Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches]

Öz

Bu çalışmada Fahrî-zâde Muhammed Es‘ad (ö. 1784)’ın hayat hikâyesi üzerinde durulmuştur. Çalışmanın amacı XVIII. yüzyılın önemli divan şairlerinden biri olan Muhammed Es‘ad’ı ortaya çıkan belgeler ışığında tekrar ele alıp onu tüm yönleriyle tanımaktır. Bu bağlamda Hatîbî’nin (ö. 1805-1806?) Türkçe Tezkire-i Şuarâ-yı Bağdâd ve Şeyhülislâm Ârif Hikmet’in (ö. 1859) Arapça Mecmûatü’t-Terâcim adlı eserleri ele alınarak incelenmiş, adı geçen tezkirelerde şaire ait önemli ve detaylı bilgilere ulaşılmıştır. Çalışma “giriş” ve “metinler” bölümünden oluşmaktadır. “Giriş” bölümünde önce şair hakkında bilinenlere değinilmiş; şairin hayatı, edebi kişiliği ve divanı hakkında bilgi verilmiştir. Ardından yeni bulgular ışığında şairin doğum/ölüm yeri ve tarihi, nerede kaç yıl yaşadığı, kabrinin bulunduğu yer ve yaşadığı dönemi yansıtan önemli bilgilere yer verilmiştir. “Açıklamalı Metin ve Notlar” bölümünde iki tarihi metin ele alınıp incelenmiştir. Birinci metin Tezkire-i Şuarâ-yı Bağdâd, ikinci metin Mecmûatü’t-Terâcim adlı tezkirelerden alınmış olup her iki metin de Muhammed Es‘ad Efendi’nin hâl tercemesini ihtiva etmektedir. Hatîbî, Tezkire’sinde oldukça ağdalı ve sanatlı bir dil kullanmıştır. Şeyhülislâm Ârif Hikmet ise eserini Arapça yazmıştır. Anlaşılır hâle getirmek için metinler transkripsiyon alfabesiyle yeniden yazılmış, sadeleştirilerek günümüz Türkçesine aktarılmıştır. Arapça-Farsça metinler tercüme edilmiş, gerekli görülen yerlerde dipnot düşülmek suretiyle metinlerin daha anlaşılır hâle gelmesi sağlanmıştır. Bu iki eserin rehberliğinde şairin doğum ve ölüm tarihi hakkındaki belirsizlik ortadan kaldırılmış; onun hayatı, edebi kişiliği, dil ve üslûbuna dair önemli bulgulara ulaşılmış ve bu bulgular analiz edilerek sunulmuştur. Arapça-Farsça kelimelerin yazımında Taranskripsiyonlu metin ve özel adlar hariç günümüz Türkçesi yazım kurallarına uyulmuştur.