Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

“Drinking Rosé Wine in the Land of the Turks”: The Concept of Türk İli in 15th-16th Century Ottoman Historiography

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 205 - 220, 24.06.2025

Öz

This study explores the use of the term Türk ili in 15th and 16th century Ottoman historiography, focusing on which authors employed the term and in which contexts it was used. Ottoman historians and writers referred to Ottoman lands using various expressions such as memâlik-i Osmâniye (Ottoman realms), diyâr-ı Rûm (land of Rum), and devlet-i Osmâniye (Ottoman state). Another term they used was Türk ili. This research explores the occurrences of Türk ili in the works of 15th and 16 th century Ottoman authors, examining its contextual meanings and semantic layers. Based on an extensive survey of 15th and 16th century Ottoman historical texts, the study finds that the term Türk ili appears only in a limited number of these sources. Notably, some authors employed Türk ili to denote Ottoman territories, which represents a significant usage of the term and is discussed in detail. The study also highlights the presence of words corresponding to “Turkey” in various European languages from the 12th century onward, used with shifting geographical boundaries to describe Anatolia and regions inhabited by the Ottomans. The fact that Türk ili appears in Ottoman sources as a semantic counterpart to these terms is another key finding of this research. In this context, the study aims to shed light on the place and meaning of Türk ili in Ottoman historiography, offering a fresh perspective on the diversity and conceptual continuity of terms used to describe the Ottoman geographical space.

Kaynakça

  • BOA, TSMA e., 856/60
  • Ahmedî. (2019). İskendernâme (Y. Akdoğan & N. Kutsal, Ed.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Avcı, İ. (2013). Türk edebiyatında İskendernâmeler ve Ahmed-i Rıdvân’ın İskendernâme’si. [Doktora tezi, Balıkesir Üniversitesi].
  • Aydın, E. (2019). Orhon yazıtları: Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyokuk, Ongi, Küli Çor (3. bs). Bilge Kültür Sanat Yayınları.
  • Baykara, T. (1997). Doğu Anadolu= Türkmenia. Türk Kültürü Araştırmaları (s. 66-69). Akademi Yayınları.
  • Büyükkarcı-Yılmaz, F. (1995.). Firdevsī-i Ṭavīl and his Da’vet-nāme : Interpretation, transcription, index, facsimile and microfiche. Harvard University.
  • Celâlzade Mustafa. (1990). Selim-nâme (A. Uğur & Çuhadar, haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Erkan, D. (2005). Matrâkçı Nasûh’un Süleymân-nâmesi (1520-1537). [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü].
  • Firdevsî-i Rûmî. (2011). Kutb-nâme (İ. Olgun & İ. Parmaksızoğlu, haz). Türk Tarih Kurumu.
  • Gelibolulu Mustafa Âlî. (2020). Künhü’l-ahbâr 1.Rükün (S. Donuk, haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Gelibolulu Mustafa Âlî. (2024). Künhü’l-ahbâr, 4. Rükün (S. Donuk, haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Güler, Ş. (2023). Firdevsî-i Rûmî, Firâset-nâme: İnceleme-metin [Yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi].
  • Köprülü, O. F. (1996). Uzun Firdevsî. TDV İslâm Ansiklopedisi, 13 (s. 127-129).
  • Mevlânâ Mehmed Neşrî. (2008). Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)]. Çamlıca Basım Yayın.
  • Neumann, C. K. (1999). Devletin adı yok: Bir amblemin Okunması. Cogito, 19, 269-283.
  • Özcan, A. T. (2012). XVI. Yüzyıla Kadar Türkiye ve Türkmenya adının Batı dünyasında kullanımı ve sınırları. Türkiyat Mecmuası, 22 (Güz), 64-82.
  • Özyaşamış Şakar, S. (2007). Firdevsî Rûmî ve Terceme-yi Câmeşûy-nâme. Journal of Turkish Studies, 2(4), 723-730.
  • Sarı, M. (1994). Gelibolulu Zaifî Muhammed Ġazâvat-ı Sultân Murâd Hân: İnceleme (Ses değişmeleri, benzeşmeleri ve uyumlar) metin - sözlük. [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
  • Şahin, İ. (2020). İl. TDV İslâm Ansiklopedisi, Ek-1 (s. 635-636).
  • Tanyıldız, A. (2005). Firdevsî-i Tavîl: Münâzara-i Seyf ü Kalem (İnceleme-metin-sözlük) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi].
  • Taşağıl, A. (2023). Eski Türk tarihi: Türklerin kökeni, yönetimleri ve Çin ile ilişkileri. Kronik Yayınları.
  • Tekin, Ş. (2020). İl kelimesi ve iştikaklarının hikâyesi (s. 99-11). Dergâh Yayınları.
  • Uluyüz, B. O. (2014). Firdevsî-i Rûmî’nin Şatranc-nâme’si (Metin-dil incelemesi-dizin) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi].
  • Yılmaz, Önder, S. (2019). Yazıcızâde Ali’nin Oğuznamesi: Metin-tercüme-sözlük-tıpkıbasım. Dergâh Yayınları.

“Türk İlinde Hamr-ı Gül-gûn İçmeğe”: 15.-16. Yüzyıl Osmanlı Tarihyazımında Türk ili Kavramı

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 205 - 220, 24.06.2025

Öz

Bu çalışmada 15. ve 16. yüzyıl Osmanlı tarihyazımında “Türk ili” kavramının hangi müelliflerce hangi bağlamlarda kullanıldığı incelenmiştir. Osmanlı tarihçileri Osmanlı topraklarını memâlik-i Osmâniye, diyâr-ı Rûm, devlet-i Osmâniye gibi muhtelif tabirler kullanarak isimlendirmişlerdir. Osmanlı tarih yazarlarının kullandığı bir diğer ifade ise Türk ili kavramıdır. Araştırmada Türk ili ifadesinin 15. ve 16. yüzyıl müelliflerinin eserlerinde ortaya çıkan kullanımı, bu kullanımların bağlamları ve anlam katmanları analiz edilmektedir. Araştırmanın veri havuzu olarak 15. ve 16. yüzyıl Osmanlı tarih kitapları kabul edilip taranmış ve bunların çok az bir kısmında Türk ili ifadesinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Kavramın 15. ve 16. yüzyıl eserlerinde Osmanlı ülkesi anlamında kullanılıyor olması da önemli bir kullanım alanı olarak zikredilip tartışılmıştır. Anadolu ve Osmanlıların yaşadıkları bölgeler için 12. yüzyıldan itibaren çeşitli Avrupa dillerinde ve değişen sınırlarda kullanılan Türkiye anlamına gelen kelimelerin kullanılması ve bu kelimenin bir anlamdaşı olarak Türk ili kelimesinin Osmanlı kaynaklarında da kullanılıyor olması çalışmada vurgulanan olgulardan bir tanesidir. Bu bağlamda çalışma Türk ili kavramının Osmanlı tarihyazımındaki yerini ve anlamını ortaya koyarak Osmanlı coğrafyasının adlandırılmasında kullanılan terimlerin çeşitliliğine ve kavramsal sürekliliğine dair yeni bir bakış açısı sunmayı amaçlamaktadır.

Kaynakça

  • BOA, TSMA e., 856/60
  • Ahmedî. (2019). İskendernâme (Y. Akdoğan & N. Kutsal, Ed.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Avcı, İ. (2013). Türk edebiyatında İskendernâmeler ve Ahmed-i Rıdvân’ın İskendernâme’si. [Doktora tezi, Balıkesir Üniversitesi].
  • Aydın, E. (2019). Orhon yazıtları: Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyokuk, Ongi, Küli Çor (3. bs). Bilge Kültür Sanat Yayınları.
  • Baykara, T. (1997). Doğu Anadolu= Türkmenia. Türk Kültürü Araştırmaları (s. 66-69). Akademi Yayınları.
  • Büyükkarcı-Yılmaz, F. (1995.). Firdevsī-i Ṭavīl and his Da’vet-nāme : Interpretation, transcription, index, facsimile and microfiche. Harvard University.
  • Celâlzade Mustafa. (1990). Selim-nâme (A. Uğur & Çuhadar, haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Erkan, D. (2005). Matrâkçı Nasûh’un Süleymân-nâmesi (1520-1537). [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü].
  • Firdevsî-i Rûmî. (2011). Kutb-nâme (İ. Olgun & İ. Parmaksızoğlu, haz). Türk Tarih Kurumu.
  • Gelibolulu Mustafa Âlî. (2020). Künhü’l-ahbâr 1.Rükün (S. Donuk, haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Gelibolulu Mustafa Âlî. (2024). Künhü’l-ahbâr, 4. Rükün (S. Donuk, haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Güler, Ş. (2023). Firdevsî-i Rûmî, Firâset-nâme: İnceleme-metin [Yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi].
  • Köprülü, O. F. (1996). Uzun Firdevsî. TDV İslâm Ansiklopedisi, 13 (s. 127-129).
  • Mevlânâ Mehmed Neşrî. (2008). Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)]. Çamlıca Basım Yayın.
  • Neumann, C. K. (1999). Devletin adı yok: Bir amblemin Okunması. Cogito, 19, 269-283.
  • Özcan, A. T. (2012). XVI. Yüzyıla Kadar Türkiye ve Türkmenya adının Batı dünyasında kullanımı ve sınırları. Türkiyat Mecmuası, 22 (Güz), 64-82.
  • Özyaşamış Şakar, S. (2007). Firdevsî Rûmî ve Terceme-yi Câmeşûy-nâme. Journal of Turkish Studies, 2(4), 723-730.
  • Sarı, M. (1994). Gelibolulu Zaifî Muhammed Ġazâvat-ı Sultân Murâd Hân: İnceleme (Ses değişmeleri, benzeşmeleri ve uyumlar) metin - sözlük. [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
  • Şahin, İ. (2020). İl. TDV İslâm Ansiklopedisi, Ek-1 (s. 635-636).
  • Tanyıldız, A. (2005). Firdevsî-i Tavîl: Münâzara-i Seyf ü Kalem (İnceleme-metin-sözlük) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi].
  • Taşağıl, A. (2023). Eski Türk tarihi: Türklerin kökeni, yönetimleri ve Çin ile ilişkileri. Kronik Yayınları.
  • Tekin, Ş. (2020). İl kelimesi ve iştikaklarının hikâyesi (s. 99-11). Dergâh Yayınları.
  • Uluyüz, B. O. (2014). Firdevsî-i Rûmî’nin Şatranc-nâme’si (Metin-dil incelemesi-dizin) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi].
  • Yılmaz, Önder, S. (2019). Yazıcızâde Ali’nin Oğuznamesi: Metin-tercüme-sözlük-tıpkıbasım. Dergâh Yayınları.
Toplam 24 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Yeniçağ Osmanlı Tarihi
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Kadir Purde 0000-0003-2449-3412

Yayımlanma Tarihi 24 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 10 Şubat 2025
Kabul Tarihi 24 Mart 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 25 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Purde, K. (2025). “Türk İlinde Hamr-ı Gül-gûn İçmeğe”: 15.-16. Yüzyıl Osmanlı Tarihyazımında Türk ili Kavramı. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 25(1), 205-220. https://doi.org/10.32449/egetdid.1636621

by-nc.png  Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.