Öz
The concept of right commonly refers to entitlements recognized by the legal system as vested in individuals. The concept of right, which is at the center of legal thought, is one of the concepts that has received considerable attention in contemporary jurisprudential literature. One of the important subheadings regarding the concept of right is the issue of “isqāṭ of rights” which refers to the renunciation of rights by their owners based on their will without transferring it to another party. The problem of the isqāṭ of rights in Islamic jurisprudence has been approached through the conceptual frameworks of key distinctions such as the right of Allah-the right of servants, milk-ḥuqūq, and abstract rights. This study primarily focuses on how this problem is addressed in the Ḥanafī school: which categories of rights are deemed renounceable and which are not - in other words, the question of their suitability for isqāṭ. The conceptual framework and jurisprudential thought behind whether rights are suitable for renunciation have been attempted to be determined. In this study, the determinations found in both classical doctrine and contemporary research regarding which rights are considered subject or not subject to renunciation have been compiled and evaluated, and attention has also been drawn to certain criteria that may be considered “new.”
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
- Bardakoğlu, Ali. “Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/139-151. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
- Bardakoğlu, Ali. “Iskat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/137-143. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
- Ebû Tâhâ, Salih Kemal. “Iskātu’l-hak fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye ve’l-kānuni’d-düvelî”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-Buhûsi’l-Akademikiyye 90 (ts.), 163-206.
- Güllü, Yasemin. İslam Borçlar Hukukunda Iskat Tasarrufları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
- Hacak, Hasan. İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
- Hacak, Hasan. “Milk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/62-64. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
- Haddâd, Ebû Bekr b. Ali. el-Cevheretü’n-neyyire şerhu Muhtasari’l-Kudûrî. thk. İlyas Kaplan. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
- Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Gamzü uyûni’l-besâir şerhu Kitâbi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
- Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürrü’l-muhtâr (Reddü’l-muhtâr ile birlikte). thk. Adil Ahmed - Ali Muhammed. 13 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
- Heyet. “Iskat”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 4/225-258. Küveyt: Vizâretü’l-Evkāf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1986.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emîn Ömer b. Abdülazîz. Minhatü’l-hâlik ale’l-Bahri’r-râik. thk. Zekeriya Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emîn Ömer b. Abdülazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. thk. Adil Ahmed - Ali Muhammed. 13 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
- İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhîm b. Muhammed. Resâilü İbn Nüceym el-İktisâdiyye. thk. Muhammed Ahmed Serrâc - Ali Cuma Muhammed. Kâhire: Dârü’s-Selâm, 1999.
- İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhîm b. Muhammed. “Risâle fî beyâni mâ yeskutu mine’l-hukūk bi’l-ıskāt ve-mâ lâ yeskutu”. Resâilü İbn Nüceym el-iktisâdiyye. thk. Muhammed Ahmed Serrâc - Ali Cuma Muhammed. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1999.
- İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. thk. Zekeriya Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
- İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Mutî el-Hâfız. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1986.
- Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâiu‘s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr. el-Hidâye (şerhi ile birlikte). thk. Abdürrezzâk Gâlibü’l-Mehdî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
- Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
- Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
- Şeleybek, Ahmed es-Suvey’î. Ahkâmü’l-ıskāt fî’l-fıkhi’l-İslâmî. Amman: Dârü’n-Nefâis, 1999.
- Şen, Cemalettin. Bilinç ve Etkisi: İslam Hukukunda Bilincin Hak ve Sorumluluklara Etkisi. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
Öz
Hak kavramı yaygın kullanımı ile hukuk düzeni tarafından kişi lehine sabit kabul edilen yetkileri ifade eder. Hukuk düşüncesinin merkezinde yer alan hak kavramı çağdaş fıkıh literatüründe oldukça ilgi görmüş kavramlardan biridir. Hak kavramına ilişkin önemli alt başlıklardan biri hakların, sahipleri tarafından iradeye dayalı olarak bir başkasına intikal ettirilmeksizin sonlandırılmasını ifade eden “hakların ıskatı”, diğer bir ifadeyle “haklardan feragat” konusudur. Fıkıh doktrininde hakların ıskatı problemi Allah hakkı-kul hakkı, milk-hukūk ve mücerred haklar gibi önemli bazı kavramlar çerçevesinde çözüme bağlanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada esas olarak Hanefî fıkıh doktrininde hangi tür hakların ıskat edilebildiği, hangi tür hakların ise ıskat edilemediği yani hakların ıskata elverişliliği problemi üzerinde durulmuştur. Hakların ıskata elverişli olup olmamasının arka planındaki kavramsal çerçeve ve fıkhî tefekkür tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu araştırmada, ıskatı kabul eden ve etmeyen hakların hangileri olduğuna dair klasik doktrindeki ve günümüzdeki ilgili çalışmalarda yapılan tespitler derlenmiş, değerlendirilmiş ve “yeni” olarak ifade edilebilecek bazı ölçütlere de dikkat çekilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
- Bardakoğlu, Ali. “Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/139-151. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
- Bardakoğlu, Ali. “Iskat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/137-143. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
- Ebû Tâhâ, Salih Kemal. “Iskātu’l-hak fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye ve’l-kānuni’d-düvelî”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-Buhûsi’l-Akademikiyye 90 (ts.), 163-206.
- Güllü, Yasemin. İslam Borçlar Hukukunda Iskat Tasarrufları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
- Hacak, Hasan. İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
- Hacak, Hasan. “Milk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/62-64. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
- Haddâd, Ebû Bekr b. Ali. el-Cevheretü’n-neyyire şerhu Muhtasari’l-Kudûrî. thk. İlyas Kaplan. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
- Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Gamzü uyûni’l-besâir şerhu Kitâbi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
- Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürrü’l-muhtâr (Reddü’l-muhtâr ile birlikte). thk. Adil Ahmed - Ali Muhammed. 13 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
- Heyet. “Iskat”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 4/225-258. Küveyt: Vizâretü’l-Evkāf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1986.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emîn Ömer b. Abdülazîz. Minhatü’l-hâlik ale’l-Bahri’r-râik. thk. Zekeriya Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emîn Ömer b. Abdülazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. thk. Adil Ahmed - Ali Muhammed. 13 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
- İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhîm b. Muhammed. Resâilü İbn Nüceym el-İktisâdiyye. thk. Muhammed Ahmed Serrâc - Ali Cuma Muhammed. Kâhire: Dârü’s-Selâm, 1999.
- İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhîm b. Muhammed. “Risâle fî beyâni mâ yeskutu mine’l-hukūk bi’l-ıskāt ve-mâ lâ yeskutu”. Resâilü İbn Nüceym el-iktisâdiyye. thk. Muhammed Ahmed Serrâc - Ali Cuma Muhammed. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1999.
- İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. thk. Zekeriya Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
- İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Mutî el-Hâfız. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1986.
- Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâiu‘s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr. el-Hidâye (şerhi ile birlikte). thk. Abdürrezzâk Gâlibü’l-Mehdî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
- Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
- Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
- Şeleybek, Ahmed es-Suvey’î. Ahkâmü’l-ıskāt fî’l-fıkhi’l-İslâmî. Amman: Dârü’n-Nefâis, 1999.
- Şen, Cemalettin. Bilinç ve Etkisi: İslam Hukukunda Bilincin Hak ve Sorumluluklara Etkisi. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İslam Hukuku |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 21 Nisan 2025 |
| Kabul Tarihi | 14 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 9 Sayı: 1 |
Düzce İlahiyat Dergisi, Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.