Araştırma Makalesi
Yıl 2025,
Cilt: 8 Sayı: 2, 242 - 280, 30.06.2025
Öz
Klasik şiirin dünyası, sevgilinin etrafında döner ve bu şiirde kapılar genellikle sevgiliye çıkar. Hayaller onun için kurulur; kelime ve kavramlar onu anlatmak için kullanılır. Bu şiirin malzemesi ortak olup âşık rolündeki şairler, ortak malzemeyi yeniden yorumlar; farklı hayallerin ve farklı söyleyişlerin peşinden koşarlar. Şairi ve şiiri orijinal kılan da bu farklı hayal ve söyleyişlerdir. Şairin sevgisi, acıları ve hayalleri; biricik eseri olan dîvânında ölümsüzleşir. Dîvânı dağılmaktan kurtarıp ebedî kılacak olan ise şîrâzedir. Zira şîrâzesiz bir dîvânın sayfaları dağılır, yırtılır, âşığın gönlü gibi perişan olur. Bu sebeple şairler, dîvânlarını dağılmaktan kurtarıp şiirlerini ölümsüzleştiren şîrâzeye bîgâne kalmamışlardır. Şairler, şîrâze kelimesi ile sevgilinin güzellik unsurları arasında benzetmeler yapıp onun etrafında ince hayaller kurmuşlardır. Nitekim bu makalede klasik Türk şiirinde şîrâze kelimesinin hangi anlam ve bağlamlarda nasıl kullanıldığının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla ilk adımda yapılan tarama neticesinde şiirlerinde şîrâze kelimesini kullanan şairlere ait beyitler incelenmek üzere seçilerek tasnif edilmiştir. Bunun ardından şîrâze kelimesi etrafında teşekkül eden hayaller ve benzetme unsurları, ilgili örnek beyitler eşliğinde ortaya konmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AÇIKGÖZ, Cenk (2016). Nakşî-i Eyyübî [Ö.1764] Hayatı, Sanatı ve Dîvânı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin, Nesre Çeviri), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
- AKKUŞ, Metin (1993). Nef’î Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- AKSOYAK, İ. Hakkı (2006). Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Divanları (Divan-II), Cambridge: Harvard Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü Yayınları.
- ALTEN, Seçil (2020). Zîver Dîvânı: İnceleme ve Tenkitli Metin, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
- ARAS, Makbule (2010). Mu’în Dîvânı, İnceleme-Metin, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
- ARI, Ahmed (2003). Mevlevilikte Bir Hanedanlık Kurucusu Sakıp Dede ve Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ARSLAN, Mehmet ve AKSOYAK, İ. Hakkı (1994). Haşmet Külliyatı, Sivas: Dilek Matbaacılık.
- ARSLAN, Mehmet (2004). Antepli Aynî Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınevi.
- ASLAN, Üzeyir (2017). Mustafa Nehcî Dede Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr [ET: 18.07.2024).
- ATACAN, Mehmet (2014). Hâfız Mehmet Tâhir Efendi Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
- AVŞAR, Ziya (2017). Revânî Divânı, https://ekitap.ktb.gov.tr [ET: 19.07.2024].
- AYDIN, Beytullah (2023). Klasik Türk Şiirinde İpe Bağlı Hayaller, Yüksek Lisans Tezi, Iğdır: Iğdır Üniversitesi.
- AYDIN, Beytullah ve ARI, Ramazan (2023). “İpliğe Bağlı Hayaller: Klasik Türk Şiirinde Rişte”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], 9/19, 233-280.
- BAL, Ali (2012). Sa’dî Karabâğî Hayatı, Edebî Kişiliği, Dîvânı ve İncelemesi, Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
- BATİSLAM, H. Dilek (2003. “Divan Şiirinde Hazan”. Diriözler Armağanı Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı, (Ed. M. Fatih Köksal-Ahmet Naci Baykoca), Ankara: Bizim Büro Yayınları, 155-174.
- BATĞI, Özlem (2012). Numân Mâhir Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
- BAYAK, Cemal (2017). Sehâbî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr [ET: 19.07.2024).
- BEKTAŞ, Ekrem (2007). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Divânı, Malatya: Öz Serhat Yayıncılık.
- BELLİ, Handan ve MUM, Cafer (2021). “Klasik Türk Şiirinde Terkiplerdeki Somutlaştırma ve Duygu Aktarımı”, Bilig, (97), s. 79-108.
- BİLGİN, A. Azmi (2003). Mir Hamza Seyyid Nigârî Divan-ı Seyyid Nigârî, İstanbul: Kule İletişim Hizmetleri.
- BİLKAN, Ali Fuat (2011). Nâbî Divânı, C. I-II, Ankara: Akçağ Yayınları.
- CANGÖZ, Gülşah (2010). Siyâhî Dede Dîvânı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin), Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
- ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Yayınları.
- ÇAVUŞOĞLU, Mehmed ve Tanyeri, M. Ali (1987). Zâtî Divan, İstanbul: İÜ Edebiyat Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- ÇUKURLU, Talip (2019). “Klasik Osmanlı Şiirinde Gülün Bülbül ve Diğer Hayvanlarla İlişkisi”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [ESTAD] (Prof. Dr. Muhammed Nur Doğan Armağan Sayısı), Cilt: 2, Sayı: 1, s. 353-376.
- DEMİR, Hiclal (2008). Lâzikî-zâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı (İnceleme-Metin-Özel Adlar Dizini), Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
- DEVELLİOĞLU, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
- DİKMEN, Hamit (1991). Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
- DOĞAN, Muhammet Nur (1997a). Lâle Devri Şairi Şeyhülislâm Es’ad ve Dîvânı, İstanbul: MEB Yayınları.
- DOĞAN, Muhammet Nur (1997b). Lâle Devri Şairi Şeyhülislâm İshak ve Dâvânı, İstanbul: MEB Yayınları.
- DÜZLÜ, Özlem (2018). Seyyid Vehbî Divanı’na Göre 18. Asırda Osmanlılarda Sosyal Hayat, Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
- ERDEM, Sadık (2002). Neyyir ve Divanı. İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük, Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
- ERİŞEN Yazıcı, Gülgün. Kâmî Divanı, ekitap.kulturturizm.gov.tr (ET: 18.07.2024) ERTEM, Rekin (1995). Yahyâ Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ET, Oğuzhan (2021). “Klasik Türk Şiirinde “Rişte-i Cân” Kavramının Anlam Çerçevesi”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HÜTAD), 4, 255-280.
- KALKIŞIM, M.Muhsin (2013). Şeyh Gâlip Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- KAPLAN, Mahmut (2012). Hikmet Şairi Yûsuf Nâbî, Ankara: Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
- KARACAN, Turgut (1991). Bosnalı Alaeddin Sabit: Divan, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
- KAYA, Bayram Ali (2003). Azmî-zâde Hâletî Dîvânı (Giriş-Tenkitli Metin-T1 Nüshası Tıpkıbasımı), Cambridge: Harvard Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü Yayınları.
- KAYA, Bayram Ali (2010). Osman Nevres Dîvânı (İnceleme-Metin). Ankara: Akçağ Yayınları.
- KAYA, Hasan (2009). 18. yıl. Şairi Âsaf ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin) I-II, Doktor Tezi, İstanbul: MarmaraÜniversitesi.
- KAYA Yiğit, Bilge (2018). XVIII. Yüzyıl Hattat Divan Şairi İstanbul Ayvansaraylı Afîf Efendi ve Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- KILINÇ, Abdülhakim (2021). Fuzûlî Dîvânı, İstanbul: TYEKB Yayınları.
- KOÇ ACAR, Gülmedine (2006). Hafîd Dîvanı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin), Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
- KONUKLAR, Mehmet (2023). “16. Yüzyıl İslam Cildi ve Avrupa Cildi Şîrâzelerinin Temel Özelliklerinin Karşılaştırılması”. Palmet Dergisi, 4, s. 83-96.
- KURNAZ, Cemal ve ÇELTİK, Halil (2013). “Şairlerin Gözüyle Mecmua”. Turkish Studies- International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/1, s. 21-49.
- KURTOĞLU, Orhan (2004). Lebîb Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr [ET: 18.07.2024].
- KÜÇÜK, Sabahattin (2011). Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- MAVİLİ, Gürcan (2015). “Yazma Eserlerde Şârâze”. İsmek-El Sanatları Dergisi, 16, s. 122-125.
- MENGİ, Mine (1995). Mesîhî Dîvânı, Ankara: AKM Yayınları.
- MERMER, Ahmet (1991). Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni, Ankara: AKM Yayınları.
- NAR, Oktay (2016). Yenişehirli İzzet Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni (Metin-İnceleme-Dizin), Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
- OKUR, Mustafa (2006). Dîvân-ı Vâli-i Amedî, Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
- ONAY, Ahmet Talât (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Haz: Cemal Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- ÖZDEMİR, Fatih Mehmet (2015). Servet Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
- PAKALIN, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
- PARLATIR, İsmail (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınları.
- SAĞLAM, Ayşe (2023). “Nâbî’nin Tevhid’inin Gaye ve Nizam Delili Işığında İncelenmesi”. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 20 (Ağustos), s. 63-74.
- SUNAL, Arif (2014). Sâdık Dîvânı (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi. Şemseddîn Sâmî (1317). Kâmûs-ı Türkî, Dersaâdet: İkdâm Matbaası.
- ŞEN, Fatma Meliha (2007). "Eski Türk Edebiyatında Sosyal Hayat Çalışmaları", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5/9, s. 467-506.
- TARLAN, Ali Nihat (1992b). Hayâlî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- TAYMAZ, Cemalettin (2018). Moralı Azîz Dîvânı (Tenkitli Metin- İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Giresun: Giresun Üniversitesi.
- TULUM, Mertol ve TANYERİ, M.Ali (1977). Nev’î Dîvânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. ÜST, Sibel (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr [ET: 28. 01. 2025].
- ÜZGÖR, Tahir (1991). Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı, Dâvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
- YAVUZ, Kemal ve YAVUZ, Orhan (2016). Muhibbî Dîvânı, İstanbul: TYEKB Yayınları.
- YAZAR, Sadık ve ARSLAN, Mustafa Uğurlu (2020). Ali Emîrî Dîvânı, İstanbul: TYEKB Yayınları.
- YEKBAŞ, Hakan (2010). Sehî Bey Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- YILMAZ, Kadri Hüsnü (2011). Hâmî Ahmed Diyarbekrî Divanı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
- YILMAZ, Salih (2010). Câzib Dîvânı İnceleme, Metin, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
- https://ekitap.ktb.gov.tr/ [ET: Aralık 2024-Mayıs 2025]
- http://ekitap.yek.gov.tr/[ET: Aralık 2024-Mayıs 2025]
- http://lugatim.com [Misâlli Büyük Türkçe Sözlük (İlhan Ayverdi)] [ET: 11.04.2025]
- http://www.kamusiturki.com (ET: 02.04.2025) [Kâmûs-ı Türkî (Şemseddîn Sâmî)]
- https://sozluk.gov.tr (ET: 11.04.2025) [Güncel Türkçe Sözlük (TDK), Tarama Sözlüğü (TDK), Derleme Sözlüğü (TDK), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (TDK)]
Toplam 73 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 9 Nisan 2025 |
| Kabul Tarihi | 17 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 2 |
TARANDIĞIMIZ İNDEXLER
Yazar, dergimizde yayınlanan makalelerin telif hakkına sahip olup çalışmaları CC BY-NC 4.0 lisansı altındadır./The author owns the copyright of the articles published in our journal and his works are under CC BY-NC 4.0 licence.