Sanat ve Edebiyat
BibTex RIS Kaynak Göster

OSMANLI DÖNEMİ KUMKAPI HALILARI VE TÜRK DOKUMA KÜLTÜRÜNDEKİ YERİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 461 - 471, 26.06.2025
https://doi.org/10.55666/folklor.1699283

Öz

Halı, gündelik yaşamda iç mekanlarda yer yaygısı, divan üzerinde örtü, duvarda süsleme veya namaz kılmak için seccade olarak kullanılsa da Türk kültüründe yapıldığı dönemin estetik ve sanat anlayışını yansıtan özel bir yere sahiptir. Orta Asya’dan Anadolu topraklarına uzanan Türk kültür tarihinde, yaşanılan coğrafya ve yaşam biçimlerine göre şekillenen ve üretilen dönemin sosyokültürel anlayışına dair bilgiler veren zengin bir halı sanatı karşımıza çıkar. Konar göçer yaşam sürerek hayvancılıkla geçinen Türkler hareketli yaşamın gerektirdiği barınma ve giyinme ihtiyaçlarını yetiştirdikleri hayvanlardan elde ettikleri yün liflerinden karşılamışlardır. Ürettikleri dokumaları zamanla renklendirip çeşitli motiflerle bezeyerek sanat anlayışlarını katmışlardır. Orta Asya’dan göçle Anadolu topraklarına gelen Türkler beraberlerinde kültürel birikimlerini de taşıyarak yeni yurtlarındaki yaşam koşullarına uygun halı üretimlerini sürdürmüşlerdir. Anadolu Selçuklu Devleti ve Anadolu Beylikleri döneminden sonra kurulan Osmanlı İmparatorluğu’nun sınırlarını genişletip bir Cihan devleti haline gelerek güçlenmesi Türk halı sanatında yeni gelişmelere zemin hazırlamıştır. Osmanlı Sarayı’nda teşkilatlanan üretim alanlarından birisi de dokumacılıktır. Saray ihtiyaçlarının bir kısmını karşılamak için kurulan atölyelere imparatorluk sınırları içinde bulunan önemli halı üretim merkezlerinden seçkin ustalar getirtilmiştir. 16. yüzyıldan itibaren saray bir taraftan yapılacak sanat üretimleri için motif, desen ve kompozisyon tasarımlarını kurduğu atölyelerde yetenekli ustalar tarafından geliştirirken bir taraftan da ihtiyaçlarının bir kısmını dışarıdan tedarik yoluna gitmiştir. Bu dönemde saray dışında Anadolu’nun bazı bölgelerinde üretilen halılar da yurt dışında alıcı bulmuş ve çok talep görmüştür. Osmanlı İmparatorluğunun son döneminde Kumkapı semtine Anadolu’dan dokuyucu ve ustalar yerleştirilmiştir. Sarayda görevli ustalar aynı zamanda Kumkapı’da atölye açarak üretim yapmışlardır. Kumkapı semtinde üretim yapan ustaların halıları kendine has üretimleriyle öne çıkmış ve “Kumkapı Halıları” olarak adlandırılmıştır. Sınırlı sayıda üretildiği bilinen bu halılar daha çok koleksiyoner ve halı tüccarlarına pazarlanmıştır. Günümüzde yerli ve yabancı koleksiyonerler ile müzelerde sergilenmekte olan Kumkapı halıları zaman zaman çok yüksek fiyatlarla müzayedelerde el değiştirmektedir.
Bu çalışmada Kumkapı halılarının tarihsel gelişimi, sanatsal ve teknik özellikleri ele alınacak ve bu halıların Türk dokuma kültüründeki yeri detaylı bir şekilde değerlendirilecektir.

Etik Beyan

Etik kurul kararı gereken çalışma değildir.

Kaynakça

  • ASLANAPA, O. (1987). Türk Halı Sanatı. Erdem, 3(7), 99–110.
  • ASLANAPA, O. (1997). Türk Halı Sanatının Tarihi Gelişmesi. Ariş Dergisi, (111), 120–126.
  • ASLANAPA, O., & Fazlıoğlu, A. (2006). Düğümün Son Halkası: Saray Halıları. TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı.
  • AKA, İ. (1993). İpek Yolu Üzerinde İran. In Unesco İpek Yolları Deniz Araştırmaları Gezisi Konferansları (30 Ekim 1990, İzmir). Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • ARSLAN, S. (2018). Kumkapı Halılarında Desen ve Teknik Özellikler. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 7(46), 695–700. https://doi.org/10.7816/idil-07-46-08
  • ÇETİNTÜRK, B. (1968). İstanbul’da 16. Asır sonuna kadar Hassa Halı Sanatkârları. Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, 715–731.
  • ÇOKAY, M. Ö. (2015). XX. yüzyılda Kumkapı halıları. In M. Unustası (Ed.), Arkas Koleksiyonunda Osmanlı Halı Sanatı, 1834–1930 (pp. 89–90). Mas Matbaacılık.
  • ÇOKAY, M. Ö. (2017). Kumkapı halılarının tarihçesi. Arkas Koleksiyonu’nda Kumkapı Halıları (pp. 18–23).
  • DENİZ, B. (2005). Anadolu-Türk halı sanatının kaynakları. Sanat Tarihi Dergisi, 14(1), 79–103.
  • DİYARBEKİRLİ, N. (1942). Hun Sanatı. İstanbul.
  • FARROW, F. G., & HARROW, L. (1993). Hagop Kapoudjian: The first and greatest master of Kumkapi school. Scorpion Publishing Ltd.
  • GÖRGÜNAY KIRZIOĞLU, N. (1995). Altaylardan Tuna Boyuna Türk Dünyasında Ortak Motifler. Ankara.
  • İNALCIK, H. (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • KARAMAN, Ş. (2024). Kumkapı Halılarının Kökeni Üzerine bir Değerlendirme ve Yeni Örnekler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 17(47), 1690–1715.
  • ÖNDER, A. (2015). Feshane, Hereke ve Kumkapı halılarının tarihçesi. M. Unustası (Ed.), Arkas Koleksiyonunda Osmanlı Halı Sanatı, 1834–1930 (pp. 106–112). Mas Matbaacılık.
  • ÖNDER, A. (2017). Kumkapı halılarının tarihçesi. Arkas Koleksiyonu’nda Kumkapı Halıları (pp. 24–29).
  • PARMAKSIZOĞLU, İ. (1971). İbn Batuta Seyahatnamesi’nden Seçmeler. Kültür Bakanlığı.
  • ŞAHİN, S. (2017). Arkas Koleksiyonu’nda Kumkapı Halıları. Arkadaş Matbaacılık.
  • UĞURLU, A., & UĞURLU, S. S. (2022). Anadolu Köy Halılarında Motif ve Kompozisyon Çözümlemeleri. Arış Dergisi (20-21), 208-226. https://doi.org/10.32704/akmbaris.2022.171
  • UĞURLU, S. S. (2021). Literatürde Olmayan Bir Tabloda Ming Halısı ve Ming Halıları. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi (6), 329-357. https://doi.org/10.46372/arts.954106
  • YETKİN, Ş. (1991). Türk Halı Sanatı (2. bs.). Ankara.
  • ANADOLU AJANSI. (2021). Kumkapı Halıları Sergisi Açıldı. https://www.aa.com.tr/tr/pg/foto-galeri/kumkapi-halilari-sergisi-acildi (Erişim Tarihi: 13 Mayıs 2025)

KUMKAPI CARPETS IN OTTOMAN CARPET ART AND PLACE IN TURKISH WEAVING CULTURE

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 461 - 471, 26.06.2025
https://doi.org/10.55666/folklor.1699283

Öz

Although carpets are used in daily life as floor coverings in interiors, covers on couches, ornaments on walls or prayer rugs for prayer, they have a special place in Turkish culture that reflects the aesthetic and artistic understanding of the period in which they were made. In the history of Turkish culture extending from Central Asia to Anatolia, we encounter a rich carpet art that is shaped according to the geography and lifestyles lived and provides information about the sociocultural understanding of the period in which it was produced. The Turks, who lived a nomadic life and subsisted on animal husbandry, met the shelter and clothing needs required by the mobile life from the wool fibers obtained from the animals they raised. They added their artistic understanding by coloring the weavings they produced over time and decorating them with various motifs. The Turks who migrated from Central Asia to Anatolia continued to produce carpets suitable for the living conditions in their new homeland by carrying their cultural accumulation with them. The Ottoman Empire, which was established after the Anatolian Seljuk Empire and the Anatolian Principalities period, expanded its borders and became a Jahan state and became stronger, paving the way for new developments in Turkish carpet art. One of the production areas organized in the Ottoman Palace was weaving. The workshops established to meet some of the needs of the palace brought distinguished masters from important carpet production centers within the borders of the empire. From the 16th century onwards, while the palace developed motif, pattern and composition designs for art productions by skilled craftsmen in the workshops it established, it also outsourced some of its needs. During this period, carpets produced in some regions of Anatolia outside the palace also found buyers abroad and were in great demand. In the last period of the Ottoman Empire, weavers and craftsmen from Anatolia were settled in Kumkapı district. The masters working in the palace also opened workshops in Kumkapı and made production. The carpets of the masters who produced in the Kumkapı neighborhood stood out with their unique production and were called “Kumkapı Carpets”. These carpets, which are known to have been produced in limited numbers, were mostly marketed to collectors and carpet traders. Today, Kumkapı carpets, which are exhibited by local and foreign collectors and museums, change hands at auctions with very high prices from time to time.
In this study, the historical development, artistic and technical characteristics of Kumkapı carpets will be discussed and the place of these carpets in Turkish weaving culture will be evaluated in detail.

Kaynakça

  • ASLANAPA, O. (1987). Türk Halı Sanatı. Erdem, 3(7), 99–110.
  • ASLANAPA, O. (1997). Türk Halı Sanatının Tarihi Gelişmesi. Ariş Dergisi, (111), 120–126.
  • ASLANAPA, O., & Fazlıoğlu, A. (2006). Düğümün Son Halkası: Saray Halıları. TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı.
  • AKA, İ. (1993). İpek Yolu Üzerinde İran. In Unesco İpek Yolları Deniz Araştırmaları Gezisi Konferansları (30 Ekim 1990, İzmir). Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • ARSLAN, S. (2018). Kumkapı Halılarında Desen ve Teknik Özellikler. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 7(46), 695–700. https://doi.org/10.7816/idil-07-46-08
  • ÇETİNTÜRK, B. (1968). İstanbul’da 16. Asır sonuna kadar Hassa Halı Sanatkârları. Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, 715–731.
  • ÇOKAY, M. Ö. (2015). XX. yüzyılda Kumkapı halıları. In M. Unustası (Ed.), Arkas Koleksiyonunda Osmanlı Halı Sanatı, 1834–1930 (pp. 89–90). Mas Matbaacılık.
  • ÇOKAY, M. Ö. (2017). Kumkapı halılarının tarihçesi. Arkas Koleksiyonu’nda Kumkapı Halıları (pp. 18–23).
  • DENİZ, B. (2005). Anadolu-Türk halı sanatının kaynakları. Sanat Tarihi Dergisi, 14(1), 79–103.
  • DİYARBEKİRLİ, N. (1942). Hun Sanatı. İstanbul.
  • FARROW, F. G., & HARROW, L. (1993). Hagop Kapoudjian: The first and greatest master of Kumkapi school. Scorpion Publishing Ltd.
  • GÖRGÜNAY KIRZIOĞLU, N. (1995). Altaylardan Tuna Boyuna Türk Dünyasında Ortak Motifler. Ankara.
  • İNALCIK, H. (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • KARAMAN, Ş. (2024). Kumkapı Halılarının Kökeni Üzerine bir Değerlendirme ve Yeni Örnekler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 17(47), 1690–1715.
  • ÖNDER, A. (2015). Feshane, Hereke ve Kumkapı halılarının tarihçesi. M. Unustası (Ed.), Arkas Koleksiyonunda Osmanlı Halı Sanatı, 1834–1930 (pp. 106–112). Mas Matbaacılık.
  • ÖNDER, A. (2017). Kumkapı halılarının tarihçesi. Arkas Koleksiyonu’nda Kumkapı Halıları (pp. 24–29).
  • PARMAKSIZOĞLU, İ. (1971). İbn Batuta Seyahatnamesi’nden Seçmeler. Kültür Bakanlığı.
  • ŞAHİN, S. (2017). Arkas Koleksiyonu’nda Kumkapı Halıları. Arkadaş Matbaacılık.
  • UĞURLU, A., & UĞURLU, S. S. (2022). Anadolu Köy Halılarında Motif ve Kompozisyon Çözümlemeleri. Arış Dergisi (20-21), 208-226. https://doi.org/10.32704/akmbaris.2022.171
  • UĞURLU, S. S. (2021). Literatürde Olmayan Bir Tabloda Ming Halısı ve Ming Halıları. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi (6), 329-357. https://doi.org/10.46372/arts.954106
  • YETKİN, Ş. (1991). Türk Halı Sanatı (2. bs.). Ankara.
  • ANADOLU AJANSI. (2021). Kumkapı Halıları Sergisi Açıldı. https://www.aa.com.tr/tr/pg/foto-galeri/kumkapi-halilari-sergisi-acildi (Erişim Tarihi: 13 Mayıs 2025)
Toplam 22 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türk Halk Bilimi (Diğer)
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Hacer Nurgül Begiç 0000-0002-5727-7516

Dilek Pehlivanoğlu 0009-0001-8646-218X

Erken Görünüm Tarihi 24 Haziran 2025
Yayımlanma Tarihi 26 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 14 Mayıs 2025
Kabul Tarihi 13 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Begiç, H. N., & Pehlivanoğlu, D. (2025). OSMANLI DÖNEMİ KUMKAPI HALILARI VE TÜRK DOKUMA KÜLTÜRÜNDEKİ YERİ. Folklor Akademi Dergisi, 8(2), 461-471. https://doi.org/10.55666/folklor.1699283