Öz
Bu makale 1982’de Sümerbank bünyesinde faaliyete başlayan ve özelleştirme sonrasında satılarak kapanan (2003) Çanakkale Sentetik Deri Fabrikası’nda istihdam edilen işçi kadınların çalışma deneyimlerine odaklanmaktadır. Araştırma, çalışma ortamında toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin izlerini ortaya koymayı ve özelleştirme politikalarının toplumsal etkisini, özellikle de işçi kadınlar üzerindeki etkisini tartışmaya açmayı hedeflemektedir. Fabrikaya dair bilgi kaynakları olarak Sümerbank dergilerinden, yerel bir gazetenin arşivinden (Çanakkale Olay Gazetesi 1983-2003) ve işçiler ile gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelerden faydalanılmıştır. Görüşmeler, kadın işçilerin fabrikadaki konumlarını ve koşullarını, iş süreçlerine içkin cinsiyete dayalı hiyerarşiyi, yaşadıkları baskıları, bu koşullara ve fabrikanın kapanışına karşı eş zamanlı direnmek için geliştirdikleri stratejileri ortaya koymaktadır. İşçilerle yapılan görüşmeler ayırca (kurgusal) aile bağlarının üretim noktasında nasıl işlediğini ve bunun işçilik deneyimlerine etkisini göstermektedir. Makale, özelleştirme sürecinden kısa bir süre önce kurulan ve dönemin önemli dönüşümlerini yansıtan özgün bir Sümerbank fabrikasında emek süreçlerinin cinsiyetlendirilmiş yapısının ve sürecin kadın işçiler açısından sonuçlarının anlaşılmasını sağlayarak emek tarihi ve toplumsal cinsiyet çalışmalarına katkıda bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Sümerbank özelleştirme çalışma ilişkileri toplumsal cinsiyet emek tarihi
Etik Beyan
Bu makale 27-29 Ekim 2023 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen Beykoz Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi ve Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’nın ortaklaşa gerçekleştirdiği “100.Yılında Cumhuriyet’in Kadınları/ Kadınların Cumhuriyeti (1923-2023)” uluslararası sempozyumunda sunduğumuz “Sümerbank, Çalışma İlişkileri ve Kadın Emeği: Çanakkale Deri Fabrikası Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması” başlıklı bildirinin genişletilmiş halidir.
Kaynakça
- Ahmad, Feroz. Modern Türkiye’nin Oluşumu, çev. Yavuz Alogan (Sarmal Yayınevi, 1995).
- Akbaş, Meral ve Kelekçi Özge. “From Factory to Museum: The Obliteration of the History of Resistance” Museums and the Working Class, der. Adele Chynoweth (Routledge, 2022), 161-173.
- Akın, Yiğit. Erken “Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihçiliğine Katkı: Yeni Yaklaşımlar, Yeni Kaynaklar” Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 2 no. 242 (2005): 73-111.
- Atasoy, Zehra Betül. “Gendered Expressions of Labor: The Case of Sümerbank Defterdar Textile Factory (Feshane)” Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 8 no.1 (2021): 435-442.
- Aykaç, Aslıhan. Devletin İşçisi Olmak: Nazilli Basma Fabrikası’nda İşçi Sınıfı Dinamikleri. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2021).
- Aynalı Pazar, “Çanakkale Böyle Rant Görmedi”, 2 Aralık 2023, https://mobil.canakkaleaynalipazar.com/haber/canakkale-boyle-rant-gormedi/23705/ (Son erişim tarihi 08.02.2025)
- Balsoy, Gülhan. “Osmanlı Emek Tarihinin Toplumsal Cinsiyet Açısından Okunması: Erken 20. Yüzyılda Cibali Tütün Fabrikası” Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Emek Tarihi, der. Touraj Atabaki, G. D. Brockett, (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2012), 49-74.
- Boratav, Korkut. Türkiye’de Devletçilik. (İmge Yayınevi, 2006).
- DPT. Gelir Dağılımının İyileştirilmesi ve Yoksullukla Mücadele Özel İhtisas Komisyonu Raporu. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı. 2001.
- Dilek, Duygu. Sosyal Fabrikanın Çalışanları Üzerindeki Etkisi: Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021).
- Dingiloğlu, Selin. “The (Re) production of the Industrial Labor Force in Early Republican Turkey: The Case of Sümerbank and Etibank” İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 no.1 (2018): 1-18.
- Dubetsky, Alan. “Kinship, Primordial Ties, and Factory Organization in Turkey: An Anthropological View” International Journal of Middle East Studies, 7 no:3 (1976): 433-451.
- Ecevit, Yıldız. “Shop Floor Control: The Ideological Construction of Turkish Women Factory Workers” Working Women International Perspectives on Labour and Gender Ideology, der. Nanneke Redclift be M. Theka Sinclair (London and New York: Routledge, 1991), 55-79.
- Erdogan, Ermine. “‘I Pray for the Factory to Continue Earning Money’: The Familial Factory Regime of the ‘Sun’Food Factory in Turkey” Feminist Review, 113 no.1 (2016): 68-84.
- Erturun, İlayda. “Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası’nı Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Okumak” Çalışma ve Toplum, 4 no. 83 (2024): 1543-1583.
- Güçlü, Faruk. Yıkılan Bir Cumhuriyet Kurumu: Sümerbank. (Ürün Yayınları, 2015).
- Gürboğa, Nurşen. “Compulsory Mine Work: The Single-Party Regime and the Zonguldak Coalfield as a Site of Contention, 1940-1947” International Review of Social History, 54 (2009):115-142.
- Himam, D. Sümerbank: “Fashion, Textiles and the Making of a National Material Culture” The Journal of Decorative and Propaganda Arts, 28 (2016): 112-31.
- Himam, Dilek ve Pasin, Burkay. “Designing a National Uniform(ity): The Culture of Sümerbank within the Context of the Turkish Nation-State Project” Journal of Design History, 24 no.2 (2011): 157-170.
- İnsel, Ahmet. Düzen ve Kalkınma Kıskacında Türkiye. (Ayrıntı Yayınları, 1996).
- Koçak, M. Hakan. Camın İşçileri: Paşabahçe İşçilerinin Sınıf Olma Öyküsü (İstanbul: İletişim Yayınları, 2014).
- Makal, Ahmet. “Türkiye’nin Sanayileşme Sürecinde İşgücü Sorunu, Sosyal Politika ve İktisadi Devlet Teşekkülleri: 1930’lu ve 40’lı yıllar” Toplum ve Bilim, 92 (2002): 34-70.
- Makal, Ahmet. “Türkiye’de Kadın Emeğinin Tarihsel Kökenleri” Geçmişten Günümüze Kadın Emeği, Der. Ahmet Makal ve Gülay Toksöz (İmge yayınları, 2015).
- Nacar, Can. “‘Our Live Were Not a Valuable as an Animal’: Workers in State-Run Industries in World War-II, Turkey” International Review of Social History, 54 (2009): 143-166.
- Nacar, Can. “‘Bir Hayvan Kadar Bile Değerimiz Yoktu’ İkinci Dünya Savaşı Döneminde Türkiye’de Devlet İşletmelerinde Çalışan İşçiler” Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Emek Tarihi, Der. Touraj Atabaki, Gavin D. Brockett (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2012).
- Ngai, Pun. “Gendering the Dormitory Labour System: Production, Reproduction, and Migrant Labour in South China” Feminist Economics, 13 no. 3/4 (2007): 239-258.
- Nurol, Bahadır. Social Consequences of Privatization: Sümerbank Ereğli Cotton Plant Case (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007).
- Polatoğlu, Mehmet Gökhan. “Türkiye’nin Kalkınmasında Sümerbank ve Etkinliği (1933-1987)” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 37 no. 104 (2021): 261-306.
- Saka, Burcu. “Women's Shop Foor Militancy and Empowerment: Industrial Dispute in an Automotive Factory in Turkey” Journal of Labor and Society, 22 no. 4 (2019): 895-916.
- Satı, Büşra. “Long Live Our Father”: The Culture of Solidarity, Kinship, and Marriage in Labour Unions”, 1964–1965 Through the Prism of Gender and Work, Der. Selin Çağatay, A.Ghit, vd. (Brill, 2024): 259-288.
- Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi. Sümerbank’ın 1975 Yatırımlarının İncelenmesi ve 1976 Programına Genel bir Bakış, 151 (1975).
- Toprak, Zafer. Sümerbank Holding AŞ. (İstanbul: Creative Yayıncılık, 1988).
- Uz Sedat. “Çanakkale'nin Rantlarla Anılan Arazisi Sümerbank” Burası Çanakkale, 12 Aralık 2023, https://www.burasicanakkale.com.tr/haber/62417-canakkalenin-rantlarla-anilan-arazisi-sumerbank (Son erişim tarihi 08.02.2025)
- Vardağlı, E. Tutku. “Searching for Women’s Agency in the Tobacco Workshops: Female Tobacco Workers of the Province of Selanik” A Social History of Late Ottoman Women: New Perspectives, Der. D. Köksal ve A. Falierou, (Brill, 2013): 47-63.
- Yıldız, Hatice. “Parallels and Contrasts in Gendered Histories of Industrial Labour in Bursa and Bombay 1850–1910” The Historical Journal, 60 n. 2 (2017): 443-470.
Öz
The study focuses on the working experiences of women workers employed at the Çanakkale Synthetic Leather Factory, which started operations in 1982 under Sümerbank and closed down after privatisation (2003). The research aims to reveal the traces of gender inequality in the working environment and to open up for discussion the social impact of privatisation policies, especially on women workers. Sümerbank magazines, the archive of a local newspaper (Çanakkale Olay Newspaper, 1983-2003) and in-depth interviews with workers were used as sources of information about the factory. The interviews reveal the positions and conditions of women workers in the factory, the gendered hierarchy inherent in labour processes, the pressures they experienced, and the strategies they developed to resist these conditions and to the closure of the factory simultaneously. The interviews with workers also show how (imagined) family ties operate at the point of production and the impact this has on their labour experiences. The article contributes to labour history and gender studies by providing an understanding of the gendered structure of labour processes and the consequences of the process for women workers in a unique Sümerbank factory that was established shortly before the privatisation process reflecting the important transformations of the period.
Anahtar Kelimeler
Sümerbank privatisation work relations gender labour history
Kaynakça
- Ahmad, Feroz. Modern Türkiye’nin Oluşumu, çev. Yavuz Alogan (Sarmal Yayınevi, 1995).
- Akbaş, Meral ve Kelekçi Özge. “From Factory to Museum: The Obliteration of the History of Resistance” Museums and the Working Class, der. Adele Chynoweth (Routledge, 2022), 161-173.
- Akın, Yiğit. Erken “Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihçiliğine Katkı: Yeni Yaklaşımlar, Yeni Kaynaklar” Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 2 no. 242 (2005): 73-111.
- Atasoy, Zehra Betül. “Gendered Expressions of Labor: The Case of Sümerbank Defterdar Textile Factory (Feshane)” Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 8 no.1 (2021): 435-442.
- Aykaç, Aslıhan. Devletin İşçisi Olmak: Nazilli Basma Fabrikası’nda İşçi Sınıfı Dinamikleri. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2021).
- Aynalı Pazar, “Çanakkale Böyle Rant Görmedi”, 2 Aralık 2023, https://mobil.canakkaleaynalipazar.com/haber/canakkale-boyle-rant-gormedi/23705/ (Son erişim tarihi 08.02.2025)
- Balsoy, Gülhan. “Osmanlı Emek Tarihinin Toplumsal Cinsiyet Açısından Okunması: Erken 20. Yüzyılda Cibali Tütün Fabrikası” Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Emek Tarihi, der. Touraj Atabaki, G. D. Brockett, (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2012), 49-74.
- Boratav, Korkut. Türkiye’de Devletçilik. (İmge Yayınevi, 2006).
- DPT. Gelir Dağılımının İyileştirilmesi ve Yoksullukla Mücadele Özel İhtisas Komisyonu Raporu. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı. 2001.
- Dilek, Duygu. Sosyal Fabrikanın Çalışanları Üzerindeki Etkisi: Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021).
- Dingiloğlu, Selin. “The (Re) production of the Industrial Labor Force in Early Republican Turkey: The Case of Sümerbank and Etibank” İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 no.1 (2018): 1-18.
- Dubetsky, Alan. “Kinship, Primordial Ties, and Factory Organization in Turkey: An Anthropological View” International Journal of Middle East Studies, 7 no:3 (1976): 433-451.
- Ecevit, Yıldız. “Shop Floor Control: The Ideological Construction of Turkish Women Factory Workers” Working Women International Perspectives on Labour and Gender Ideology, der. Nanneke Redclift be M. Theka Sinclair (London and New York: Routledge, 1991), 55-79.
- Erdogan, Ermine. “‘I Pray for the Factory to Continue Earning Money’: The Familial Factory Regime of the ‘Sun’Food Factory in Turkey” Feminist Review, 113 no.1 (2016): 68-84.
- Erturun, İlayda. “Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası’nı Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Okumak” Çalışma ve Toplum, 4 no. 83 (2024): 1543-1583.
- Güçlü, Faruk. Yıkılan Bir Cumhuriyet Kurumu: Sümerbank. (Ürün Yayınları, 2015).
- Gürboğa, Nurşen. “Compulsory Mine Work: The Single-Party Regime and the Zonguldak Coalfield as a Site of Contention, 1940-1947” International Review of Social History, 54 (2009):115-142.
- Himam, D. Sümerbank: “Fashion, Textiles and the Making of a National Material Culture” The Journal of Decorative and Propaganda Arts, 28 (2016): 112-31.
- Himam, Dilek ve Pasin, Burkay. “Designing a National Uniform(ity): The Culture of Sümerbank within the Context of the Turkish Nation-State Project” Journal of Design History, 24 no.2 (2011): 157-170.
- İnsel, Ahmet. Düzen ve Kalkınma Kıskacında Türkiye. (Ayrıntı Yayınları, 1996).
- Koçak, M. Hakan. Camın İşçileri: Paşabahçe İşçilerinin Sınıf Olma Öyküsü (İstanbul: İletişim Yayınları, 2014).
- Makal, Ahmet. “Türkiye’nin Sanayileşme Sürecinde İşgücü Sorunu, Sosyal Politika ve İktisadi Devlet Teşekkülleri: 1930’lu ve 40’lı yıllar” Toplum ve Bilim, 92 (2002): 34-70.
- Makal, Ahmet. “Türkiye’de Kadın Emeğinin Tarihsel Kökenleri” Geçmişten Günümüze Kadın Emeği, Der. Ahmet Makal ve Gülay Toksöz (İmge yayınları, 2015).
- Nacar, Can. “‘Our Live Were Not a Valuable as an Animal’: Workers in State-Run Industries in World War-II, Turkey” International Review of Social History, 54 (2009): 143-166.
- Nacar, Can. “‘Bir Hayvan Kadar Bile Değerimiz Yoktu’ İkinci Dünya Savaşı Döneminde Türkiye’de Devlet İşletmelerinde Çalışan İşçiler” Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Emek Tarihi, Der. Touraj Atabaki, Gavin D. Brockett (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2012).
- Ngai, Pun. “Gendering the Dormitory Labour System: Production, Reproduction, and Migrant Labour in South China” Feminist Economics, 13 no. 3/4 (2007): 239-258.
- Nurol, Bahadır. Social Consequences of Privatization: Sümerbank Ereğli Cotton Plant Case (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007).
- Polatoğlu, Mehmet Gökhan. “Türkiye’nin Kalkınmasında Sümerbank ve Etkinliği (1933-1987)” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 37 no. 104 (2021): 261-306.
- Saka, Burcu. “Women's Shop Foor Militancy and Empowerment: Industrial Dispute in an Automotive Factory in Turkey” Journal of Labor and Society, 22 no. 4 (2019): 895-916.
- Satı, Büşra. “Long Live Our Father”: The Culture of Solidarity, Kinship, and Marriage in Labour Unions”, 1964–1965 Through the Prism of Gender and Work, Der. Selin Çağatay, A.Ghit, vd. (Brill, 2024): 259-288.
- Sümerbank Aylık Endüstri ve Kültür Dergisi. Sümerbank’ın 1975 Yatırımlarının İncelenmesi ve 1976 Programına Genel bir Bakış, 151 (1975).
- Toprak, Zafer. Sümerbank Holding AŞ. (İstanbul: Creative Yayıncılık, 1988).
- Uz Sedat. “Çanakkale'nin Rantlarla Anılan Arazisi Sümerbank” Burası Çanakkale, 12 Aralık 2023, https://www.burasicanakkale.com.tr/haber/62417-canakkalenin-rantlarla-anilan-arazisi-sumerbank (Son erişim tarihi 08.02.2025)
- Vardağlı, E. Tutku. “Searching for Women’s Agency in the Tobacco Workshops: Female Tobacco Workers of the Province of Selanik” A Social History of Late Ottoman Women: New Perspectives, Der. D. Köksal ve A. Falierou, (Brill, 2013): 47-63.
- Yıldız, Hatice. “Parallels and Contrasts in Gendered Histories of Industrial Labour in Bursa and Bombay 1850–1910” The Historical Journal, 60 n. 2 (2017): 443-470.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Kadın Araştırmaları, Sosyoloji (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Temmuz 2024 |
| Kabul Tarihi | 27 Ocak 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 17 Sayı: 1 |
- Makale Dosyaları