Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Legend of Ūc b. Unūk Compiled from Kazakhs in the Early 20th Century

Yıl 2025, Sayı: 36, 183 - 200

Öz

In the second half of the 19th century, when Tsarist Russia conquered Turkestan, it began to study the region in depth, and much important research was carried out. One of the most prominent figures in these studies was Abubakir Akhmetjanovich Divayev. Divayev made important contributions to the folk literature of the region with the tales he collected from various regions of Turkestan. In particular, the legend of Ūc b. Unūk, which he collected from the Jambyl region of Kazakhstan in the early 20th century, attracted Divayev’s attention because it was widely known among Kazakhs. The legend was published in Kazan in 1908 under the title “Kirgizskaia Legenda o Vetxozavetnom Velikane Adje (Oge)” (A Kazakh Legend About the Old Testament Giant Āc). The publication presents the Arabic text, the Cyrillic transcription and the Russian translation of the legend. This legend, which has a multi-layered structure based on the sources of the Jewish and contains different narratives, has been variously referred to by the Kazakhs as Āc, Alaŋ Ḳasar, Alaŋḳasar Alıf, Alpamıs. Another point that makes the legend valuable is that it was recorded from the mouth of a Jambyl inhabitant in a way that reflects the Jambyl dialect of the time, and when the Arabic text was transferred to Cyrillic, the regional dialect was carefully marked in the transcription, paying attention to the differences between the written language and the spoken language. In this paper, the characteristics of the Kazakh language as reflected in the Chagatay written language through the transfer of the Arabic text to Latin letters are highlighted, and some characteristics of the Jambyl dialect are analysed on the basis of Divayev’s transcription.

Kaynakça

  • ADAS, M. (2008). "Colonialism and Science". Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures (ed. Helaine Selin). Springer, 166-171.
  • AKMATALİYEV, A. (2015). Kırgız Tilinin Sözdügü I-II. Bişkek: Avrasya Press.
  • AMANCOLOV, S. (1953). "O Dialektah Kazahskogo Yazıka". Voprosı Yazıkoznaniya, No: 6, 87-101.
  • AMANCOLOV, S. (1959). Voprosı Dialektologii i İstorii Kazahskogo Yazıka I. Almatı: Almatinskiy Gosudarstvennıy Pedagogiçeskiy İnstitut imeni Abaya.
  • BOZKURT, N. (2012). "Ûc b. Unuk". TDV İslâm Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 34-35.
  • CANUZAKOV, T. (1999). Kazak Tiliniŋ Sözdigi. Almatı: Dayk-Press Yayınevi.
  • DİVAYEV, A. (1899). "Razskaz ob Alangksar-alife". Zapiski Vostoçnago Otdeleniya İmperatorskago Russkago Arheologiçeskago Obşçestva (C. 11). St. Petersburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk, 292-297.
  • DİVAYEV, A. A., & Anderson, V. (1908). Kirgizskaya Legenda o Vethozavetnom Velikane Adje (Oge). Kazan: Tipo-litografiya İmperatorskogo Universiteta.
  • İLMİNSKİY, N. İ. (1860). Materialı k İzuçeniyu Kirgizskogo Nareçiya. Kazan: Kazanskiy Universitet.
  • KARL van der TOORN, B. B. (1999). Dictionary of Deities and Demons in Bible. Leiden: Brill.
  • KATARİNSKİY, V. V. (1906). Grammatika Kirgizskogo Yazıka: Fonetika, Etimologiya i Sintaksis. Orenburg: Turgayskaya Oblastnaya Tipografiya.
  • KOSMAN, A. (2002). "The Story of a Giant Story: the Winding Way of Og King of Bashan in the Jewish Haggadic Tradition". Hebrew Union College Annual, 73, 157-190.
  • LUNİN, B. V. (1974). İstoriografiya Obçşestvennıh Nauk v Uzbekistana: Bio-Bibliografiçeskiye Oçerki. Taşkent: Fen.
  • MARUFOV, Z. M. (1981). O'zbek Tilining İzohli Lug'ati I-II. Moskova: İzdatel’stva Russkiy Yazık.
  • McAFFEE, M. (2022). "Biblical king Og and the Ugaritic Deity Rāpi'u: Sorting Out Two Figures in Light of the Rephaim and the Toponyms Ashtaroth and Edrei". Like 'Ilu are you wise: Studies in Northwest Semitic Languages and Literatures in Honor of Dennis G. Pardee (ed. H. H. Hardy II, Joseph Lam, Eric D. Reymond). Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago, 389-404.
  • NECİP, E. N. (1968). Uygursko-Russkiy Slovar. Moskova: İzdatel’stvo Sovetskaya Entsiklopediya.
  • ÖZDEMİRCİ, A. (2023). Uygarlık Tarihi Dersleri: İşin, İnsanın ve Anlamın Hikâyesi. Ankara: Nobel.
  • RADLOV, V. V. (1893). Opıt Slovarya Tyurskih Nareçiy (C. 1/1. St). Petersburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.
  • SAKHİPOVA, F. (2007). Kazak Türkçesinin Merkezî, Kuzey ve Doğu (Orta Jüz) Ağızları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • TERENT’YEV, M. (1875). Grammatiki Turetskaya, Persidskaya, Kirgizskaya i Uzbekskaya I. St. Petersburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.
  • YEPİFANOVA, L. M. (1962). Mîrzâ ‘Abdal‘azîm Sâmî Ta’rîh-i Salâtîn-i Manġîtîya. Moskova: İzdatel'stvo Vostoçnoy Literaturı.

20. YÜZYILIN BAŞLARINDA KAZAKLARDAN DERLENEN ŪC b. UNŪK EFSANESİ

Yıl 2025, Sayı: 36, 183 - 200

Öz

19. yüzyılın ikinci yarısında Çarlık Rusyası, Türkistan’ı ele geçirince bölgeyi derinlemesine inceleme faaliyetlerini başlatmış ve bu süreçte birçok önemli araştırma gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmalardan öne çıkan isimlerden biri Abubakir Ahmetcanoviç Divayev olmuştur. Divayev, Türkistan’ın çeşitli bölgelerinden derlediği anlatılarla bölgenin halk edebiyatına önemli katkılarda bulunmuştur. Özellikle 20. yüzyılın başlarında Kazakistan’ın Jambıl bölgesinden derlediği Ūc b. Unūk efsanesi, Kazaklar arasında yaygın olmasıyla Divayev’in dikkatini çekmiştir. Efsane, 1908’de Kazan’da “Kirgizskaya Legenda o Vethozavetnom Velikane Adje (Oge)” (Eski Ahit Devi Âc Hakkında Bir Kazak Efsanesi) adıyla yayımlanmıştır. Yayında efsanenin Arap harfli metni, Kiril harfli transkripsiyonu ve Rusça tercümesi bir arada sunulmuştur. İsrâiliyat kaynaklarına dayanan ve farklı rivayetler barındıran çok katmanlı bir yapıya sahip olan bu efsane, Kazaklar arasında Âc, Alaŋ Ḳasar, Alaŋḳasar Alıf, Alpamıs adlarıyla varyantlaşmıştır. Efsaneyi değerli kılan bir diğer husus, dönemin Jambıl ağzını yansıtacak biçimde bir Jambıl sakininin ağzından kaydedilmesi ve Arap harfli metin Kiril harflerine aktarılırken, yazı dili ile konuşma dili arasındaki farklılıklara dikkat edilerek bölge ağzının titizlikle transkripsiyonda işaretlenmesidir. Bu çalışmada, Arap harfli metin Latin harflerine aktarılarak Çağatay Türkçesi yazı diline yansıyan Kazakçanın belirgin özellikleri üzerinde durulmuş ve Divayev’un transkripsiyonundan hareketle Jambıl ağzının bazı özellikleri incelenmiştir.

Kaynakça

  • ADAS, M. (2008). "Colonialism and Science". Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures (ed. Helaine Selin). Springer, 166-171.
  • AKMATALİYEV, A. (2015). Kırgız Tilinin Sözdügü I-II. Bişkek: Avrasya Press.
  • AMANCOLOV, S. (1953). "O Dialektah Kazahskogo Yazıka". Voprosı Yazıkoznaniya, No: 6, 87-101.
  • AMANCOLOV, S. (1959). Voprosı Dialektologii i İstorii Kazahskogo Yazıka I. Almatı: Almatinskiy Gosudarstvennıy Pedagogiçeskiy İnstitut imeni Abaya.
  • BOZKURT, N. (2012). "Ûc b. Unuk". TDV İslâm Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 34-35.
  • CANUZAKOV, T. (1999). Kazak Tiliniŋ Sözdigi. Almatı: Dayk-Press Yayınevi.
  • DİVAYEV, A. (1899). "Razskaz ob Alangksar-alife". Zapiski Vostoçnago Otdeleniya İmperatorskago Russkago Arheologiçeskago Obşçestva (C. 11). St. Petersburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk, 292-297.
  • DİVAYEV, A. A., & Anderson, V. (1908). Kirgizskaya Legenda o Vethozavetnom Velikane Adje (Oge). Kazan: Tipo-litografiya İmperatorskogo Universiteta.
  • İLMİNSKİY, N. İ. (1860). Materialı k İzuçeniyu Kirgizskogo Nareçiya. Kazan: Kazanskiy Universitet.
  • KARL van der TOORN, B. B. (1999). Dictionary of Deities and Demons in Bible. Leiden: Brill.
  • KATARİNSKİY, V. V. (1906). Grammatika Kirgizskogo Yazıka: Fonetika, Etimologiya i Sintaksis. Orenburg: Turgayskaya Oblastnaya Tipografiya.
  • KOSMAN, A. (2002). "The Story of a Giant Story: the Winding Way of Og King of Bashan in the Jewish Haggadic Tradition". Hebrew Union College Annual, 73, 157-190.
  • LUNİN, B. V. (1974). İstoriografiya Obçşestvennıh Nauk v Uzbekistana: Bio-Bibliografiçeskiye Oçerki. Taşkent: Fen.
  • MARUFOV, Z. M. (1981). O'zbek Tilining İzohli Lug'ati I-II. Moskova: İzdatel’stva Russkiy Yazık.
  • McAFFEE, M. (2022). "Biblical king Og and the Ugaritic Deity Rāpi'u: Sorting Out Two Figures in Light of the Rephaim and the Toponyms Ashtaroth and Edrei". Like 'Ilu are you wise: Studies in Northwest Semitic Languages and Literatures in Honor of Dennis G. Pardee (ed. H. H. Hardy II, Joseph Lam, Eric D. Reymond). Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago, 389-404.
  • NECİP, E. N. (1968). Uygursko-Russkiy Slovar. Moskova: İzdatel’stvo Sovetskaya Entsiklopediya.
  • ÖZDEMİRCİ, A. (2023). Uygarlık Tarihi Dersleri: İşin, İnsanın ve Anlamın Hikâyesi. Ankara: Nobel.
  • RADLOV, V. V. (1893). Opıt Slovarya Tyurskih Nareçiy (C. 1/1. St). Petersburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.
  • SAKHİPOVA, F. (2007). Kazak Türkçesinin Merkezî, Kuzey ve Doğu (Orta Jüz) Ağızları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • TERENT’YEV, M. (1875). Grammatiki Turetskaya, Persidskaya, Kirgizskaya i Uzbekskaya I. St. Petersburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.
  • YEPİFANOVA, L. M. (1962). Mîrzâ ‘Abdal‘azîm Sâmî Ta’rîh-i Salâtîn-i Manġîtîya. Moskova: İzdatel'stvo Vostoçnoy Literaturı.
Toplam 21 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Kuzey-Batı (Kıpçak) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Lira Mairambek Kyzy 0000-0002-8601-8011

Erken Görünüm Tarihi 30 Haziran 2025
Yayımlanma Tarihi
Gönderilme Tarihi 5 Şubat 2025
Kabul Tarihi 18 Nisan 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 36

Kaynak Göster

APA Mairambek Kyzy, L. (2025). 20. YÜZYILIN BAŞLARINDA KAZAKLARDAN DERLENEN ŪC b. UNŪK EFSANESİ. Gazi Türkiyat(36), 183-200.

Açık Erişim Politikası