Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

RUS İŞGALİ ALTINDA YEDİ AY: 93 HARBİ DÖNEMİNDE ERZURUM’UN İŞGALİ (1877–1878)

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 14, 521 - 538, 31.05.2025
https://doi.org/10.53718/gttad.1632869

Öz

Erzurum, Osmanlı ve Rus mücadelesinde stratejik konumu nedeniyle kilit bir nokta görevi görmüştür. Ruslar açısından Osmanlı topraklarına ilerleyişte bir ileri karakol, Osmanlı açısından ise doğu sınırlarını korumanın anahtarı olmuştur. Kafkasya ve Anadolu’ya açılan bir kapı olması nedeniyle XIX. yüzyıldaki Türk-Rus savaşlarında Rusların ana hedefi haline gelmiş, bu amaçla Erzurum Kalesi ve çevresindeki tahkimatlar güçlendirilmiştir. Ancak Erzurum önce 1828-1829, ardından 1877-1878 ve son 1916’da olmak üzere bir asırdan kısa bir süre içinde üç kez Rus işgaline uğramıştır. Literatürde 1829 işgali, özellikle Aleksandr Puşkin’in Erzurum ziyareti üzerinden, 1916 işgali ise son yıllardaki çalışmalar ışığında ele alınmıştır. Ne var ki 1878 işgaline dair Türk ve Rus kaynaklarına dayalı herhangi bir çalışma mevcut değildir. 1877-78 Türk-Rus Savaşı döneminde, Türk ordusu ve Erzurum halkı Ruslar karşısında önemli direniş göstermiş ve Rus ilerleyişini durdurmuştur. Ne var ki, Rusların İstanbul yakınlarına ulaşması, devletin başkentini tehlikeye düşürmüştür. Bunun üzerine imzalanan Edirne Mütarekesi’nde Erzurum’un teslimi de yer almıştır. Bunun üzerine Erzurum’da yaklaşık yedi ay süren Rus işgal dönemi yaşanmıştır. Bu çalışmanın amacı, işgal sürecini; başta Erzurum Askeri Valisi Sergey Mihailoviç Duhovskiy ile eşi Varvara Fyodorovna Duhovskaya’nın ve Kızıl Hac memurlarının anıları olmak üzere, arşiv belgeleri ve diğer kaynaklar üzerinden ele almaktır. Bu bağlamda, kentin teslimi, Rus idari teşkilatı, idare-halk iletişimi ve toplumsal ilişkiler ele alınmakta; ayrıca, Rusların bu süreci gelecekteki işgallere için nasıl bir propaganda ve hazırlık dönemi olarak değerlendirdiği incelenmektedir.

Kaynakça

  • AYKUN, İbrahim, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşından Sonra Erzurum’un Mahallelerinden ve Ova Köylerinden Rusya’ya Göçürülen Ermeniler”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14/1, 2019, ss. 409-421.
  • CELÂLEDDİN PAŞA, Mahmud, Mirʼât-ı Hakîkat, Târihî Hakîkatların Aynası, haz. İsmet Miroğlu, Cilt I-II-III, Berekât Yayınları, İstanbul 1983.
  • CHOCHİEV, Georgy, “General Musa Kunduhov’un Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hayatı ve Faaliyetlerine İlişkin Bazı Olgular ve Düşünceler”, Kafkasya Çalışmaları, S. 3/2, 2016, ss. 1-22.
  • ÇAYCIOĞLU, Serdar Oğuzhan, Rusya’nın Kafkasya Siyaseti: General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi (1827-1831), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2021.
  • ÇETİN, Mehmet, “1877/78 Osmanlı – Rus Savaşı Öncesinde Ve Sonrasında Erzurum Vilayeti’nin İdari Ve Sosyo-Ekonomik Durumu”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 10/1 2021, ss. 503-24.
  • DUHOVSKAYA, V., “İz Dnevnika Russkoy Jenşinı v Erzurume: Vo Vremya Voennago Zanyatiya Ego v 1878 g.”, Russkie Vestnik, No 8-11, 1878.
  • DUHOVSKAYA, V., İz Dnevnika Russkoy Jenşinı v Erzurume: Vo Vremya Voennago Zanyatiya Ego v 1878 g., Tipografiya i Hromolitografiya A. Tranşelya, Stremyannaya, 12, S-Peterburg 1879.
  • DUHOVSKAYA, V., İz Moih Vospominaniy, Directmedia, Sankt Peterburg 2013; V. Duhovskaya, İz Moih Vospominaniy, Zacharov, Rusya 2019.
  • DUHOVSKİY, S., “Russkie v Erzurum v 1878 godu”, Voennıy Sbornik, god Dvadtsat pervıy, 1878 Dekabr, Tom 124, No 11-12, Tipografiya V.A. Poletiki: Sankt Peterburg 1878.
  • DZAGUROV, G.A., Pereselinie Gortsev v Turtsii: Materialı po istorii gor. narodov, Sevkavkniga, Rostov-Don 1925. ESADZE, Semen, İstoriçeskaya Zapiska ob Upravlenii Kavkazom, C. II, (Prilojenie), Tiflis 1907.
  • EŞKİ, Fatih Mehmet, “Rus Basınında Çarlık Rusya’nın Erzurum’u İşgal Yılları (1916-1917)”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 2/11, 2024, ss. 404-31.
  • General Musa Kundukhov’un Anıları, çev. Murat Yağan, Kafkas Kültür Dernekleri, İstanbul 1978.
  • HALFİN, N.A., Borba za Kurdistan: Kurdskiy vopros v mejdunarodnıh otnoşeniyah XIX veka, İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı, Moskva 1963.
  • KODAMAN, Bayram, Türkler-Ermeniler ve Avrupa, SDÜ Yayınları, Isparta 2003.
  • KİRAKOSİAN, Arman Dzhonovich, British Diplomacy and the Armenian Question: From the 1830s to 1914, Gomidas Institute, London-Princeton 2003.
  • MCCARTHY, Justin, Ölüm ve Sürgün, Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), çev. Fatma Sarıkaya, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
  • MEGRELİDZE, Ş.V., Zakavkaziye v Russko-Turetskoy Voyne 1877-1878 gg., Tbilisi 1972.
  • RASSAM, Hormuzd, Asshur and The Land of Nimrod, Newyork 1897.
  • Report and Record of the Operations of the Stafford House Committee for the Relief of Sick and Wounded Turkish Soldiers: Russo-Turkish War, 1877-78, London 1879.
  • Ryan, Charles S., Under the Red Crescent: Adventures of an English Surgeon with the Turkish Army at Plevna and Erzeroum, 1877-1878, John Murray, London 1897.
  • SERTOĞLU, Mithat, “Edirne Mütarekesi”, Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt VI, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, 2011. ss. 3321-3322.
  • SÜKAN, Şadi, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Osmanlı Devri 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Kafkas Cephesi Harekâtı. C. II, Gnkur. Basımevi, Ankara 1985.
  • SÜREYYA BEY, Münir, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2001.
  • ŞENK, Friter Benyamin, “Ya Tak Ustala Bıt Pereletnoy Ptitsey: İmperskoe Prostransstvo i İmperskoe Gospodstvo v Avtobiografii Rossiyskoy Dvoryanki”, Vestnik YUUrGU, Seria: Sotsialno-Gumanitarnıe Nauki, No 2014, ss. 42-48.
  • T. C. Genelkurmay Harb Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, Seri No:4, Balkan Harbi (1912-1913), C. I, Harbin Sebepleri, Askeri Hazırlıklar ve Osmanlı Devleti’nin Harbe Girişi, Gnkur. Basımevi, Ankara 1970.
  • TURAN, Resul, Çarlık İdaresinde Batum, Acara, Artvin 1878-1914, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2023.
  • Voennaya Entsiklopedia, Tom 9, Pod Red. K.İ. Veliçko i dr., SPB 1912.
  • SADIKOV, Ramin, “Birinci Dünya Savaşı’nda Erzurum’un İşgali: Rus Basını Ve Literatürüne Göre İşgalin Rusya’da Ve Dünyada Yankılanması” Osmanlı Araştırmaları, S. 55/55, Mayıs 2020, ss. 218-318.

SEVEN MONTHS UNDER RUSSIAN OCCUPATION THE RUSSIAN OCCUPATION OF ERZURUM DURING THE RUSSO-TURKİSH WAR (1877–1878)

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 14, 521 - 538, 31.05.2025
https://doi.org/10.53718/gttad.1632869

Öz

Due to its strategically pivotal location, Erzurum functioned as a critical nexus in the geopolitical struggle between the Ottoman Empire and the Russian Empire. For the Russians, it served as a forward outpost facilitating their advance into Ottoman territories, while for the Ottomans, it represented a key stronghold for safeguarding their eastern frontiers. Owing to its position as a gateway to both the Caucasus and Anatolia, Erzurum emerged as a principal target during the Russo-Turkish wars of the 19th century, prompting the reinforcement of Erzurum Fortress and its surrounding fortifications. Despite these defensive measures, the city fell under Russian occupation three times within less than a century: initially in 1828–1829, subsequently in 1877–1878, and finally in 1916. In the existing body of literature, the 1829 occupation has been examined primarily through the lens of Alexander Pushkin’s journey to Erzurum, while recent scholarly endeavors have shed light on the 1916 occupation. However, there remains a conspicuous gap in academic studies concerning the 1878 occupation, particularly those grounded in both Turkish and Russian primary sources. During the 1877–78 Russo-Turkish War, the Ottoman military and the civilian population of Erzurum mounted considerable resistance against the Russian forces, effectively halting their advance. Nonetheless, the Russian army’s progression towards Istanbul posed an imminent threat to the Ottoman capital, leading to the inclusion of Erzurum’s surrender as a stipulation in the Edirne Armistice. This development resulted in a Russian occupation of Erzurum that persisted for approximately seven months. The objective of this study is to analyze the occupation period through a comprehensive examination of archival documents and diverse sources, with particular emphasis on the memoirs of Erzurum’s Military Governor Sergey Mikhailovich Duhovsky, his wife Varvara Fyodorovna Duhovskaya, and Red Cross officials. Within this framework, the study investigates the circumstances surrounding the city’s surrender, the structure of the Russian administrative apparatus, the dynamics of governance and local population interaction, and the broader social relations during the occupation. Moreover, it explores how the Russians construed this period as both a propagandistic tool and a preparatory phase for prospective future occupations.

Kaynakça

  • AYKUN, İbrahim, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşından Sonra Erzurum’un Mahallelerinden ve Ova Köylerinden Rusya’ya Göçürülen Ermeniler”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14/1, 2019, ss. 409-421.
  • CELÂLEDDİN PAŞA, Mahmud, Mirʼât-ı Hakîkat, Târihî Hakîkatların Aynası, haz. İsmet Miroğlu, Cilt I-II-III, Berekât Yayınları, İstanbul 1983.
  • CHOCHİEV, Georgy, “General Musa Kunduhov’un Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hayatı ve Faaliyetlerine İlişkin Bazı Olgular ve Düşünceler”, Kafkasya Çalışmaları, S. 3/2, 2016, ss. 1-22.
  • ÇAYCIOĞLU, Serdar Oğuzhan, Rusya’nın Kafkasya Siyaseti: General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi (1827-1831), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2021.
  • ÇETİN, Mehmet, “1877/78 Osmanlı – Rus Savaşı Öncesinde Ve Sonrasında Erzurum Vilayeti’nin İdari Ve Sosyo-Ekonomik Durumu”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 10/1 2021, ss. 503-24.
  • DUHOVSKAYA, V., “İz Dnevnika Russkoy Jenşinı v Erzurume: Vo Vremya Voennago Zanyatiya Ego v 1878 g.”, Russkie Vestnik, No 8-11, 1878.
  • DUHOVSKAYA, V., İz Dnevnika Russkoy Jenşinı v Erzurume: Vo Vremya Voennago Zanyatiya Ego v 1878 g., Tipografiya i Hromolitografiya A. Tranşelya, Stremyannaya, 12, S-Peterburg 1879.
  • DUHOVSKAYA, V., İz Moih Vospominaniy, Directmedia, Sankt Peterburg 2013; V. Duhovskaya, İz Moih Vospominaniy, Zacharov, Rusya 2019.
  • DUHOVSKİY, S., “Russkie v Erzurum v 1878 godu”, Voennıy Sbornik, god Dvadtsat pervıy, 1878 Dekabr, Tom 124, No 11-12, Tipografiya V.A. Poletiki: Sankt Peterburg 1878.
  • DZAGUROV, G.A., Pereselinie Gortsev v Turtsii: Materialı po istorii gor. narodov, Sevkavkniga, Rostov-Don 1925. ESADZE, Semen, İstoriçeskaya Zapiska ob Upravlenii Kavkazom, C. II, (Prilojenie), Tiflis 1907.
  • EŞKİ, Fatih Mehmet, “Rus Basınında Çarlık Rusya’nın Erzurum’u İşgal Yılları (1916-1917)”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 2/11, 2024, ss. 404-31.
  • General Musa Kundukhov’un Anıları, çev. Murat Yağan, Kafkas Kültür Dernekleri, İstanbul 1978.
  • HALFİN, N.A., Borba za Kurdistan: Kurdskiy vopros v mejdunarodnıh otnoşeniyah XIX veka, İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı, Moskva 1963.
  • KODAMAN, Bayram, Türkler-Ermeniler ve Avrupa, SDÜ Yayınları, Isparta 2003.
  • KİRAKOSİAN, Arman Dzhonovich, British Diplomacy and the Armenian Question: From the 1830s to 1914, Gomidas Institute, London-Princeton 2003.
  • MCCARTHY, Justin, Ölüm ve Sürgün, Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), çev. Fatma Sarıkaya, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
  • MEGRELİDZE, Ş.V., Zakavkaziye v Russko-Turetskoy Voyne 1877-1878 gg., Tbilisi 1972.
  • RASSAM, Hormuzd, Asshur and The Land of Nimrod, Newyork 1897.
  • Report and Record of the Operations of the Stafford House Committee for the Relief of Sick and Wounded Turkish Soldiers: Russo-Turkish War, 1877-78, London 1879.
  • Ryan, Charles S., Under the Red Crescent: Adventures of an English Surgeon with the Turkish Army at Plevna and Erzeroum, 1877-1878, John Murray, London 1897.
  • SERTOĞLU, Mithat, “Edirne Mütarekesi”, Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt VI, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, 2011. ss. 3321-3322.
  • SÜKAN, Şadi, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Osmanlı Devri 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Kafkas Cephesi Harekâtı. C. II, Gnkur. Basımevi, Ankara 1985.
  • SÜREYYA BEY, Münir, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2001.
  • ŞENK, Friter Benyamin, “Ya Tak Ustala Bıt Pereletnoy Ptitsey: İmperskoe Prostransstvo i İmperskoe Gospodstvo v Avtobiografii Rossiyskoy Dvoryanki”, Vestnik YUUrGU, Seria: Sotsialno-Gumanitarnıe Nauki, No 2014, ss. 42-48.
  • T. C. Genelkurmay Harb Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, Seri No:4, Balkan Harbi (1912-1913), C. I, Harbin Sebepleri, Askeri Hazırlıklar ve Osmanlı Devleti’nin Harbe Girişi, Gnkur. Basımevi, Ankara 1970.
  • TURAN, Resul, Çarlık İdaresinde Batum, Acara, Artvin 1878-1914, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2023.
  • Voennaya Entsiklopedia, Tom 9, Pod Red. K.İ. Veliçko i dr., SPB 1912.
  • SADIKOV, Ramin, “Birinci Dünya Savaşı’nda Erzurum’un İşgali: Rus Basını Ve Literatürüne Göre İşgalin Rusya’da Ve Dünyada Yankılanması” Osmanlı Araştırmaları, S. 55/55, Mayıs 2020, ss. 218-318.
Toplam 28 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Yakınçağ Osmanlı Tarihi
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Resul Turan 0000-0002-7832-0552

Yayımlanma Tarihi 31 Mayıs 2025
Gönderilme Tarihi 4 Şubat 2025
Kabul Tarihi 18 Nisan 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 7 Sayı: 14

Kaynak Göster

Chicago Turan, Resul. “RUS İŞGALİ ALTINDA YEDİ AY: 93 HARBİ DÖNEMİNDE ERZURUM’UN İŞGALİ (1877–1878)”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 7, sy. 14 (Mayıs 2025): 521-38. https://doi.org/10.53718/gttad.1632869.

Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi (GTTAD) yazarların yayın haklarını korumak amacıyla aşağıdaki lisansı tercih etmektedir:

Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.

31522

31523