Öz
Yaşlılık, günümüz toplumlarını başta ekonomik, sosyal ve politik alanlar olmak üzere en çok etkileyen sosyal olgulardan biridir. Dünya nüfus istatistikleri, yaşlılık olgusunun yakın gelecekte önemini arttırarak koruyacağını göstermektedir. Yaşlı nüfusun artması ve doğum oranlarının düşmesi, birçok toplum için varoluşsal bir tehdit oluşturmaktadır. İnsan ömrünün 21. yüzyılda önceki dönemlere göre neredeyse iki kat uzamasıyla insanlık, geçmişte olmayan bir toplumsal olguyu deneyimlemektedir. Yaşlılık, geçmişte özel insanların yaşayabileceği bir deneyimken günümüzde istisnalar dışında herkesin ulaşabileceği bir gelişim dönemi olarak algılanmaktadır. Ancak yaşlılık olgusunun sosyal değerler sisteminde nasıl yer alacağı ve yaşlılara nasıl bir statü sağlanacağı toplumlara göre değişmektedir. Bu durum, yaşlı bireylerin kimliklerini yeniden inşa etme ve yeni rollere uyum sağlama süreçlerini etkilemektedir. Her ne kadar toplumsal değer, statü ve rol beklentilerinden etkilense de yaşlılık bireysel ve özgün bir deneyimdir. Yaşlılığı anlamaya yönelik kuramsal yaklaşımlar hem yenidir hem de yaşlılığı nesnelleştirmektedir. Bazı durumlarda bireye özgü yaşlılık deneyimi, kuramlarla anlaşılamayacak kadar karmaşıktır. Ayrıca bu kuramlar, kendi dönemlerinin düşünsel iklimini de yansıtır. Bu çalışma, yaşlılık kuramları ile bireysel yaşlılık deneyimleri arasındaki ilişkiyi sorunsallaştırmaktadır. Bu amaçla Uşak ve Manisa illerinde yaşayan 28 yaşlıyla derinlemesine mülakatlar yapılmış; yaşlıların tüm yaşamlarıyla birlikte yaşlılığı nasıl deneyimledikleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Veriler betimsel analizle değerlendirilmiş, yaşlılık sürecini anlamada süreklilik ve aktivite kuramlarının işlevsel olduğu sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akçay, C. (2011). Yaşlılık kavramlar, kuramlar ve yaşlılığa hazırlık (2. baskı). Kriter Yayınevi.
- Akın, G. (2006). Gerontoloji her yönüyle yaşlılık. Palme Yayıncılık.
- Alptekin, D. (2011). Gerontososyoloji ekseninde yaşlılık sürecinin sosyo-ekonomik boyutları. Yardım ve Dayanışma Dergisi, 2(3), 7-15.
- Arpacı, F. (2005). Farklı boyutlarıyla yaşlılık. Türkiye İşçi Emeklileri Derneği Eğitim ve Kültür Yayınları.
- Baran Görgün, A. (2000). Yaşlılıkta sosyal uyum sorunu. İçinde G. Erkan & V. Işıkhan (Eds.), Antropoloji ve yaşlılık (ss. 68- 76). Aydınlar Matbaası.
- Beauvoir, S. (1970). Yaşlılık ilkçağ (O. Canberk & E. Canberk, Çev.). Milliyet Yayınları.
- Bektaş, O. E. (2017). Postmodern dünyada yaşlı olmak. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 10(2), 9-18.
- Bottomore, T. B. (2015). Toplum bilim sorunlarına ve yazınına ilişkin bir kılavuz (Ü. Oskay, Çev.). İnkılap Kitapevi.
- Calasanti, T. (2016). Combating ageism: How successful is successful aging?. The Gerontologist, 56(6), 1093-1101. https://doi.org/10.1093/geront/gnv076
- Ceylan, H. (2015a). Sosyal değerden sosyal soruna yaşlılık. Nobel Akademik Yayıncılık.
- Ceylan, H. (Ed.). (2015b). Yaşlılık ve refah devleti. Açılım Kitap.
- Cirhinlioğlu, Z. (2012). Sağlık sosyolojisi (3. baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.
- Çabuklu, Y. (2004). Toplumsalın sınırında beden. Kanat Yayınevi.
- Dillaway, E. H., & Byrnes, M. (2014). Başarılı yaşlanmayı yeniden değerlendirmek. İçinde N. Korkmaz & S. Yazıcı (Eds.), Küreselleşme ve yaşlılık: Eleştirel gerontolojiye giriş (ss. 265- 295). Ütopya Yayınevi.
- Durak, M. (2019). Yaşlılık döneminde psikososyal ve bilişsel gelişim. İçinde H. Bacanlı & Ş. Işık, (Eds.), Yetişkinlik ve yaşlılık gelişimi ve psikolojisi (ss. 205- 235). Pegem Akademi.
- Emiroğlu, V. (1995). Yaşlılık ve yaşlının sosyal uyumu (2. baskı). Şafak Matbaacılık.
- Er, D. (2009). Psikolojik açıdan yaşlılık. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, (55), 26-30.
- Giddens, A. (2000). Sosyoloji (H. Özel & C. Güzel, Haz.). Ayraç Yayınevi.
- Günaydın, D. (2019). Yaşlanma ve iş gücü. İçinde V. Kalınkara (Ed.), Yaşlılık yeni yüzyılın gerçeği (ss. 1-33). Nobel Akademik Yayıncılık.
- Gündoğan, S., & Gümüş, A. B. (2023). Yaşlılarda ölüm kaygısı ile hastalık özellikleri, yalnızlık ve sosyal destek arasındaki ilişkiler. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 32(2), 81-92. https://doi.org/10.17942/sted.1063601
- Hablemitoğlu, Ş., & Özmete, E. (2010). Yaşlı refahı yaşlılar için sosyal hizmet. Kilit Yayınları.
- Hasworth, S. B., & Cannon, M. L. (2015). Social theories of aging: A review. Disease-a-Month: DM, 61(11), 475-479. https://doi.org/10.1016/j.disamonth.2015.09.003
- İlgar, L. (2008). Yaşlılık dönemi sosyal özellikleri ve serbest zaman etkinlikleri. İçinde K. Ersanlı & M. Kalkan (Eds.), Psikolojik, sosyal ve bedensel açıdan yaşlılık (ss. 63- 96). Pegem Akademi.
- İpek, M. (2019). Küreselleşme neoliberal politikalar ve değişen yaşlılık algısı. İçinde U. Yanardağ & M. Zubaroğlu Yanardağ (Eds.), Yaşlılık ve sosyal hizmet (ss. 189- 208). Nika Yayınevi.
- Kalınkara, V. (2011). Temel gerontoloji yaşlılık bilimi. Nobel Akademik Yayıncılık.
- Kaygusuz, C. (2008). Yaşlılık kuramları. İçinde K. Ersanlı & M. Kalkan (Eds.), Psikolojik, sosyal ve bedensel açıdan yaşlılık (ss. 215- 250). Pegem Akademi.
- Korkmaz, N. (2014). Türkiye’de yaşlılık ve sosyal politika: Yaşlılık politikadan ayrı düşünülebilir mi?. İçinde N. Korkmaz & S. Yazıcı (Eds.), Küreselleşme ve yaşlılık: Eleştirel gerontolojiye giriş (ss. 189- 214). Ütopya Yayınevi.
- Korkmaz, N., & Yazıcı, S. (2014). Giriş. İçinde N. Korkmaz & S. Yazıcı (Eds.), Küreselleşme ve yaşlılık: Eleştirel gerontolojiye giriş (ss. 9- 20). Ütopya Yayınevi.
- Köroğlu, M. A. (2022). Değişen anlam ve boyutlarıyla yaşlılık-emek ilişkisi: Sosyolojik perspektiften bir analiz. İçinde M. Atasever (Ed.), İktisat ve işletmede güncel çalışmalar (ss. 111-129). Detay Yayıncılık.
- Köroğlu, M. A., & Köroğlu, C. Z. (2016). Değişen yaşlılık olgusu ve İslamî perspektiften değerlendirilmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, (248), 229-240. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3532
- Küçükkaraca, N. (2000). Başarılı yaşlanma ve yaşlı istismarı. İçinde G. Erkan & V. Işıkhan (Eds.), Antropoloji ve yaşlılık (ss. 107- 117). Aydınlar Matbaası.
- Kümbetoğlu, B. (2008). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. Bağlam Yayıncılık
- Marshall, T. H., & Bottomore, T. (2000). Yurttaşlık ve toplumsal sınıflar (A. Kaya, Çev.). Gündoğan Yayınları.
- Mayring, M. (2011). Nitel sosyal araştırmaya giriş nitel düşünce için bir rehber (A. Gümüş & M. S. Durgun, Çev.) Bilgesu Yayıncılık.
- Onur, B. (2021). Gelişim psikolojisi (12. baskı). İmge Kitabevi.
- Önder, İ. (2014). Küreselleşme ve neoliberalizm. İçinde N. Korkmaz & S. Yazıcı (Eds.), Küreselleşme ve yaşlılık: Eleştirel gerontolojiye giriş (ss. 39- 64). Ütopya Yayınevi.
- Payne, M. (2020). Modern sosyal hizmet kuramı (K. Karataş, Çev.). Nika Yayınevi.
- Plesa, A. M., Shadpour M., Boyden E., & Church, G. M. (2023). Transcriptomic reprogramming for neuronal age reversal. Human Genetics, 142(8), 1293-1302. https://doi.org/10.1007/s00439-023-02529-1
- Saygılı, S. (2017). Yaşlılık psikolojisi. Türdav Yayıncılık.
- Şentürk, Ü. (2020). Yaşlılık sosyolojisi yaşlılığın toplumsal yörüngeleri (2. baskı). Dora Yayıncılık.
- Teater, B. (2014). Sosyal hizmet kuram ve yöntemleri (A. Karatay, Çev.). Nika Yayınevi.
- Tufan, İ. (2001). Yaşlanan dünyada bir delikanlı: Türkiye. Toplum ve Sosyal Hizmet, 12(3), 27-49.
- Turner, B. S. (2000). Statü (K. İnal, Çev.). Doruk Yayıncılık.
- United Nations. (2023, January 12). Leaving no one behind in an ageing world. World social report 2023. https://www.un.org/development/desa/dspd/world-social-report/2023-2.html
- Wallace, R. A., & Wolf, A. (2004). Çağdaş sosyoloji kuramları klasik geleceğin geliştirilmesi (L. Elburuz & M. R. Ayas, Çev.). Punto Yayıncılık.
- Waters, M. (2008). Modern sosyoloji kuramları (S. Mutlu, Çev.). Gündoğan Yayınları.
- Wernher, I., & Lipsky, M. S. (2015). Psychological theories of aging. Disease-a-Month, 61(11), 480-488. http://dx.doi.org/10.1016/j.disamonth.2015.09.004
- World Health Organization. (2002, April 12). Active aging: A policy framework. https://extranet.who.int/agefriendlyworld/active-ageing-a-policy-framework/
- Yiğitoğlu Taşdemir, G., Cankuş, N., & Akbaş, E. (2019). Yaşlı bakımı: Bakım veren yükü. İçinde V. Kalınkara (Ed.), Yaşlılık yeni yüzyılın gerçeği (ss. 93- 116). Nobel Akademik Yayıncılık.
- Zastrow, C. (2015). Sosyal hizmete giriş. Nika Yayınevi.
- Zencirkıran, M. (Ed.). (2017). Türkiye’nin toplumsal yapısı (6. baskı). Dora Yayıncılık.
Öz
Old age is one of the social phenomena that most significantly affects today's societies, especially in economic, social, and political domains. World population statistics indicate that the phenomenon of aging will continue to gain importance for all societies in the near future. The increase in the elderly population, combined with declining birth rates, poses an existential threat to many societies. In the 21st century, as human life expectancy has nearly doubled compared to earlier periods, humanity is encountering a social phenomenon it had not previously experienced. While old age was once a rare experience attained by only a few, today it is perceived as a typical phase of human development, accessible to nearly everyone except in exceptional cases.
However, how old age is positioned within the social value system and what kind of status is granted to elderly individuals vary across societies. This also influences the processes through which elderly people reconstruct their identities and adapt to new roles. Although affected by social values, expectations of status, and roles, aging remains a personal and unique experience. The theoretical approaches proposed to understand and explain old age are relatively new and tend to objectify the experience. In some cases, aging becomes too complex to be fully grasped through the aging theories available in the literature.
Moreover, such theories reflect the intellectual climate of their respective eras. In this context, the present study problematizes the relationship between theoretical approaches to aging and the individual experiences of growing old. For this purpose, in-depth interviews were conducted with 28 elderly individuals living in the provinces of Uşak and Manisa. These interviews aimed to understand how aging is experienced across different stages of life. The data collected were subjected to descriptive analysis and interpreted in light of aging theories. The findings suggest that continuity and activity theories were particularly functional in understanding and explaining the experiences of aging among the participants in the study.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akçay, C. (2011). Yaşlılık kavramlar, kuramlar ve yaşlılığa hazırlık (2. baskı). Kriter Yayınevi.
- Akın, G. (2006). Gerontoloji her yönüyle yaşlılık. Palme Yayıncılık.
- Alptekin, D. (2011). Gerontososyoloji ekseninde yaşlılık sürecinin sosyo-ekonomik boyutları. Yardım ve Dayanışma Dergisi, 2(3), 7-15.
- Arpacı, F. (2005). Farklı boyutlarıyla yaşlılık. Türkiye İşçi Emeklileri Derneği Eğitim ve Kültür Yayınları.
- Baran Görgün, A. (2000). Yaşlılıkta sosyal uyum sorunu. İçinde G. Erkan & V. Işıkhan (Eds.), Antropoloji ve yaşlılık (ss. 68- 76). Aydınlar Matbaası.
- Beauvoir, S. (1970). Yaşlılık ilkçağ (O. Canberk & E. Canberk, Çev.). Milliyet Yayınları.
- Bektaş, O. E. (2017). Postmodern dünyada yaşlı olmak. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 10(2), 9-18.
- Bottomore, T. B. (2015). Toplum bilim sorunlarına ve yazınına ilişkin bir kılavuz (Ü. Oskay, Çev.). İnkılap Kitapevi.
- Calasanti, T. (2016). Combating ageism: How successful is successful aging?. The Gerontologist, 56(6), 1093-1101. https://doi.org/10.1093/geront/gnv076
- Ceylan, H. (2015a). Sosyal değerden sosyal soruna yaşlılık. Nobel Akademik Yayıncılık.
- Ceylan, H. (Ed.). (2015b). Yaşlılık ve refah devleti. Açılım Kitap.
- Cirhinlioğlu, Z. (2012). Sağlık sosyolojisi (3. baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.
- Çabuklu, Y. (2004). Toplumsalın sınırında beden. Kanat Yayınevi.
- Dillaway, E. H., & Byrnes, M. (2014). Başarılı yaşlanmayı yeniden değerlendirmek. İçinde N. Korkmaz & S. Yazıcı (Eds.), Küreselleşme ve yaşlılık: Eleştirel gerontolojiye giriş (ss. 265- 295). Ütopya Yayınevi.
- Durak, M. (2019). Yaşlılık döneminde psikososyal ve bilişsel gelişim. İçinde H. Bacanlı & Ş. Işık, (Eds.), Yetişkinlik ve yaşlılık gelişimi ve psikolojisi (ss. 205- 235). Pegem Akademi.
- Emiroğlu, V. (1995). Yaşlılık ve yaşlının sosyal uyumu (2. baskı). Şafak Matbaacılık.
- Er, D. (2009). Psikolojik açıdan yaşlılık. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, (55), 26-30.
- Giddens, A. (2000). Sosyoloji (H. Özel & C. Güzel, Haz.). Ayraç Yayınevi.
- Günaydın, D. (2019). Yaşlanma ve iş gücü. İçinde V. Kalınkara (Ed.), Yaşlılık yeni yüzyılın gerçeği (ss. 1-33). Nobel Akademik Yayıncılık.
- Gündoğan, S., & Gümüş, A. B. (2023). Yaşlılarda ölüm kaygısı ile hastalık özellikleri, yalnızlık ve sosyal destek arasındaki ilişkiler. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 32(2), 81-92. https://doi.org/10.17942/sted.1063601
- Hablemitoğlu, Ş., & Özmete, E. (2010). Yaşlı refahı yaşlılar için sosyal hizmet. Kilit Yayınları.
- Hasworth, S. B., & Cannon, M. L. (2015). Social theories of aging: A review. Disease-a-Month: DM, 61(11), 475-479. https://doi.org/10.1016/j.disamonth.2015.09.003
- İlgar, L. (2008). Yaşlılık dönemi sosyal özellikleri ve serbest zaman etkinlikleri. İçinde K. Ersanlı & M. Kalkan (Eds.), Psikolojik, sosyal ve bedensel açıdan yaşlılık (ss. 63- 96). Pegem Akademi.
- İpek, M. (2019). Küreselleşme neoliberal politikalar ve değişen yaşlılık algısı. İçinde U. Yanardağ & M. Zubaroğlu Yanardağ (Eds.), Yaşlılık ve sosyal hizmet (ss. 189- 208). Nika Yayınevi.
- Kalınkara, V. (2011). Temel gerontoloji yaşlılık bilimi. Nobel Akademik Yayıncılık.
- Kaygusuz, C. (2008). Yaşlılık kuramları. İçinde K. Ersanlı & M. Kalkan (Eds.), Psikolojik, sosyal ve bedensel açıdan yaşlılık (ss. 215- 250). Pegem Akademi.
- Korkmaz, N. (2014). Türkiye’de yaşlılık ve sosyal politika: Yaşlılık politikadan ayrı düşünülebilir mi?. İçinde N. Korkmaz & S. Yazıcı (Eds.), Küreselleşme ve yaşlılık: Eleştirel gerontolojiye giriş (ss. 189- 214). Ütopya Yayınevi.
- Korkmaz, N., & Yazıcı, S. (2014). Giriş. İçinde N. Korkmaz & S. Yazıcı (Eds.), Küreselleşme ve yaşlılık: Eleştirel gerontolojiye giriş (ss. 9- 20). Ütopya Yayınevi.
- Köroğlu, M. A. (2022). Değişen anlam ve boyutlarıyla yaşlılık-emek ilişkisi: Sosyolojik perspektiften bir analiz. İçinde M. Atasever (Ed.), İktisat ve işletmede güncel çalışmalar (ss. 111-129). Detay Yayıncılık.
- Köroğlu, M. A., & Köroğlu, C. Z. (2016). Değişen yaşlılık olgusu ve İslamî perspektiften değerlendirilmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, (248), 229-240. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3532
- Küçükkaraca, N. (2000). Başarılı yaşlanma ve yaşlı istismarı. İçinde G. Erkan & V. Işıkhan (Eds.), Antropoloji ve yaşlılık (ss. 107- 117). Aydınlar Matbaası.
- Kümbetoğlu, B. (2008). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. Bağlam Yayıncılık
- Marshall, T. H., & Bottomore, T. (2000). Yurttaşlık ve toplumsal sınıflar (A. Kaya, Çev.). Gündoğan Yayınları.
- Mayring, M. (2011). Nitel sosyal araştırmaya giriş nitel düşünce için bir rehber (A. Gümüş & M. S. Durgun, Çev.) Bilgesu Yayıncılık.
- Onur, B. (2021). Gelişim psikolojisi (12. baskı). İmge Kitabevi.
- Önder, İ. (2014). Küreselleşme ve neoliberalizm. İçinde N. Korkmaz & S. Yazıcı (Eds.), Küreselleşme ve yaşlılık: Eleştirel gerontolojiye giriş (ss. 39- 64). Ütopya Yayınevi.
- Payne, M. (2020). Modern sosyal hizmet kuramı (K. Karataş, Çev.). Nika Yayınevi.
- Plesa, A. M., Shadpour M., Boyden E., & Church, G. M. (2023). Transcriptomic reprogramming for neuronal age reversal. Human Genetics, 142(8), 1293-1302. https://doi.org/10.1007/s00439-023-02529-1
- Saygılı, S. (2017). Yaşlılık psikolojisi. Türdav Yayıncılık.
- Şentürk, Ü. (2020). Yaşlılık sosyolojisi yaşlılığın toplumsal yörüngeleri (2. baskı). Dora Yayıncılık.
- Teater, B. (2014). Sosyal hizmet kuram ve yöntemleri (A. Karatay, Çev.). Nika Yayınevi.
- Tufan, İ. (2001). Yaşlanan dünyada bir delikanlı: Türkiye. Toplum ve Sosyal Hizmet, 12(3), 27-49.
- Turner, B. S. (2000). Statü (K. İnal, Çev.). Doruk Yayıncılık.
- United Nations. (2023, January 12). Leaving no one behind in an ageing world. World social report 2023. https://www.un.org/development/desa/dspd/world-social-report/2023-2.html
- Wallace, R. A., & Wolf, A. (2004). Çağdaş sosyoloji kuramları klasik geleceğin geliştirilmesi (L. Elburuz & M. R. Ayas, Çev.). Punto Yayıncılık.
- Waters, M. (2008). Modern sosyoloji kuramları (S. Mutlu, Çev.). Gündoğan Yayınları.
- Wernher, I., & Lipsky, M. S. (2015). Psychological theories of aging. Disease-a-Month, 61(11), 480-488. http://dx.doi.org/10.1016/j.disamonth.2015.09.004
- World Health Organization. (2002, April 12). Active aging: A policy framework. https://extranet.who.int/agefriendlyworld/active-ageing-a-policy-framework/
- Yiğitoğlu Taşdemir, G., Cankuş, N., & Akbaş, E. (2019). Yaşlı bakımı: Bakım veren yükü. İçinde V. Kalınkara (Ed.), Yaşlılık yeni yüzyılın gerçeği (ss. 93- 116). Nobel Akademik Yayıncılık.
- Zastrow, C. (2015). Sosyal hizmete giriş. Nika Yayınevi.
- Zencirkıran, M. (Ed.). (2017). Türkiye’nin toplumsal yapısı (6. baskı). Dora Yayıncılık.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Yaşlılık Sosyolojisi |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 1 Kasım 2024 |
| Kabul Tarihi | 20 Ocak 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 13 Sayı: 1 |
Tarandığımız Dizinler:
e-ISSN: 2148-5232