Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches]

Öz

Divan şiiri; gündelik hayatı, toplumun sosyal ve kültürel yapısını söz ve mana sanatlarıyla harmanlayarak kullanır. Yaşadığı toplumun kültüründen bağımsız düşünemeyeceğiz divan şairlerinin eserlerinde bahsettiği konulardan birisi de İslamiyet öncesi döneme ve İslami döneme ait geleneklerdir. Çağatay edebiyatının en önemli şairlerinden biri olan Ali Şir Nevâyî, şair ve devlet adamı kimliğiyle Türk dili ve kültürüne büyük katkılarda bulunmuştur. Hem de beslendiği bu kültürü ve çeşitli ilimlerdeki bilgisini eserlerinde yansıtmıştır. Onun eserlerinde sosyoloji, musiki, kozmoloji, halk mutfağı, halk hekimliği gibi alanlarda bilgilere ulaşmak mümkündür.
Bu çalışmamızda Nevâyî’nin Fevâyîdü’l-Kiber adlı divanındaki inanış, davranış biçimleri, âdet ve geleneklerle ilgili unsurlar yer almaktadır. Divanda insan hayatının önemli geçiş dönemlerinden olan ölüm ve evlilikle ilgili birçok gelenekten bahsedilmişken doğumla ilgili bir geleneğe rastlanmamıştır. Şairin yaşlılıkta yazdığı şiirleri içeren divanda yaşlılıkla ilgili pek çok gelenek de yer bulmuştur. Ölümle ilgili geleneklerden ölünün arkasından yas tutulması, yas sürecinde siyah giyilmesi, boyna kara keçe asılması, saçların kesilmesi, saçları dağıtılıp yüzün tırnaklarla çizilmesi, taziye evine ziyarete gidilmesi, ölen kişi adına yemek verilmesi tespit edilmiştir. Evlilikle ilgili geleneklerden ise gelinlerin başından saçı saçılması, gelinlere mehir adı verilen para veya mal vermesi sayılabilir. Hastalıkla ilgili hasta ziyareti, ölüm döşeğindeki hastanın başında beklemek, hastalıkların tedavisinde manevi tedavi yöntemi olarak muska kullanmak, sevgiliye ait bir eşyayı boyunda taşımak, sarılık tedavisi için sarı bir nesneyi taşımak ve sarı bir nesneye bakmak, bazı hastalıkların tedavisinde kan aldırmak, nazar ve nazarın neden olduğu hastalıklar için üzerlik yakmak gibi inanç, uygulama ve geleneklere ait izler beyitlerde bulunmaktadır. Günlük hayatla ilgili bu kategoriler dışında yağmur yağdırdığına inanılan yada taşı, nazar değmesi, aynaların külle parlatılması, yıldızlara bakarak yönün belirlenmesi, sahip olunan eşyanın damgalanması, suçluların teşhir edilmesi, karar vermenin zor olduğu konularda istihareye yatmak, bayramda ve özel günlerde renkli giyinmek gibi inanış ve uygulamalardan bahsedilmiştir. Bu unsurlar, İslamiyet öncesi Türk geleneklerinden de izler taşımaktadır ve günümüzde de değişik şekillerde devam etmektedir.