Öz
Shadow play, which has a universal content and structure, has been adopted as a source of education, culture and entertainment since the day it emerged. Shadow play has an effect that reflects the social and cultural diversity of the society in which it flourishes and enriches people's imagination.. This art was also appreciated by the Anatolian people. So much so that we see that the social reflections of the depictions, such as clothing, accents, and sense of humor, vary by region. Karagöz play, which is very important among shadow plays, first appeared in our country in the Ottoman period. Since it is a spectacular art form, it has always managed to stay up to date, but today's technological developments, social media and moving away from cultural values cause the Karagöz play to be forgotten. Karagöz play is a performing art that has gone through various changes until today, by a person called Hayali, in order to entertain people, make them think, ensure social integration and cohesion, and entertain children. Karagöz dance, which has an important place in Asian, European and Far Eastern countries, has also influenced the Turkish people. Depictions bearing the characteristics of the Ottoman period followed the ordinary flow of life and updated themselves according to the conditions and periodic social and cultural changes. However, Karagöz shadow play has great difficulty in keeping up with today's technological age. Even though Karagöz play tries to maintain its existence dramatically with today's imaginary artists through TV and social media, we cannot say that it is very successful in this. In this study, the reflections and adaptation of Karagöz and Hacivat shadow play, which is considered the source of Turkish theater, to today's technological age will be examined. In addition, efforts will be made to contribute to the functional and integrative structure of the Karagöz play in family, education and social life, the continuation of our intangible cultural heritage, the beautiful use of the Turkish language and intercultural interaction.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ABDULHAMÎD, Y.(1988). “Hayâlu‟z-Zıll, MasrahuKable‟l-Masârihi‟l-Hadîseh”,[Gölge Oyunu, Modern Oyunlardan Önce Tiyatro], Kitâbu‟l-„Arabî, 18, s.46-47.
- AND, M. (1969). Geleneksel Türk tiyatrosu/kukla-Karagözortaoyunu.
- AND, M. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri. İstanbul: İnkılap Kitapevi, s.271
- AND, M. (2004).“Önemli Bir Kültür Mirası: Karagöz”, Yıktın Perdeyi Eyledin Viran/Yapı Kredi KaragözKoleksiyonu Kataloğu. Yapı Kredi Yayınları/Vedat Nedim Tör Müzesi – 2038, (Sergi 9 Nisan – 15Ağustos 2004), s.13
- AND, M. (2010). Karagöz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 3280-1.
- AND, M.(1977) Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara Ankara: Bilgi Yayınevi.
- BAKIRCI, A.G.N. (2004).Türk Gölge Oyunu/Karagöz. Türklük Bilimi Araştırmaları,(15),291
- BATUR, E. (2004) “Göstermelik”, Yıktın Perdeyi Eyledin Viran/Yapı Kredi Karagöz Koleksiyonu Kataloğu.Yapı Kredi Yayınları/Vedat Nedim Tör Müzesi – 2038, (Sergi 9 Nisan – 15 Ağustos 2004), s.8.
- BORATAV, P.N. (1946). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Adam Yay.s.9
- BORATAV, P.N. (1946).Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Adam Yay,s.17
- ÇIKLA, S.(2007). Türk EdebiyatindaDirijizmin Karagöz Piyesleri Boyutu. Milli Folklor,19/ 73.
- ÇİFTÇİ, N. (2023). Gölge oyunu bağlamında Karagöz ve Bursa ilişkisi (Master'sthesis, Bursa Uludağ Üniversitesi).
- ÇOLAKOĞLU, G. (2006) “Gelenekten Beslenen Karagöz”. Folklor ve Edebiyat Dergisi 12.46 543-554.
- DEMİRCİ, A. (2014). Literatür taraması. Coğrafya araştırma yöntemleri, 73, 108.
- ERSAN, I. (2014). Karagöz perdesinde Osmanlı tasviri. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, (26), 73-90.
- GERÇEK, S. N. (1942). Türk temaşası-meddah Karagöz ortaoyunu. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
- GÖKCAN, M. (2016) “Küşteri Meydanında Zaman Yolculuğu Geçmişten Günümüze Karagöz Oyunlarının Toplumsal Boyutu”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi ÖS-III. 83-92.
- GÜVEN, O. (2008).“Politik ideolojinin icat ettiği gelenek: Karagöz”. Millî Folklor 20.79 78-83.
- JACOB, G. (1900). Turkischelitteraturegeschichte in einzeldarstellungen, I, dasTürkischeschattentheater, Berlin.
- KAHLE P.(1940).“TheArabicShadow Play in Egypt”, Journal of theRoyalAsiaticSociety, 72 (01),21.
- KAHLE, P. (1940). “Shadow Play in Egypt”, Journal of theRoyalAsiaticSociety, 72 (01), 21-34.
- KUDRET C.(2004).Karagöz, 1. C, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul,
- ÖZÇÖREKÇİ GÖL, N. Z. (2008). Türk Gölge Oyunu Karagöz. Gölgenin Renkleri Halk Kültürü Bilgi ve Belge Merkezi Karagöz Tasvirleri KoleksiyonuKataloğu. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim GenelMüdürlüğü Yayınları.
- ÖZÇÖREKÇİ GÖL, N.Z.,(2008).Türk Gölge Oyunu Karagöz, Gölgenin Renkleri/T.C.Kültür ve TurizmBakanlığı/Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü/Halk Kültürü Bilgi ve Belge Merkezi KaragözTasvirleri Koleksiyonu Kataloğu, Halk Tiyatrosu Dizisi 7, s.15
- ÖZHAN, M.(2015).Kukla ve Gölge Tiyatrosu, Renkvizyon Matbaacılık, Bursa.
- SAD, F. (1993).Hayâlu‟z-Zıllı‟l-„Arabî, (I. Baskı), Beyrut.
- SAĞLAM, M.(2013).“Bektaşî Fıkralarının ‘Uyumsuzluk Kuramı’ BağlamındaDeğerlendirilmesi”. Millî Folklor. S. 98.
- SAKAOĞLU, S. (2003). Türk gölge oyunu Karagöz. Ankara:Akçağ Yayınları.
- SAKAOĞLU, S.(2003).Türk Gölge Oyunu / Karagöz, Ankara,328 s.
- SİYAVUŞGİL, S. E. (1941). Karagöz/psiko sosyolojik birdeneme. İstanbul: Maarif Matbaası.
- TARLAKAZAN, B. E, (2018).Türk Gölge Oyunu “Karagöz”de Doğaüstü Tasvir ve Semboller, s.918
- TECER, A. K. (1956). Şive taklitleri-karakter taklitleri.İstanbul Dergisi, 3(29), 14-18.
- TOPALOĞLU, K. (2014). Türk gölge oyunu Karagöz’deBeberuhî tipi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat FakültesiSosyal Bilimler Dergisi, (52), 185-202.
- TÖRE, E. (2009). ‘’Türk Tiyatrosunun Kaynakları’’. TurkishStudies, Volume 4 /1-II Winter, s. 2181- 2348
- TUNCEL, U. (2013). “Axel Olrik'in Halk Anlatılarının Epik Yasaları Bağlamında ‘Ağalık’ Adlı Karagöz Oyunu Çözümlemesi”.İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 48.48, 203-240.
- TÜRKYILMAZ, D. (2013). Karagözü Yeniden Hayata Katmak Üzerine Bazı Öneriler. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(12), 51-58.
- YAŞARTÜRK, G. (2012). Türk Sinemasında Rumlar, İstanbul, Agora Kitaplığı,s.67.
- http://earsiv.anadolu.edu.tr
- https://sozluk.gov.tr/ (2024)
- TÖRE Enver, TÜRK TİYATROSUNUN KAYNAKLARI. Electronic TurkishStudies, 2009
- YÛNUS,A.(2007). Kateybe, Teknîkiyyâtu‟l-„ihrâci fî MasrahiHayâlu‟z-Zılli “ibnDânyâlNumûzecen” (“ibnDânyâl Örneğinde” Gölge Oyunu Tiyatrosunun Çıkış Teknikleri).
Öz
Evrensel bir içeriğe ve yapıya sahip olan gölge oyunu, ortaya çıktığı günden bu yana eğitim, kültür ve eğlence kaynağı olarak benimsenmiştir. Gölge oyunu, içerisinde yeşerdiği toplumun sosyal ve kültürel çeşitliliğini yansıtan, insanların hayal dünyasını zenginleştirilen bir etkiye sahiptir. Bu sanat Anadolu insanı tarafından da beğeniyle karşılanmıştır. Öyle ki tasvirlerin giyim kuşamı, şiveleri, mizah anlayışları gibi toplumsal yansımalar bölgelere göre değiştiğini görmekteyiz. Gölge oyunu içerisinde oldukça önem teşkil eden Karagöz oyunu ülkemizde ilk olarak Osmanlı dönemiyle ortaya çıkmıştır. Seyirlik bir sanat olması sebebiyle sürekli güncel kalmayı başarmıştır, ancak çağımızdaki teknolojik gelişmeler, sosyal medya ve kültürel değerlerden uzaklaşma Karagöz oyununun unutulmasına neden olmaktadır. Karagöz oyunu Hayali adı verilen bir kişi tarafından insanları eğlendirmek, düşündürmek, toplumsal bütünleşme ve kaynaşmayı sağlamak, çocukları eğlendirmek amacıyla günümüze kadar çeşitli değişimler yaşamış bir gösteri sanatıdır. Asya ve Avrupa ve Uzak doğu ülkelerinde önemli bir yeri olan karagöz oyunu, Türk halkını da etkilemiştir. Osmanlı döneminin özelliklerini taşıyan tasvirler süreç içerisinde hayatın olağan akışını takip ederek şartlara ve dönemsel yapıdaki toplumsal ve kültürel değişimlere göre kendini güncellemiştir. Ancak Karagöz gölge oyunu günümüz teknoloji çağına ayak uydurmada bir hayli zorluk yaşamaktadır. Özellikle Karagöz oyunu TV ve Sosyal medya yoluyla varlığını dramatik bir şekilde günümüz hayali sanatçılarıyla korumaya çalışsa da, bunda pek başarılı olduğunu söyleyemeyiz. Bu çalışma ile Türk tiyatrosunun kaynağı sayılan Karagöz, Hacivat gölge oyununun günümüz teknoloji çağına yansımaları ve uyumu incelenecektir. Ayrıca Karagöz oyununun aile, eğitim, toplum yaşamındaki işlevsel ve kaynaştırıcı yapısı, Somut olmayan kültürel mirasımızın devamı, Türk dilinin güzel kullanımı ve kültürler arası etkileşime katkıda bulunmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ABDULHAMÎD, Y.(1988). “Hayâlu‟z-Zıll, MasrahuKable‟l-Masârihi‟l-Hadîseh”,[Gölge Oyunu, Modern Oyunlardan Önce Tiyatro], Kitâbu‟l-„Arabî, 18, s.46-47.
- AND, M. (1969). Geleneksel Türk tiyatrosu/kukla-Karagözortaoyunu.
- AND, M. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri. İstanbul: İnkılap Kitapevi, s.271
- AND, M. (2004).“Önemli Bir Kültür Mirası: Karagöz”, Yıktın Perdeyi Eyledin Viran/Yapı Kredi KaragözKoleksiyonu Kataloğu. Yapı Kredi Yayınları/Vedat Nedim Tör Müzesi – 2038, (Sergi 9 Nisan – 15Ağustos 2004), s.13
- AND, M. (2010). Karagöz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 3280-1.
- AND, M.(1977) Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara Ankara: Bilgi Yayınevi.
- BAKIRCI, A.G.N. (2004).Türk Gölge Oyunu/Karagöz. Türklük Bilimi Araştırmaları,(15),291
- BATUR, E. (2004) “Göstermelik”, Yıktın Perdeyi Eyledin Viran/Yapı Kredi Karagöz Koleksiyonu Kataloğu.Yapı Kredi Yayınları/Vedat Nedim Tör Müzesi – 2038, (Sergi 9 Nisan – 15 Ağustos 2004), s.8.
- BORATAV, P.N. (1946). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Adam Yay.s.9
- BORATAV, P.N. (1946).Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Adam Yay,s.17
- ÇIKLA, S.(2007). Türk EdebiyatindaDirijizmin Karagöz Piyesleri Boyutu. Milli Folklor,19/ 73.
- ÇİFTÇİ, N. (2023). Gölge oyunu bağlamında Karagöz ve Bursa ilişkisi (Master'sthesis, Bursa Uludağ Üniversitesi).
- ÇOLAKOĞLU, G. (2006) “Gelenekten Beslenen Karagöz”. Folklor ve Edebiyat Dergisi 12.46 543-554.
- DEMİRCİ, A. (2014). Literatür taraması. Coğrafya araştırma yöntemleri, 73, 108.
- ERSAN, I. (2014). Karagöz perdesinde Osmanlı tasviri. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, (26), 73-90.
- GERÇEK, S. N. (1942). Türk temaşası-meddah Karagöz ortaoyunu. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
- GÖKCAN, M. (2016) “Küşteri Meydanında Zaman Yolculuğu Geçmişten Günümüze Karagöz Oyunlarının Toplumsal Boyutu”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi ÖS-III. 83-92.
- GÜVEN, O. (2008).“Politik ideolojinin icat ettiği gelenek: Karagöz”. Millî Folklor 20.79 78-83.
- JACOB, G. (1900). Turkischelitteraturegeschichte in einzeldarstellungen, I, dasTürkischeschattentheater, Berlin.
- KAHLE P.(1940).“TheArabicShadow Play in Egypt”, Journal of theRoyalAsiaticSociety, 72 (01),21.
- KAHLE, P. (1940). “Shadow Play in Egypt”, Journal of theRoyalAsiaticSociety, 72 (01), 21-34.
- KUDRET C.(2004).Karagöz, 1. C, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul,
- ÖZÇÖREKÇİ GÖL, N. Z. (2008). Türk Gölge Oyunu Karagöz. Gölgenin Renkleri Halk Kültürü Bilgi ve Belge Merkezi Karagöz Tasvirleri KoleksiyonuKataloğu. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim GenelMüdürlüğü Yayınları.
- ÖZÇÖREKÇİ GÖL, N.Z.,(2008).Türk Gölge Oyunu Karagöz, Gölgenin Renkleri/T.C.Kültür ve TurizmBakanlığı/Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü/Halk Kültürü Bilgi ve Belge Merkezi KaragözTasvirleri Koleksiyonu Kataloğu, Halk Tiyatrosu Dizisi 7, s.15
- ÖZHAN, M.(2015).Kukla ve Gölge Tiyatrosu, Renkvizyon Matbaacılık, Bursa.
- SAD, F. (1993).Hayâlu‟z-Zıllı‟l-„Arabî, (I. Baskı), Beyrut.
- SAĞLAM, M.(2013).“Bektaşî Fıkralarının ‘Uyumsuzluk Kuramı’ BağlamındaDeğerlendirilmesi”. Millî Folklor. S. 98.
- SAKAOĞLU, S. (2003). Türk gölge oyunu Karagöz. Ankara:Akçağ Yayınları.
- SAKAOĞLU, S.(2003).Türk Gölge Oyunu / Karagöz, Ankara,328 s.
- SİYAVUŞGİL, S. E. (1941). Karagöz/psiko sosyolojik birdeneme. İstanbul: Maarif Matbaası.
- TARLAKAZAN, B. E, (2018).Türk Gölge Oyunu “Karagöz”de Doğaüstü Tasvir ve Semboller, s.918
- TECER, A. K. (1956). Şive taklitleri-karakter taklitleri.İstanbul Dergisi, 3(29), 14-18.
- TOPALOĞLU, K. (2014). Türk gölge oyunu Karagöz’deBeberuhî tipi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat FakültesiSosyal Bilimler Dergisi, (52), 185-202.
- TÖRE, E. (2009). ‘’Türk Tiyatrosunun Kaynakları’’. TurkishStudies, Volume 4 /1-II Winter, s. 2181- 2348
- TUNCEL, U. (2013). “Axel Olrik'in Halk Anlatılarının Epik Yasaları Bağlamında ‘Ağalık’ Adlı Karagöz Oyunu Çözümlemesi”.İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 48.48, 203-240.
- TÜRKYILMAZ, D. (2013). Karagözü Yeniden Hayata Katmak Üzerine Bazı Öneriler. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(12), 51-58.
- YAŞARTÜRK, G. (2012). Türk Sinemasında Rumlar, İstanbul, Agora Kitaplığı,s.67.
- http://earsiv.anadolu.edu.tr
- https://sozluk.gov.tr/ (2024)
- TÖRE Enver, TÜRK TİYATROSUNUN KAYNAKLARI. Electronic TurkishStudies, 2009
- YÛNUS,A.(2007). Kateybe, Teknîkiyyâtu‟l-„ihrâci fî MasrahiHayâlu‟z-Zılli “ibnDânyâlNumûzecen” (“ibnDânyâl Örneğinde” Gölge Oyunu Tiyatrosunun Çıkış Teknikleri).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sanat ve Kültür Politikası |
| Bölüm | Araştırma |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 28 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 25 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 18 Sayı: 1 |
