ARUZ VEZNİNİN TÜRKÇE KELİMELERDEKİ ÜNLÜLERİN GÖSTERİLME BİÇİMLERİNE ETKİSİ: GARÎB-NÂME ÜSTÜNDE BİR DEĞERLENDİRME
Öz
Arap edebiyatı içerisinde ortaya çıkan aruz vezni, Fars edebiyatından Türk edebiyatına geçmiştir. Türkçe ek ve kelimelerin, Türk edebiyatı için henüz yabancı ve yeni bir ölçü şekli olan bu vezne uygulanmasında bazı sorunlar ortaya çıkmıştır. Türkçe ek ve kelimelerin ünlülerinin aruz vezninde açık ve kapalı heceye denk gelen yerlerdeki gösterilme biçimi bu sorunlardan birisidir.
Bu sorun; Türkçe ek ve kelimelerin ünlülerinin açık heceye denk gelen yerlerde harekeyle, kapalı heceye denk gelen yerlerde hareke + med harfleri [elif (ا), vav (و) ve ye (ی)] veya yalnızca med harfleri ile gösterilmesiyle çözülmeye çalışılmıştır. Türkçe ek ve kelimelerin ünlülerinin; kapalı heceye denk geldiği yerde med harfleriyle, açık heceye denk geldiği yerde harekeyle gösterilmesi prensibine dayanan bu çözüm yöntemi; Eski Anadolu Türkçesi döneminde Türkçe ek ve kelimelerin farklı imlaya sahip olması sayesinde başarılı olmuştur.
Bu çalışmada; Eski Anadolu Türkçesi dönemi manzum eserlerinden birisi olan Garîb-nâme’deki kelimelerin farklı şekilde yazılmalarının Türkçenin aruz veznine uydurulma çabalarından kaynaklanmış olabileceği deñiz, ḳamu, ṭolu, ṭopraḳ, ḳapu, üküş, ṭamu, iş, ḳulavuz ve yoldaş kelimelerinin imlalarının aruz vezniyle olan ilişkisinden hareketle tespit edilmeye çalışılmıştır. Kelimeler ayrı ayrı alt başlıklar hâlinde ele alınarak farklı yazımlarının sebepleri açıklanmıştır. Her bir kelimenin farklı yazımlarının sıklığı tabloda gösterilmiştir. İncelenen kelimelerin Garîb-nâme için standart olan şekli, imlaların kullanım sıklığından hareketle tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Aruz vezni Garîb-nâme Eski Anadolu Türkçesi Aruz uygulamaları Aruz imlası.
Kaynakça
- ARGUNŞAH, Mustafa; KOCAOĞLU, Semiha Merve (2025). “Eski Anadolu Türkçesi Eserlerinde a/e Ünlülerinin Yazımında Aruz Vezninin İmlaya Etkisi”, Uluslararası Beşeri Bilimler Ve Eğitim Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 24, s.s.1-21.
- ATA, Aysu (2019). Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’ân Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş-Metin-Notlar, Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
- ÇELTİK, Halil (2008). “Ahmed-i Rıdvan Divanına Göre Eski Harfli Metinlerde Vezin İmlâ İlişkisi”, Turkish Studies, Cilt: 3, Sayı: 6, s.s.159-172.
- DOERFER, Gerhard (1967). Türkische Und Mongolische Elemente İm Neupersischen, Unter Besonderer Berücksichtigung Älterer Neupersischer Geschichtsquellen, Vor Allem Der Mongolen- Und Timuridenzei Vol. 3, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GmbH.
- DUMAN, Musa (2000). Birgili Muhammed Efendi Vasiyyet-name, İstanbul: R Yayınlan.
- EREN, Hasan (2020), Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES), (Haz: Şükrü Halûk Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- GABAIN, Annemarie Von (2007). Eski Türkçenin Grameri, (Çev: Mehmet Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (2 Cilt), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- İPEKTEN, Haluk (2018). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- KAPLAN, Hasan (2018). “Fuzûlî’nin Gazellerinde Aruz Uygulamaları: Fuzûlî’nin Med Kullanımının Bâkî’yle Mukayesesi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, s.s.837-876.
- KILIÇ, Atabey (2008). “Aruz İmlâsı Üzerine Notlar”, Turkish Studies, Cilt: 3, Sayı: 6, s.s.471-487.
- ÖZKAN, Mustafa (1995). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
- PALA, İskender (2000). “İmale ile Med Arasında Bir Hata”. İlmî Araştırmalar, Sayı: 10, s.s.107-112.
- TARLAN, Ali Nihat (1935). “Bir İmlâ Hususiyeti”, Türkiyat Mecmuası, Cilt: 3, s.s.229-232.
- TAŞ, İbrahim (2020). Kutadgu Bilig'de Söz Yapımı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
- TIETZE, Andreas (2016a). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati İkinci Cilt C-E, Ankara: TÜBA Yayınları.
- TIETZE, Andreas (2016b). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati Dördüncü Cilt K-L, Ankara: TÜBA Yayınları.
- YAVUZ, Kemal (2000), Âşık Paşa, Garib-nâme I (I-II)-II (I-II): Tıpkıbasım, Karşılaştırmalı Metin ve Aktarma, İstanbul: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Dili ve Edebiyatı (Diğer) |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 13 Mayıs 2025 |
| Kabul Tarihi | 13 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 2 |
TARANDIĞIMIZ İNDEXLER
Yazar, dergimizde yayınlanan makalelerin telif hakkına sahip olup çalışmaları CC BY-NC 4.0 lisansı altındadır./The author owns the copyright of the articles published in our journal and his works are under CC BY-NC 4.0 licence.