Folklor Akademi Dergisi

Öz

Bireyin toplumda kabul görmesi ya da dışlanması, hem bireysel hem de toplumsal açıdan oldukça derin ve karmaşık bir süreçtir. Birey, yaşadığı toplumda kabul görmek ve onaylanmak için çoğu zaman siyasi, sosyal ve kültürel normlara uymakla yükümlü kılınır. Toplumsal kurallar, değerler ve sınırlar bireyi bazı kalıplara ve şablonlara girmeye zorlayabilir ve bu kurallar çerçevesinde ideal kabul edilen kişilik özelliklerini taşıyanlar ile bu özelliklere aykırı olanlar arasında katı bir ayrımcılık gerçekleştirilir. Ayrımcı tutumlar bireyin sosyal etkileşimini olumsuz yönde etkilediği gibi toplumsal bağlarını da zayıflatır ve bu dışlanma bireysel kimliğin inşasında da etkili olur. Birey, sosyal etkileşiminin, kabul görmenin ve onaylanmanın önemli bir parçası olan dışlanmaya maruz kalmamak için çeşitli önlemler alır ve çoğu zaman toplum önünde olduğundan farklı görünmeye çalışır. Bu durumda bireyi rol yapmaya zorlar. Erving Goffman’ın Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu kitabında ele aldığı "sosyal performans" kavramı, bireyin dışlanmamak için oynadığı rolü ve aldığı önlemleri ortaya koyar.
Abdülhak Şinasi Hisar tarafından kaleme alınan Fahim Bey ve Biz romanının başkişisi Fahim Bey de toplumun normlarına ve beklentilerine uygun bir kimlik inşa etmeye çalışırken; iç benliği ve göstermek istediği ideal kişiliği arasında büyük bir gerilim ve çatışma yaşar. Fahim Bey, kabul görmek istediği toplumda maskelemeye çalıştığı öz benliği ve gösterime sunduğu kişiliği arasında ikileme düşer ve bu ikilemin içsel bir kaosa dönüşmesiyle Fahim Bey’in toplumla uyumsuzluğu daha da belirginleşir. Gösterişçi tüketimiyle çevresini etkilemeye ve bu çevrede olumlu bir izlenim bırakmaya çalışan Fahim Bey, gelir-gider dengesini kaybedip ekonomik olarak büyük bir çöküntü yaşar. Ancak maddi imkânsızlıklarına rağmen; sosyal statüsünü kaybetmemek için çabalayan Fahim Bey’in kurduğu hayali şirket ve iş düzeni ortaya çıkınca çevresinde olumsuz kişi özellikleri ile anılan başkişinin “deli” yaftası kesinleşir. Bu çalışmada; ideal bir kişilik olarak görülme isteği içinde olan Fahim Bey’in kendisine biçilen toplumsal rolleri yerine getirirken sürüklendiği buhran ve yaşadığı kimlik krizinin bireysel ve toplumsal yaşamı üzerindeki olumsuz etkileri irdelenecektir.