KONYA MASALLARI ÖZELİNDE AXEL OLRİK'İN EPİK YASALAR KURAMI'NA YENİ BİR YASA ÖNERİSİ: MEKÂNIN TEKRARI YASASI
Öz
İnandırıcılık amacı olmayan, olağanüstü (kahraman, nesne, hâl vb.) unsurlar içeren, belirsiz bir zaman diliminde kahramanın/kahramanların başından geçen olayları içeren anlatılar masal olarak adlandırılmıştır. Masallar bu özelliklerinin yanında anlatıldığı toplumun sosyal ve kültürel özelliklerini yansıtmaları bakımından da önem arz etmektedir. Masallar konularıyla, kahramanlarıyla vb. faktörleriyle toplumdan topluma farklılıklar göstermektedir. Ancak bu anlatıların giriş-bitiş formelleri, üç, yedi, dokuz gibi formel sayıları ve sınırlı sayıdaki kahraman kadrosu gibi özellikleri ile doğal yapısı aynıdır. Halk bilimi kuramları masalların bu yapısının tahlilini yaparak onların anlaşılmasını kolaylaştıran çalışma yöntemleridir. Tarihî-Coğrafî Fin Kuramı’nın bir parçası olan ve Danimarkalı halk bilimci Axel Olrik tarafından geliştirilen Epik Yasalar Kuramı’na göre masalların kahraman, mekân, olay, formel sayı ve ifade vb. özellikleri küçük farklılıklar gösterse de organik yapıları aynıdır. Bu çalışmada Axel Olrik’in Epik Yasalar Kuramı’na yeni yasa olarak oluşturulan Mekânın Tekrarı Yasası değerlendirilmiştir. Kahramanların ayrıldıkları noktaya geri dönmeleri, sadece masalın konusu için ya da onların fiziksel veya psikolojik ihtiyaçları için de olabilmektedir. Masallarda kahramanlar çıktıkları yolculukta görevlerini tamamladıktan sonra tekrar çıkış yaptıkları mekânlara dönerler. Bu dönüşler masalların girişinde, gelişme bölümünde ve sonunda olmak üzere üç farklı yerde gerçekleşmektedir. Masallardaki yinelenen yer/recurring place olarak tanımlanan Mekânın Tekrarı yasasıyla kahramanların geri dönüş faaliyetleri hakkında bir çıkarım yapılır. Kahramanlar farklı nedenlerle mekânları tekrarlar. Örneğin görevlerini tamamlar ve evlerine dönerler. Masalın gelişme bölümünde sınav yerlerine defalarca dönmek zorunda kalırlar. Masalın başında saraya padişahın kızını istemeye giden fakir kahraman, masalın sonunda saraya damat olarak döner. Evinden zorla gönderilen kız, masalın sonunda haklı olduğu anlaşılınca evine döner. Köyünden ya da ülkesinden ayrılmak zorunda kalan kahraman, masalın sonunda köyüne veya ülkesine tekrar döner. Bu tekrarlanan mekânlar masalın imajı ve kahramanların statüsü için gereklidir. Bu çalışmada Mekânın Tekrarı Yasası Konya masalları özelinde açıklanmıştır. Yasada Konya masallarında bulunan ve kahramanlar tarafından tekrar edilen mekânlar tahlil edilmiştir. Çalışmanın sonunda epik yasaların masallara uygulanabileceğini, gerekli görüldüğünde A. Olrik’in mevcut on beş epik yasasına yeni yasa/yasalar eklenebileceğini göstermek amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler
AXEL OLRİK EPİK YASALAR KURAMI MASAL, KONYA MASALLARI MEKÂNIN TEKRARI YASASI
Teşekkür
Doç. Dr. İsmail ABALI hocama desteklerinden dolayı teşekkür borcum bâkidir.
Kaynakça
- AKSOY, B. (1989). Toz Bey Masalı. Dosya Numarası 48/A Yüzü. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi, Konya, s.2-4.
- ALSAÇ, F. (2017). Anadolu Masallarında Yapı, İzlek ve Masal Kahramanlarının Tip Tahlili. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ARICIOĞLU, T. Ş. (1989). Konya’dan Derlemeler. “Derviş ile Kız” Masalı. Dosya Numarası 88/A Yüzü, Konu Kodu 69. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi, Konya, s. 9-11.
- AYDEMİR, L. (1989). Güllü Dibâ Masalı. Dosya Numarası 06/A Yüzü. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi, Konya, s.6-7.
- AZADOVSKİ, M. (1992). Sibirya’dan Bir Masal Anası. (Çev: İlhan Başgöz). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- BACHELARD, G. (1996). Mekânın Poetikası. (Çev: Aykut Derman). İstanbul: Kesit Yayıncılık.
- BEKDİK, M. (2014). Ereğli Masalları. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- BORATAV, P. N. (1969). Az Gittik Uz Gittik. Ankara: Bilgi Yayınevi.
- BURSALIGİL, G. (2022). Kişisel Mekân Kavramı Doğrultusunda Geliştirilmiş Etkileşimli Giysi Tasarımları. Sanat-Tasarım Dergisi, (13): 38-46.
- CAMPBELL, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev: Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
- ÇELİK, S. (1991). Halk Bilimi Derleme Çalışması Dosya Numarası 400. Tat Memed Masalı. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi, Konya, s.14-24.
- Dîvânü Lûgât’it-Türk IV. (1986). (Çev: Besim Atalay). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- DORSON, R. M. (1984). Günümüz Folklor Kuramları. (Çev: Nermin Ulutaş). İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 33.
- ELÇİN, Ş. (1986). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- ERGİN, M. (2018). Dede Korkut Kitabı I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- EWİNG, U. (2010). “Masal, Masal Araştırması ve Masal Derlemesi Üzerine”. (Çev: Zeki C. Arda). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, s. 224-231.
- GEDİK, M. (2008). Konya İli Derebucak İlçesi ve Çevresi Halk Edebiyatı ve Folkloru Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- GENNEP, A. V. (1939). Folklor. (Çev: Pertev Naili Boratav). Ankara: Ulus Basımevi.
- GÜZEL YANPINAR, M. (2024). Axel Olrik’in Epik Yasalar Kuramı’na Göre Konya Masallarının Tahlili (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- KAYNAK, Ş. (1989). Konya Masalları Dosya Numarası 55 “Tak Tak Kabacık (Birinci Masal)”. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi, Konya, s. 1-5.
- KIRAL, B. (2020). “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Siirt SBE Dergisi, (15): 171-189.
- KOÇER, N. (2006). Ilgın (Konya) ve Köylerindeki Halk Edebiyatı Ürünleri Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- KORUCU, S. (2019). Beyşehir Masalları Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Kur’an- ı Kerim Meâli. (2011). (Haz: Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- KUTLUER, İ. (2003). Mekân Maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları. C.28, s.550-552.
- Kutsal Kitap Yeni Dünya Çevirisi. (2019). (Yay: Watchtower Bible And Tract Society Of New York, Inc.). ABD: 900 Red Mills Road Wallkill, NY 12589-5200. https://download-a.akamaihd.net/files/media_publication/1f/bi12_TK.pdf
- LEFEBVRE, H. (2014). Mekânın Üretimi. (Çev: Işık Ergüden). İstanbul: Sel Yayıncılık. LÜTHİ, M. (1996). “Halk Masallarında Yüzeysellik”. (Çev: Gülay Mirazaoğlu). Millî Folklor, (29-30): 81–90.
- OĞUZ, M. Ö. (2014). (ed.). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
- OLRİK, A. (1994a). “Halk Anlatılarının Epik Kuralları I”. (Çev: Belirtilmemiş). Millî Folklor, (24): 2-5.
- OLRİK, A. (1994b). “Halk Anlatılarının Epik Kuralları-II”. (Çev: Belirtilmemiş). Millî Folklor, (24): 4-6.
- ÖGEL, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş III. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- ÖGEL, B. (1993). Türk Mitolojisi I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- ÖLÇER ÖZÜNEL, E. (2006). Masal Mekânın Kadın Olmak. Ankara. Geleneksel Yayıncılık.
- POTAPOV, L. P. (2012). Altay Şamanizmi. (Çev: Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
- ROSENBERG, B. A.-Smıth, J. B. (2010). “Bilgisayar ve Tarihi Coğrafî Fin Metodu”. (Çev: Ayşenur Nazlı). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, s. 257-262.
- SAĞLAM, A.-ÇELEN ÖZTÜRK, A.-KAÇAR, A. (2019). Türkiye’de Kamusal Mekânın Gelişimi. ATA Planlama ve Tasarım Dergisi, 3(1): 47-58.
- SAKAOĞLU, S. (1973). Gümüşhane Masalları Metin Toplama ve Tahlil. Ankara: Sevinç Matbaası.
- SAKAOĞLU, S. (1992). Efsane Araştırmaları: Selçuk Üniversitesi Yayınları No:106-Eğitim Fakültesi Yayınları No:26.
- SAKAOĞLU, S. (1999). Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
- TANSEL, O. (1974). Al’lı ile Fırfırı. (Ressam: Seniye Fenmen).
- TEZEL, R. (1993). “Hese” Masalı. Dosya Numarası 891. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi, Konya, s.1-3.
- YALÇIN, M. (1989). Derlemeler. “Pambukçu Güzeli” Masalları. Dosya Numarası 118/A Yüzü, Konu Kodu 069. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi, s. 11-17.
- YILDIZ, B. (1990). “Akıldâne” Dosya Numarası A/678. Selçuk Üniversitesi Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi, Konya, s. 9-13.
- https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 15.01.2025)
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türkiye Sahası Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 24 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 21 Ocak 2025 |
| Kabul Tarihi | 3 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 2 |