“Ne Olsa Uyar!” İlkesini Savunmak Bilim Düşmanlığı Mıdır?: Yönteme Karşı ve Özgür Toplumda Bilim Eserleri Bağlamında Bir Soruşturma
Öz
İlk olarak Avrupa’da gündeme gelen ve yeni olguların gözlemlenmesi, ölçülmesi, gözlem sonuçlarının sınanması için yeni araçlardan yararlanılmasıyla bilimsel yöntem bağlamında şekillenen “Bilimsel Devrim” dönemini takiben bilim olan ile bilim olmayanı birbirinden ayırmak adına çeşitli standartların tespit edilmesi, başlıca tartışma konularından birini oluşturmuştur. Tarihsel süreç içinde bu durum, “sınırlandırma sorunu” olarak bilinen epistemolojik meseleyi ortaya çıkarmış ve bunu, çözüme kavuşturulması gereken önemli bir problem hâline getirmiştir. Bu eksende gelişen tartışmalara dâhil olan ve farklı bir yaklaşım tarzı sunan düşünürlerden biri ise Paul K. Feyerabend’dir. “Anarşist”, “dadaist” ve hatta “akademik felsefenin Salvador Dali’si ve bilimin en büyük düşmanı” şeklindeki nitelemelerle tanımlanan Paul K. Feyerabend, aslında bilimin başka alanlardan üstün olmasını mümkün kılacak herhangi bir yanının olmadığını; standart, kural, kriter veya yöntemin tekil değil, çoğul olduğunu savunarak almaşık bilim yapma geleneklerinin oluşturulabileceğini ileri sürer. Rasyonelliğin her türlü bilgi veya geleneğin meşruiyet kazanmasında etkin olan evrensel bir ölçüt olarak kabul edilmesine karşı çıkan düşünür, bilginin nesnellik standardına ve nicel mülahazalara dayanması gerektiği fikrine katılmadığını belirtir. Peki bu yaklaşım tarzı onu “bilim düşmanı” olarak etiketlemeyi olanaklı hâle getirir mi? Yoksa “Ne olsa uyar!” ilkesi, kuramsal anarşizm kavrayışı ve bilimsel yöntemlerin çoğulculuğuna yapılan vurgu, bilimin insani ve özgürleştirici yönlerinin baskılanmasına yönelik bir meydan okuma mıdır? Bu sorularla bağlantısında makalede, düşünürün Yönteme Karşı ve Özgür Toplumda Bilim adlı eserlerine başvurularak nasıl bir bilim anlayışına sahip olduğu irdelenmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bschir, K. (2015). Feyerabend and Popper on theory proliferation and anomaly import: On the compatibility of theoretical pluralism and critical rationalism. The Journal of the International Society for the History of Philosophy of Science, 5(1), 24-55. https://doi.org/10.1086/680368
- Feyerabend, P. K. (1999). Özgür toplumda bilim (A. Kardam, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
- Feyerabend, P. K. (2007). Anarşizm üzerine tezler (E. Altınsöz, Çev.). Öteki Yayınevi.
- Feyerabend, P. K. (2013). Bilimin tiranlığı (B. Yıldırım, Çev.). Sel Yayıncılık.
- Feyerabend, P. K. (2017a). Yönteme karşı (E. Başer, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
- Feyerabend, P. K. (2017b). Uzman için teselliler. İçinde I. Lakatos & A. Musgrave (Eds.), Eleştiri ve Bilginin Gelişmesi (N. Küçük, Çev., ss. 247-287). İthaki Yayınları.
- Gjertsen, D. (2000). Bilim ve felsefe (F. Kurtulmuş, Çev.). Say Yayınları.
- Kaya Keha, M. (2017). Bir bilgi anarşisti ve bilim: Paul Karl Feyerabend. Fenomen Yayıncılık.
- Kidd, I. J. (2023). Feyerabend on pluralism, contingency and humility. Filozoficzne Aspekty Genezy, 20(2), 1-22. https://doi.org/10.53763/fag.2023.20.2.232
- Kuhn, T. S. (1995). Bilimsel devrimlerin yapısı (N. Kuyaş, Çev.). Alan Yayıncılık.
- Lakatos, I. (2014). Bilimsel araştırma programlarının metodolojisi (D. Uygun, Çev.). Alfa Yayınları.
- Mackie, R. (1983). Tales from the Berkeley woods: Feyerabend on science in a free society. Contemporary Issues In Education, 2(1), 46-53.
- Oberheim, E. (2016). Rediscovering Einstein’s legacy: How Einstein anticipates Kuhn and Feyerabend on the nature of science. Studies in History and Philosophy of Science, 57, 17-26. https://doi.org/10.1016/j.shpsa.2015.11.005
- Popper, K. R. (2017). Bilimsel araştırmanın mantığı (İ. Aka & İ. Turan, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
- Tambolo, L. (2015). A tale of three theories: Feyerabend and Popper on progress and the aim of science. Studies in History and Philosophy of Science, 51, 33-41. https://doi.org/10.1016/j.shpsa.2015.02.005
- Theocharis, T., & Psimopoulos M. (1987). Where science has gone wrong?. Nature, 329, 595-598. https://doi.org/10.1038/329595a0
Is Defending the Principle of “Anyting Goes!” Being Enemy of Science?: An Investigation in the Context of Against Method and Science in a Free Society
Öz
Following the “Scientific Revolution” period, which first came to the fore in Europe and was shaped in the context of the scientific method by the use of new tools to observe and measure new phenomena and to test the results of observations, the determination of various standards to distinguish between science and non-science has constituted one of the main topics of discussion. In the historical process, this situation has given rise to the epistemological issue known as the “demarcation problem” and made it an important issue to be resolved. One of the philosophers who participated in the discussions that developed on this axis and offered a different approach was Paul K. Feyerabend. Paul K. Feyerabend, who is described as “anarchist”, “dadaist,” and even “the Salvador Dali of academic philosophy and the wosrt enemy of science”, argues that there is nothing in science that would make it superior to other fields, that standards, rules, criteria, or methods are not singular but plural, and that alternative traditions of doing science can be created. He opposes the acceptance of rationality as a universal criterion that is effective in legitimizing all kinds of knowledge or tradition, and states that he does not agree with the idea that knowledge should be based on the standard of objectivity and quantitative considerations. So, does this approach make it possible to label him as an “enemy of science”? Or is the principle of “Anything goes!”, the concept of theoretical anarchism, and the emphasis on pluralism of scientific methods a challenge to the suppression of the humane and liberating aspects of science? In connection with these questions, the article will attempt to examine the thinker's understanding of science by referring to his works Against Method and Science in a Free Society.
Anahtar Kelimeler
Feyerabend Theoretical Anarchism Enemy of Science Anything Goes!
Kaynakça
- Bschir, K. (2015). Feyerabend and Popper on theory proliferation and anomaly import: On the compatibility of theoretical pluralism and critical rationalism. The Journal of the International Society for the History of Philosophy of Science, 5(1), 24-55. https://doi.org/10.1086/680368
- Feyerabend, P. K. (1999). Özgür toplumda bilim (A. Kardam, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
- Feyerabend, P. K. (2007). Anarşizm üzerine tezler (E. Altınsöz, Çev.). Öteki Yayınevi.
- Feyerabend, P. K. (2013). Bilimin tiranlığı (B. Yıldırım, Çev.). Sel Yayıncılık.
- Feyerabend, P. K. (2017a). Yönteme karşı (E. Başer, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
- Feyerabend, P. K. (2017b). Uzman için teselliler. İçinde I. Lakatos & A. Musgrave (Eds.), Eleştiri ve Bilginin Gelişmesi (N. Küçük, Çev., ss. 247-287). İthaki Yayınları.
- Gjertsen, D. (2000). Bilim ve felsefe (F. Kurtulmuş, Çev.). Say Yayınları.
- Kaya Keha, M. (2017). Bir bilgi anarşisti ve bilim: Paul Karl Feyerabend. Fenomen Yayıncılık.
- Kidd, I. J. (2023). Feyerabend on pluralism, contingency and humility. Filozoficzne Aspekty Genezy, 20(2), 1-22. https://doi.org/10.53763/fag.2023.20.2.232
- Kuhn, T. S. (1995). Bilimsel devrimlerin yapısı (N. Kuyaş, Çev.). Alan Yayıncılık.
- Lakatos, I. (2014). Bilimsel araştırma programlarının metodolojisi (D. Uygun, Çev.). Alfa Yayınları.
- Mackie, R. (1983). Tales from the Berkeley woods: Feyerabend on science in a free society. Contemporary Issues In Education, 2(1), 46-53.
- Oberheim, E. (2016). Rediscovering Einstein’s legacy: How Einstein anticipates Kuhn and Feyerabend on the nature of science. Studies in History and Philosophy of Science, 57, 17-26. https://doi.org/10.1016/j.shpsa.2015.11.005
- Popper, K. R. (2017). Bilimsel araştırmanın mantığı (İ. Aka & İ. Turan, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
- Tambolo, L. (2015). A tale of three theories: Feyerabend and Popper on progress and the aim of science. Studies in History and Philosophy of Science, 51, 33-41. https://doi.org/10.1016/j.shpsa.2015.02.005
- Theocharis, T., & Psimopoulos M. (1987). Where science has gone wrong?. Nature, 329, 595-598. https://doi.org/10.1038/329595a0
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Bilim Felsefesi |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Ocak 2025 |
| Kabul Tarihi | 10 Ocak 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 13 Sayı: 1 |
Tarandığımız Dizinler:
e-ISSN: 2148-5232