Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Secondary Positionof Women in Food Culture: The Case of Şanlıurfa

Yıl 2025, Sayı: 1, 13 - 27, 30.06.2025

Nurcihan İlhan

Öz

Gender norms associate masculinity with power, honor, anddignity, positioning men at the center while relegating women to secondary and passive roles. This hierarchical structure is clearly reflected in food culture as well. Practicessuch as table arrangement, food preparation, seatingorder, and determining who eats first become arenas in which the patriarchal social structure is reproduced in daily life. Women are often positioned as those who prepare the food, serve it, and sit last -or do not sit at all; whereas men occupy a prioritized and centralposition at the table, thereby facilitating the symbolic reconstruction of social hierarchy. This study sociologically examines how women experience gender-based inequalities through food culture in Şanlıurfa, where traditional and patriarchal values prevail. The study was conductedusing a qualitative research method, specifically through in-depthinterviews; through women’snarratives on food and dining culture, the study analyzes how male privilege shape sthese practices. The finding srevealthateveryday practices reinforcing male dominance are symbolically organized around food and are continuously reproduced.

Anahtar Kelimeler

Food Culture Gender Femininity Masculinity

Kaynakça

  • Abdurrezzak, Ali Osman.“İşlevsel teori bağlamında yemek kültürünün iletişimsel yönü”. TurkishStudies - International PeriodicalfortheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic 9/11(2014), 1–16.
  • Adams, Carol J. Etin cinsel politikası. Çev. Güray Tezcan – Mehmet Emin Boyacıoğlu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.
  • Akçay, Yaşar – Vatansever, Öznur. “Kırmızı Et Tüketimi Üzerine Bir Araştırma: Kocaeli İli Kentsel Alan Örneği.” Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4/1 (2013), 43–60.
  • Aksoy, Mustafa - Kırmızıkuşak, Duygu. “Geleneksel ailede yemek ve güç ilişkisi”. Journal of Gastronomy Hospitality and Travel 4/2 (2021), 183–198. https://doi.org/10.33083/joghat.2021.67
  • Altınova, Hasan Hüseyin - Duyan, Veli. “Toplumsal cinsiyet algısı ölçeğinin geçerlik güvenirlik çalışması”. Toplum ve Sosyal Hizmet 24/2 (2013), 9–22.
  • Aydın, Rıfat. “Osmanlı’dan Cumhuriyete değişen sofralar: Yemek ve âdâb-ı muâşeret”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 25/4 (2023), 1583–1594.
  • Avakian, Arlene Voski - Haber Barbara. From Betty Crockerto feminist foodstudies: Critical perspectives on womenandfood. America: University of Massachusetts PressBooks, 2005.
  • Beşirli, Hayati. “Yemek, kültür ve kimlik”. Millî Folklor, 22/87 (2010), 159–169.
  • Beşirli, Hayati. “Türk kültüründe güç, iktidar, itaat ve sadakatin yemek sembolizmi esasında değerlendirilmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 58 (2011), 139–152.
  • Bingöl, Orhan. “Toplumsal Cinsiyet Olgusu ve Türkiye’de Kadınlık, KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si 1/16 (2014), 108-114. www.kmu.edu.tr adresinden erişilmiştir.
  • Bora, Aksu. Kadınların sınıfı: ücretli ev emeği ve kadın öznelliğinin inşası. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
  • Bourdieu, Pierre. Eril tahakküm. İstanbul: Bağlam yayınları, 2015.
  • Calvert, Amy. “You are whatyou (m)eat: Explorations of meat-eating, masculinity, andmasquerade”. Journal of International Women’sStudies, 16/1 (2014), 18–33.
  • Cantek, Funda. “Mutfakta pişer, internete de düşer: Yemek blogları kadınlara neler vaat ediyor?” Kültür ve İletişim Dergisi, 14/1 (2011), 9–39.
  • Counihan, Carole M - Steven L.Kaplan (ed.), FoodandGender: Identity andPower. Amsterdam: HarwoodAcademicPublishers, 2005.
  • Çarpar, Mehmet Can. “Beslenme, kimlik ve erkeklik: Et yemenin sosyolojisi”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 40/1 (2020), 249–277. https://doi.org/10.26650/SJ.2020.40.1.0041
  • Çerikan, Fidan Uğurkan. “Türk ailesinde sofra adabı, Denizli örneği ve işlevselliği”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8/1 (2019), 481–511.
  • Çıtak, Şerife Özgün. “Yemek iletişimi ve mutfağın cinsiyeti”. Akşehir Meslek Yüksekokulu Sosyal Bilimler Dergisi 17 (2024), 167–174.
  • Çiçekli, Aylin - Parin, Suvat. “Aşiret yapılarında boşanma deneyimi: Van örneği”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 43 (2020), 345–368. https://doi.org/10.21497/sefad.756094
  • Çobanoğlu, Özkul. “Türk halk kültüründe “tör/başköşe” kavramı ve anlam yaratmadaki simgesel sürekliliği”. Türkbilig/Türkoloji Araştırmalar Dergisi 5/7 (2004), 33–44.
  • Dökmen, Zehra Yaşın. Toplumsal cinsiyet: Sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2009.
  • Gürhan, Nazife. “Toplumsal değişme ve yemek kültürü üzerine sosyolojik bir çözümleme: Mardin örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/54 (2017), 561–570.
  • Güven, Filiz. “Kadınlığın inşa otoriteleri”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 6/15 (2018), 400–414.
  • İlhan, Nurcihan. Toplumsal baskı ve toplumsal cinsiyet yansımaları: Şanlıurfa örneği. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek lisans tezi, 2025.
  • Julier, Alice - Lindenfeld, Laura. “Mapping Men ontothe Menu: Masculinitiesand Food, Foodand Foodways 13/1-2 (2005), 1-16.
  • Karaca, Evrim - Aydın, Işıl. “Toplumsal cinsiyetin geleneksel Türk mutfağına yansıması”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 10/20 (2017), 335–342.
  • Kızılaslan, Nuray - Demigan, Zehra. “Kadınların çalışması ve cinsiyet rollerine yönelik algının analizi (Çorum ili merkez köyler örneği)”. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi 10/3 (2021), 127–142.
  • Koç, Fatma - Yazıcıoğlu, İrfan. “Yemek kültüründe toplumsal cinsiyet normları (Gendernorms in foodculture)”. Journal of Tourism&GastronomyStudies 12/1 (2024), 718–734.
  • Közleme, Olgun. “Türk mutfak kültüründe siyasi, sosyal ve dini sembolizm”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/14 (2013), 387–395.
  • Macit, Nilgün - Kıran, Özgür. “Yemek ve toplum: Kültür, kimlik ve eşitsizlikler”. Olgu Sosyoloji Dergisi 3/2 (2024), 97–106. https://doi.org/10.58632/olgusos.1573307
  • Nahya, Zeliha Nilüfer. “Toplumsal cinsiyet ve beslenme: Toplumun sofrasında kadınlıklar ve erkeklikler”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/50 (2017), 24–36.
  • Özçatal, Elif Özlem. Ataerkillik, toplumsal cinsiyet ve kadının çalışma yaşamına katılımı. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1/1 (2011), 21–39.
  • Özdemir, Hacı. “Toplumsal cinsiyet perspektifinde erkeklik ve kadınlık algısı: Bir alan araştırması”. Asya Studies 4/10 (2019) , 90–107.
  • Ruby, Matthew B. “Vegetarianism. A blossomingfield of study”. Appetite 58/1(2012) , 141–150.
  • Sevindik, Azem. “Türk halk kültüründe yemek ve cinsiyet ilişkisi”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 6/13 (2017), 51–62.
  • Sultana, Abeda. “Ataerkillik ve kadının ikincilliği; kuramsal bir analiz”. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi/Journal of OrientalScientificResearch (JOSR) 11/1 (2019), 417–427.
  • Tekten Aksürmeli, Zeynep Sürmeli - Beşirli, Hayati. “Vegan kimliğin oluşumu: Vegan olmak ve vegan kalmak”. Akademik Hassasiyetler 6/12 (2019), 223–249.
  • Terzi, Nazlı - Beşirli, Hayati. “Yemeği cinsiyetlendirmek: Yemekte ve mutfakta dişilik ve erillik”. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi 7/2 (2024), 119–130. https://doi.org/10.48174/buaad.1537841
  • Tire, Olcay. “Toplumsal cinsiyet rolleri açısından Türkiye’de kadın yoksulluğu”. Mavi Atlas, 5/1 (2017), 97–112. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.306047

Yemek Kültüründe Kadının İkincil Konumu: Şanlıurfa Örneği

Yıl 2025, Sayı: 1, 13 - 27, 30.06.2025

Nurcihan İlhan

Öz

Toplumsal cinsiyet normları, erkekliği güç, onur ve şerefle ilişkilendirerek merkezî bir konuma yerleştirirken; kadını ikincil ve edilgen bir pozisyona itmektedir. Bu hiyerarşik yapı, yemek kültüründe de belirgin biçimde kendini göstermektedir. Sofra düzeni, yemeklerin hazırlanışı, oturma sıralaması ve kimin önce yemek yiyeceği gibi pratikler, ataerkil toplumsal yapının gündelik yaşamda yeniden üretildiği alanlara dönüşmektedir. Kadınlar çoğu zaman yemeği hazırlayan, servisi yapan ve son oturan ya da hiç oturmayan kişiler olarak konumlandırılırken; erkekler, sofra düzeninde öncelikli ve merkezî bir yerde yer almakta, bu durum toplumsal hiyerarşinin sembolik olarak yeniden inşasına aracılık etmektedir. Bu çalışma, geleneksel ve ataerkil değerlerin belirleyici olduğu Şanlıurfa’da, yemek kültürü aracılığıyla kadınların toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikleri nasıl deneyimlediğini sosyolojik bir perspektifle incelemektedir. Nitel araştırma yöntemiyle yürütülen çalışmada, derinlemesine görüşme tekniği kullanılmış; kadınların yemek ve sofra kültürüne dair anlatıları üzerinden, erkekliğe atfedilen imtiyazın yemek kültürünü nasıl şekillendirdiği analiz edilmiştir. Bulgular, erkek egemenliğini pekiştiren gündelik pratiklerin yemek etrafında sembolik bir düzen oluşturarak yeniden üretildiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Yemek Kültürü Toplumsal Cinsiyet Kadınlık Erkeklik

Kaynakça

  • Abdurrezzak, Ali Osman.“İşlevsel teori bağlamında yemek kültürünün iletişimsel yönü”. TurkishStudies - International PeriodicalfortheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic 9/11(2014), 1–16.
  • Adams, Carol J. Etin cinsel politikası. Çev. Güray Tezcan – Mehmet Emin Boyacıoğlu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.
  • Akçay, Yaşar – Vatansever, Öznur. “Kırmızı Et Tüketimi Üzerine Bir Araştırma: Kocaeli İli Kentsel Alan Örneği.” Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4/1 (2013), 43–60.
  • Aksoy, Mustafa - Kırmızıkuşak, Duygu. “Geleneksel ailede yemek ve güç ilişkisi”. Journal of Gastronomy Hospitality and Travel 4/2 (2021), 183–198. https://doi.org/10.33083/joghat.2021.67
  • Altınova, Hasan Hüseyin - Duyan, Veli. “Toplumsal cinsiyet algısı ölçeğinin geçerlik güvenirlik çalışması”. Toplum ve Sosyal Hizmet 24/2 (2013), 9–22.
  • Aydın, Rıfat. “Osmanlı’dan Cumhuriyete değişen sofralar: Yemek ve âdâb-ı muâşeret”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 25/4 (2023), 1583–1594.
  • Avakian, Arlene Voski - Haber Barbara. From Betty Crockerto feminist foodstudies: Critical perspectives on womenandfood. America: University of Massachusetts PressBooks, 2005.
  • Beşirli, Hayati. “Yemek, kültür ve kimlik”. Millî Folklor, 22/87 (2010), 159–169.
  • Beşirli, Hayati. “Türk kültüründe güç, iktidar, itaat ve sadakatin yemek sembolizmi esasında değerlendirilmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 58 (2011), 139–152.
  • Bingöl, Orhan. “Toplumsal Cinsiyet Olgusu ve Türkiye’de Kadınlık, KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si 1/16 (2014), 108-114. www.kmu.edu.tr adresinden erişilmiştir.
  • Bora, Aksu. Kadınların sınıfı: ücretli ev emeği ve kadın öznelliğinin inşası. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
  • Bourdieu, Pierre. Eril tahakküm. İstanbul: Bağlam yayınları, 2015.
  • Calvert, Amy. “You are whatyou (m)eat: Explorations of meat-eating, masculinity, andmasquerade”. Journal of International Women’sStudies, 16/1 (2014), 18–33.
  • Cantek, Funda. “Mutfakta pişer, internete de düşer: Yemek blogları kadınlara neler vaat ediyor?” Kültür ve İletişim Dergisi, 14/1 (2011), 9–39.
  • Counihan, Carole M - Steven L.Kaplan (ed.), FoodandGender: Identity andPower. Amsterdam: HarwoodAcademicPublishers, 2005.
  • Çarpar, Mehmet Can. “Beslenme, kimlik ve erkeklik: Et yemenin sosyolojisi”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 40/1 (2020), 249–277. https://doi.org/10.26650/SJ.2020.40.1.0041
  • Çerikan, Fidan Uğurkan. “Türk ailesinde sofra adabı, Denizli örneği ve işlevselliği”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8/1 (2019), 481–511.
  • Çıtak, Şerife Özgün. “Yemek iletişimi ve mutfağın cinsiyeti”. Akşehir Meslek Yüksekokulu Sosyal Bilimler Dergisi 17 (2024), 167–174.
  • Çiçekli, Aylin - Parin, Suvat. “Aşiret yapılarında boşanma deneyimi: Van örneği”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 43 (2020), 345–368. https://doi.org/10.21497/sefad.756094
  • Çobanoğlu, Özkul. “Türk halk kültüründe “tör/başköşe” kavramı ve anlam yaratmadaki simgesel sürekliliği”. Türkbilig/Türkoloji Araştırmalar Dergisi 5/7 (2004), 33–44.
  • Dökmen, Zehra Yaşın. Toplumsal cinsiyet: Sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2009.
  • Gürhan, Nazife. “Toplumsal değişme ve yemek kültürü üzerine sosyolojik bir çözümleme: Mardin örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/54 (2017), 561–570.
  • Güven, Filiz. “Kadınlığın inşa otoriteleri”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 6/15 (2018), 400–414.
  • İlhan, Nurcihan. Toplumsal baskı ve toplumsal cinsiyet yansımaları: Şanlıurfa örneği. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek lisans tezi, 2025.
  • Julier, Alice - Lindenfeld, Laura. “Mapping Men ontothe Menu: Masculinitiesand Food, Foodand Foodways 13/1-2 (2005), 1-16.
  • Karaca, Evrim - Aydın, Işıl. “Toplumsal cinsiyetin geleneksel Türk mutfağına yansıması”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 10/20 (2017), 335–342.
  • Kızılaslan, Nuray - Demigan, Zehra. “Kadınların çalışması ve cinsiyet rollerine yönelik algının analizi (Çorum ili merkez köyler örneği)”. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi 10/3 (2021), 127–142.
  • Koç, Fatma - Yazıcıoğlu, İrfan. “Yemek kültüründe toplumsal cinsiyet normları (Gendernorms in foodculture)”. Journal of Tourism&GastronomyStudies 12/1 (2024), 718–734.
  • Közleme, Olgun. “Türk mutfak kültüründe siyasi, sosyal ve dini sembolizm”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/14 (2013), 387–395.
  • Macit, Nilgün - Kıran, Özgür. “Yemek ve toplum: Kültür, kimlik ve eşitsizlikler”. Olgu Sosyoloji Dergisi 3/2 (2024), 97–106. https://doi.org/10.58632/olgusos.1573307
  • Nahya, Zeliha Nilüfer. “Toplumsal cinsiyet ve beslenme: Toplumun sofrasında kadınlıklar ve erkeklikler”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/50 (2017), 24–36.
  • Özçatal, Elif Özlem. Ataerkillik, toplumsal cinsiyet ve kadının çalışma yaşamına katılımı. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1/1 (2011), 21–39.
  • Özdemir, Hacı. “Toplumsal cinsiyet perspektifinde erkeklik ve kadınlık algısı: Bir alan araştırması”. Asya Studies 4/10 (2019) , 90–107.
  • Ruby, Matthew B. “Vegetarianism. A blossomingfield of study”. Appetite 58/1(2012) , 141–150.
  • Sevindik, Azem. “Türk halk kültüründe yemek ve cinsiyet ilişkisi”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 6/13 (2017), 51–62.
  • Sultana, Abeda. “Ataerkillik ve kadının ikincilliği; kuramsal bir analiz”. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi/Journal of OrientalScientificResearch (JOSR) 11/1 (2019), 417–427.
  • Tekten Aksürmeli, Zeynep Sürmeli - Beşirli, Hayati. “Vegan kimliğin oluşumu: Vegan olmak ve vegan kalmak”. Akademik Hassasiyetler 6/12 (2019), 223–249.
  • Terzi, Nazlı - Beşirli, Hayati. “Yemeği cinsiyetlendirmek: Yemekte ve mutfakta dişilik ve erillik”. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi 7/2 (2024), 119–130. https://doi.org/10.48174/buaad.1537841
  • Tire, Olcay. “Toplumsal cinsiyet rolleri açısından Türkiye’de kadın yoksulluğu”. Mavi Atlas, 5/1 (2017), 97–112. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.306047
Toplam 39 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Toplumsal Cinsiyet ve Siyaset
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Nurcihan İlhan 0000-0003-3572-5776

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 4 Mayıs 2025
Kabul Tarihi 5 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD İlhan, Nurcihan. “Yemek Kültüründe Kadının İkincil Konumu: Şanlıurfa Örneği”. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (Haziran 2025), 13-27.
 Kapak Resmi İndir