myth of the golden age: Ottoman historical consciousness in the post-Süleymânic era. C. Kafadar ve H. İnalcık (Eds.), Süleymân the Second [i.e., the First] and his time (s. 37–48). İstanbul: Isis Press.
- Kut, G. (1976). Lamiʿi Chelebi and His Works. Journal of Near Eastern Studies, 35(2), 73- 93.
- Özgül, M. K. (2013). Edebiyat tarihine manifestik bir bakış. Journal of Turkish Studies, 8(9), 2685-2700.
- Öztürk, U. (2024). Osmanlı Dünyasında Himaye İlişkileri ve Yazılı Kültür: Sultan III. Murad Devri (1574-1595). İstanbul: Dergah Yayınları.
- Refik, A. (1913). Lale Devri: 1130-1143. İstanbul: Matbaa-i Hayriye.
- Şentürk, A. A. ve Kartal, A. (2021). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
- Tezcan, N. (2011). Seyahatname'nin Yazınsal Değeri ve Osmanlı-Türk Yazınındaki Yeri. N. Tezcan ve S. Tezcan (Ed.). Doğumunun 400. Yılında Evliya Çelebi Kitabı içinde (s. 369– 381). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Yorulmaz, H. (1996). Divan Edebiyatında Nabi Ekolü: Eski Şiirde Hikemiyat. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | İnceleme makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 19 Eylül 2024 |
| Kabul Tarihi | 9 Şubat 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 65 Sayı: 1 |
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası (CC BY 4.0) ile lisanslanmıştır.