Öz
One of the modernisation movements in the 19th century of the Ottoman Empire was the setting up of rüştiye schools. The first of these was the one which was opened in Davut Pasha School in İstanbul, by Ahmet Kemal Efendi, in 1847. Following the success of this first initiative, the number of rüştiyes were increased. In 1863, there were 13 schools in Istanbul, one of which was for girls. The other 48 rüştiyes were located in the provinces, and The Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (statute on general education) published in 1869 was influential in this propagation. In 1873, the number of rüştiyes had reached 307, throughout the country, and at the end of the Sultan Abdülhamid II (1876-1909) era, this number became 619. Rüştiye school in Gaza, the subject of this article, was one of them. This study, based on the Ottoman archival documents, examines the opening of Gaza Rüştiye School, the early staff appointed there, provisions of teaching materials matching the modern standards, and rewards given to the teachers. In addition, the academic achievement status, which is one of the most important results of education and training activities, was tried to be determined by taking into account the examination tables. Within this context, it has been tried to present an instance of an institutional educational history study of the Gaza Rüştiye School, specific to the effort to establish a modern educational understanding in the town of Gaza town.
Anahtar Kelimeler
Ottoman Empire Modern education in the Ottoman Empire Jerusalem Gaza Gaza Rüştiye School.
Kaynakça
- Archival Documents: Presidency of the Republic of Türkiye, Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA),
- Dahiliye, İdare (DH. İD),
- Dâhiliye, Kalem-i Mahsus (DH. KMS),
- Dâhiliye, Umur-ı Mahalliyye ve Vilayat Müdürlüğü (DH. UMVM),
- İrade, Dâhiliye (İ.DH),
- Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT),
- Maarif Nezareti, Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF. İBT),
- Ağaoğlu, Sami: "Birinci Dünya Savaşı’nda Gazze Muharebeleri", Journal of History Culture and Art Research, 6(2), (2017), 307-335.
- Altınova, Ayşegül: Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doctoral Dissertation, 2010.
- Akyüz, Yahya: Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2007, 11th Edition, Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2007. Artuk, İbrahim: "Nişan", DİA, İstanbul: 2007, Vol. 33, 152-154.
- Ataünal, Aydoğan, Özalp, Reşat: Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı (Talim ve Terbiye Kurulu- Millî Eğitim Şûrası), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
- Bilge, Mustafa L.: "Gazze", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: 1996, vol. 13, 534-535.
- Cevdet Paşa: Tezâkir 40-Tetimme, Prepared for publication Ord. Prof. Cavid Baysun, Ankara: TTK, 1991.
- Cücük, Eyüp: Osmanlı'da Eğitimin Modernleşmesi ve Ahmed Kemal Paşa Biyografisi, Eğitim Politika ve Uygulamaları, Ankara: Pegem Akademi, 2020.
- Çakar, Enver: "The Administrative Divisions of The Beylerbeyilik of Damascus in The Sixteenth Century", Fırat University Journal of Social Science, vol. 13, nr.1, (2003), 351-374.
- Düstur, Cüz’ü sâni, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1289.
- Erdoğan, Hamit, Yücedağ, İsmail: "The Use of Equipments in the Pursuit of New System in Ottoman Education in the Lights of Documents", Journal of History Culture and Art Research, 6(6), (2017), 461-481.
- Ergin, Osman Nuri: Türk Maarif Tarihi, vol. 1-2, İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
- Gören, Ahmed Macid: "Filistin'de Gördüklerim", Vakit, March 28, 1944, issue: 9378.
- Karaman, M. Lütfullah : "Filistin", DİA, İstanbul: 1996, vol. 13, 89-103.
- Kodaman, Bayram: Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: TTK Basımevi, 1991.
- Kurşun, Zekeriya, Aydın, Ali İhsan: Osmanlı İdaresinde Gazze, Ankara: AA Kitap, 2024.
- Maarif-i Umûmiye Nezâret-i Celîlesi İstatistiği 1310-1311, Matbaa-i Osmâniye, 1318.
- Mahmud Cevad İbnü'ş- Şeyh Nafi, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1338.
- Nurdoğan, Arzu M.: Modernleşme Döneminde Osmanlı'da İlköğretim (1869-1914), İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2016.
- Öztürk, Cemil: “Rüştiye”, DİA, İstanbul: 2008, vol. 35, 300-303.
- Sakaoğlu, Necdet: Osmanlı'dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Asır Matbaası, 1321.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1316.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1317.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1318.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1319.
- Somel Selçuk Akşin: Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi İslâmlaşma, Otokrasi ve Disiplin (1839-1908), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
- Şemseddin Sami: "Gazze", Kâmûsü'l-A'lâm, İstanbul: Mihran Matbaası, 1314, vol. 5.
- Tanzimat’tan Cumhuriyet’e modernleşme sürecinde eğitim istatistikleri 1839-1924, Prepared by Mehmet Ö. Alkan, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000.
- Türk, İbrahim Caner: "The develoment of Education Methods in Ottoman Empire ", Journal of the Institute of Social Sciences, 3, (2009), 267-291.
Öz
Osmanlı tarihinde XIX. yüzyıldaki modernleşme hamlelerinden biri de rüştiye mekteplerinin açılmasıdır. İlk rüştiye mektebi Ahmet Kemal Efendi tarafından 1847'de İstanbul Davut Paşa Mektebi'nde açılmıştır. Görülen başarı üzerine rüştiyelerin sayısı artırılmıştır. 1863 yılında İstanbul'da biri kız, toplam 13 rüştiye vardı. Vilayetlerde ise 48 rüştiye bulunuyordu. Rüştiyelerin taşrada yaygınlaşmasında 1869 yılında yayımlanan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi etkili olmuştur. 1873 yılında devlet genelinde 307 rüştiye mektebi bulunmaktadır. Rüştiye mekteplerinin sayısı II. Abdülhamid (1876-1909) döneminin sonlarında 619'a ulaşmıştır. Taşrada açılan rüştiye mekteplerinden biri de çalışma konumuz olan Kudüs sancağına bağlı Gazze kasabasında açılan rüştiye mektebidir. Ağırlıklı olarak Osmanlı arşiv belgelerinin kullanıldığı bu çalışmada, Gazze Rüştiyesi'nin açılışı, mektebin ilk personel kadrosunun oluşturulması, modern eğitim bağlamında ders araç gereçlerinin temini ve muallimlere verilen ödüller konuları ele alınmıştır. Ayrıca eğitim öğretim faaliyetlerinin en önemli sonuçlarından olan akademik başarı durumu, tespit edilen imtihan cetvelleri dikkate alınarak belirlenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda Gazze kasabasında modern eğitim anlayışı oluşturma çabasının Gazze Rüştiyesi özelindeki kurumsal bir eğitim tarihi çalışması örneği sunulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Osmanlı Devleti Osmanlıda modern eğitim Kudüs Gazze Gazze Rüştiye Mektebi.
Teşekkür
I would like to thank Oğuz Ercan Eren for his help in checking the language of this study.
Kaynakça
- Archival Documents: Presidency of the Republic of Türkiye, Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA),
- Dahiliye, İdare (DH. İD),
- Dâhiliye, Kalem-i Mahsus (DH. KMS),
- Dâhiliye, Umur-ı Mahalliyye ve Vilayat Müdürlüğü (DH. UMVM),
- İrade, Dâhiliye (İ.DH),
- Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT),
- Maarif Nezareti, Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF. İBT),
- Ağaoğlu, Sami: "Birinci Dünya Savaşı’nda Gazze Muharebeleri", Journal of History Culture and Art Research, 6(2), (2017), 307-335.
- Altınova, Ayşegül: Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doctoral Dissertation, 2010.
- Akyüz, Yahya: Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2007, 11th Edition, Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2007. Artuk, İbrahim: "Nişan", DİA, İstanbul: 2007, Vol. 33, 152-154.
- Ataünal, Aydoğan, Özalp, Reşat: Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı (Talim ve Terbiye Kurulu- Millî Eğitim Şûrası), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
- Bilge, Mustafa L.: "Gazze", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: 1996, vol. 13, 534-535.
- Cevdet Paşa: Tezâkir 40-Tetimme, Prepared for publication Ord. Prof. Cavid Baysun, Ankara: TTK, 1991.
- Cücük, Eyüp: Osmanlı'da Eğitimin Modernleşmesi ve Ahmed Kemal Paşa Biyografisi, Eğitim Politika ve Uygulamaları, Ankara: Pegem Akademi, 2020.
- Çakar, Enver: "The Administrative Divisions of The Beylerbeyilik of Damascus in The Sixteenth Century", Fırat University Journal of Social Science, vol. 13, nr.1, (2003), 351-374.
- Düstur, Cüz’ü sâni, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1289.
- Erdoğan, Hamit, Yücedağ, İsmail: "The Use of Equipments in the Pursuit of New System in Ottoman Education in the Lights of Documents", Journal of History Culture and Art Research, 6(6), (2017), 461-481.
- Ergin, Osman Nuri: Türk Maarif Tarihi, vol. 1-2, İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
- Gören, Ahmed Macid: "Filistin'de Gördüklerim", Vakit, March 28, 1944, issue: 9378.
- Karaman, M. Lütfullah : "Filistin", DİA, İstanbul: 1996, vol. 13, 89-103.
- Kodaman, Bayram: Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: TTK Basımevi, 1991.
- Kurşun, Zekeriya, Aydın, Ali İhsan: Osmanlı İdaresinde Gazze, Ankara: AA Kitap, 2024.
- Maarif-i Umûmiye Nezâret-i Celîlesi İstatistiği 1310-1311, Matbaa-i Osmâniye, 1318.
- Mahmud Cevad İbnü'ş- Şeyh Nafi, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1338.
- Nurdoğan, Arzu M.: Modernleşme Döneminde Osmanlı'da İlköğretim (1869-1914), İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2016.
- Öztürk, Cemil: “Rüştiye”, DİA, İstanbul: 2008, vol. 35, 300-303.
- Sakaoğlu, Necdet: Osmanlı'dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Asır Matbaası, 1321.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1316.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1317.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1318.
- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1319.
- Somel Selçuk Akşin: Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi İslâmlaşma, Otokrasi ve Disiplin (1839-1908), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
- Şemseddin Sami: "Gazze", Kâmûsü'l-A'lâm, İstanbul: Mihran Matbaası, 1314, vol. 5.
- Tanzimat’tan Cumhuriyet’e modernleşme sürecinde eğitim istatistikleri 1839-1924, Prepared by Mehmet Ö. Alkan, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000.
- Türk, İbrahim Caner: "The develoment of Education Methods in Ottoman Empire ", Journal of the Institute of Social Sciences, 3, (2009), 267-291.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | İngilizce |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Eğitim Tarihi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 5 Kasım 2024 |
| Kabul Tarihi | 9 Aralık 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 7 Sayı: 7 |
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.