Öz
Çalışma konumuz 19. yüzyıl Bektaşi şairlerinden Hıfzî’nin İstiḫrâc-ı Ḥıfẓî adlı manzum eseridir. Hıfzî bu eserinde Sultan Abdülaziz’in tahta çıkması ile oluşabilecek muhtemel sonuç, anlam ve beklentiler üzerinde durmaktadır. Toplam kırk beş beyitten oluşan metin 8+8 on altılı hece ölçüsü ile yazılmıştır. Metinde gerek ses tekrarı gerek iç kafiye ve gerekse de rediflerle ahenk sağlanmaktadır.
Metin şekil dışında konu ve içerik bakımından; farklı tasavvufi inançları bünyesinde eriterek İslamiyet öncesi Türk unsurları ihtiva eden ve 15. yüzyılda ananesi oluşan Bektaşilik anlayışı ile ilgili unsurlar içermektedir. Bunun yanı sıra metinde baskı dönemleri sonrası Sultan Abdülaziz’i özlemle bekleyiş ve Sultan Abdülaziz’e övgü ile ilgili duygu ve düşüncelere de yer verilmektedir.
Çalışma giriş, dil özellikleri, metin ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Bektaşilik inancı ve Bektaşiliğin diğer tarikatlarla olan ilişkisi hakkında bilgi verilmekte, Sultan Abdülaziz dönemine kadar olan Bektaşilik tarihi genel olarak değerlendirilmektedir. Daha sonra metnin gerek şekilsel ve gerekse de muhteva açısından özelliklerine değinilmekte ve manzume şairi hakkındaki bilgilere yer verilmektedir. Dil özellikleri bölümünde yazım ve ses özellikleri üzerinde durulmakta ve ses özelliklerinden dudak uyumu ele alınmaktadır. Dil özellikleri sonrası metnin çeviri yazısına yer verilmektedir. Son olarak metin ile ilgili elde edilen bulguların değerlendirildiği sonuç bölümü yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler
Bektaşilik Sultan Abdülaziz İstiḫrâc-ı Ḥıfẓî Hıfzî Dil özellikleri
Kaynakça
- Ahmed Cevdet. (1301). Tarih-i Cevdet. Dersaadet: Matbaa-yi Osmaniye.
- Azar, B. (2005). Türabî Divânı (İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
- Bilgin, O. (1992). Merzifonlu İki Şair (Eyüb Sabrî-Hıfzî). İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Birge, J. K. (1991). Bektaşilik Tarihi (Çev. Reha Çamurlu), İstanbul: ANT Yayınları.
- Emre, A. C. (2004). Türkçe Sarf ve Nahiv, Eski Lisân-ı Osmânî Sarf ve Nahiv (Haz. Gülden Sağol, Erdal Şahin, Nurgül Yıldız). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ergun, S. N. (1956). Bektaşi-Kızılbaş Alevi Şairleri ve Nefesleri. (Cilt 3. 78-80. ss.). Ankara: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
- Gökbel, A. (2019). Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Gölpınarlı, A. (1963). Alevi-Bektaşi Nefesleri, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Hıfzî Efendi. İstiḫrâc-ı Ḥıfzî. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları Koleksiyonu No: M.R. 334.
- Hüseyin Cahit. (2000). Türkçe Sarf ve Nahiv (Haz. Leyla Karahan, Dilek Ergönenç). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Köprülü, F. (1925). “Bektaşiliğin Menşeleri”. Türk Yurdu, 2(8), 121-140.
- Köprülü, F. (1979). Bektaş. İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 2, 461-462. ss.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Köprülü, F. (2013). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Maden, F. (2013). Bektaşî Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşîliğin Yasaklı Yılları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Manastırlı Mehmed Rıfat. (2016). Hâce-i Lisân-ı Osmânî Sarf-ı Türkî – Nahv-ı Türkî (Haz. Fatih Kaya). İstanbul: Kesit Yayınları.
- Mélikoff, I. (1993). Uyur İdik Uyardılar (Çev. Turan Alptekin), İstanbul: Cem Yayınevi.
- Muhammed Huseyn âlu Kâşif al-Gıtâ. (1966). Ca’ferî Mezhebi ve Esasları (Çev. Abdulbaki Gölpınarlı), İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
- Mütercim Âsım Efendi. (2013). el- Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhit Tercümesi (Haz: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi). (Cilt 1, 949. s.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Ocak, A. Y. (1992). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-VII. Yüzyıllar), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Ocak, A. Y. (2023). Babaîler İsyanı Alevîliğin Tarihsel Alt Yapısı, Dergâh Yayınları.
- Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi. 1 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özkolaçık, C. (2023). Hurûfilik Temalı Bir Bektaşi Yazması: Der Beyân-ı İlm-i Ali el-Murtaza ve Keşf-i Sırrı Hünkâr Hacı Bektaş Velî. Ahmet Yesevi Dergisi, 1(2), 87-104
- Özmen, İ. (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. (Cilt 4. 133-136. ss.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Râşid. (1917). Külliyât-ı Kavâʽid-i Lisân-ı ʽOsmânî, İstanbul.
- Redhouse, J. W. (1846). Grammaire Raisonnée De La Langue Ottomane. Paris.
- Refîî, Penâhî, Misâlî. (2019). Beşâret-nâme, Genc-nâme, Şehriyâr-nâme, Feyz-nâme Hurûfî Şiirler III (Haz. Fatih Usluer). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Öz
The subject of our study is the 19th century Bektashi poet Hıfzî's verse work Istiḫrâc-ı Ḥıfẓî. The text, which consists of forty-five couplets in total, is written in 8+8 sixteen syllable meter. The text is harmonized by repetition of sounds, internal rhyme and redifs. In this work, Hıfzî focuses on the possible results, meanings and expectations that may occur with the accession of Sultan Abdülaziz to the throne, and the feelings and thoughts about the longing for Sultan Abdülaziz and the praise of Sultan Abdülaziz after the periods of oppression are included.
The study consists of introduction, language features, text and conclusion. In the introduction, information is given about the belief in Bektashism and its relationship with other sects, and the history of Bektashism until the period of Sultan Abdülaziz is evaluated in general. Then, both the formal and content features of the text are mentioned and information about the poet of the verse is given. In the language features section, spelling and sound features are emphasized and labial harmony is discussed. After the language features, the translation of the text is given. Finally, there is a conclusion section where the findings obtained about the text are evaluated.
Anahtar Kelimeler
Bektashism Sultan Abdülaziz İstiḫrâc-ı Ḥıfẓî Hıfzî Language properties
Kaynakça
- Ahmed Cevdet. (1301). Tarih-i Cevdet. Dersaadet: Matbaa-yi Osmaniye.
- Azar, B. (2005). Türabî Divânı (İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
- Bilgin, O. (1992). Merzifonlu İki Şair (Eyüb Sabrî-Hıfzî). İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Birge, J. K. (1991). Bektaşilik Tarihi (Çev. Reha Çamurlu), İstanbul: ANT Yayınları.
- Emre, A. C. (2004). Türkçe Sarf ve Nahiv, Eski Lisân-ı Osmânî Sarf ve Nahiv (Haz. Gülden Sağol, Erdal Şahin, Nurgül Yıldız). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ergun, S. N. (1956). Bektaşi-Kızılbaş Alevi Şairleri ve Nefesleri. (Cilt 3. 78-80. ss.). Ankara: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
- Gökbel, A. (2019). Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Gölpınarlı, A. (1963). Alevi-Bektaşi Nefesleri, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Hıfzî Efendi. İstiḫrâc-ı Ḥıfzî. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları Koleksiyonu No: M.R. 334.
- Hüseyin Cahit. (2000). Türkçe Sarf ve Nahiv (Haz. Leyla Karahan, Dilek Ergönenç). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Köprülü, F. (1925). “Bektaşiliğin Menşeleri”. Türk Yurdu, 2(8), 121-140.
- Köprülü, F. (1979). Bektaş. İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 2, 461-462. ss.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Köprülü, F. (2013). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Maden, F. (2013). Bektaşî Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşîliğin Yasaklı Yılları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Manastırlı Mehmed Rıfat. (2016). Hâce-i Lisân-ı Osmânî Sarf-ı Türkî – Nahv-ı Türkî (Haz. Fatih Kaya). İstanbul: Kesit Yayınları.
- Mélikoff, I. (1993). Uyur İdik Uyardılar (Çev. Turan Alptekin), İstanbul: Cem Yayınevi.
- Muhammed Huseyn âlu Kâşif al-Gıtâ. (1966). Ca’ferî Mezhebi ve Esasları (Çev. Abdulbaki Gölpınarlı), İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
- Mütercim Âsım Efendi. (2013). el- Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhit Tercümesi (Haz: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi). (Cilt 1, 949. s.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Ocak, A. Y. (1992). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-VII. Yüzyıllar), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Ocak, A. Y. (2023). Babaîler İsyanı Alevîliğin Tarihsel Alt Yapısı, Dergâh Yayınları.
- Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi. 1 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özkolaçık, C. (2023). Hurûfilik Temalı Bir Bektaşi Yazması: Der Beyân-ı İlm-i Ali el-Murtaza ve Keşf-i Sırrı Hünkâr Hacı Bektaş Velî. Ahmet Yesevi Dergisi, 1(2), 87-104
- Özmen, İ. (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. (Cilt 4. 133-136. ss.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Râşid. (1917). Külliyât-ı Kavâʽid-i Lisân-ı ʽOsmânî, İstanbul.
- Redhouse, J. W. (1846). Grammaire Raisonnée De La Langue Ottomane. Paris.
- Refîî, Penâhî, Misâlî. (2019). Beşâret-nâme, Genc-nâme, Şehriyâr-nâme, Feyz-nâme Hurûfî Şiirler III (Haz. Fatih Usluer). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Güney-Batı (Oğuz) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 6 Mayıs 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | |
| Gönderilme Tarihi | 18 Eylül 2024 |
| Kabul Tarihi | 12 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 35 Sayı: 2 |
